DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK Yukeu Yuliani Mustofa

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

Kakawihan Barudak
Kakawihan asal kecapna tina kawih. Kawih dina kamus basa Sunda miboga harti lagu sora jelema anu euweuh pupuhna, taya patokanana. Sedengkeun kakawihan nyata nyorakeun rupa-rupa kawih, biasana nu sok ngawih th barudak di luhur tangkal bari eundeuk-eundeukan tandaning bungah, kakawihan mah tara aya anu dihariringkeun. Dina Danandjaya (1997 : 147) kakawihan barudak disebutna nyanyian permainan (play song). Nyanyian permainan (play song) yakni nyanyian yang mempunyai irama gembira serta kata-kata lucu dan selalu dikaitkan dengan permainan bermain (play) atau permainan bertanding(game). Kakawihan barudak ieu kaasup kana wangun folklore lisan anu ka asup kana nyanyian rakyat. Nyanyian rakyat nyata wangun lagu tradisional anu boga sababaraha wangun gumantung kana tempat nyebarna ta lagu. Definisi ieu sarua jeung definisi anu dipaparkeun ku Jan Harold Brunvand. Nyanyian rakyat adalah salah satu genre atau bentuk folklore yang terdiri dari kata-kata dan lagu, yang beredar secara lisan di antara anggota kolektif tertentu, berbentuk tradisional, serta banyak mempunyai varian. (Brunvand dalam Danandjaja, 1997 : 141)

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

Folklor sorangan asal kecapna tina folk jeung lore. Folk hartina sakelompok manusa anu miboga cirri-ciri fisik, social, jeung kabudayaan anu bisa dibedakeun jeung kelompok anu sejenna. Sedengkeun lore nyata tradisi folk atawa tradisi masarakat. Hartina sabagian tina kabudayaanna anu

diwariskeun turun temurun. Danandjaja maparkeun definisi folklore nyata: Sebagian kebudayaan suatu kolektif, yang tersebar dan diwariskan turun temurun, diantara macam kolektif apa saja, secara tradisional dalam versi yang berbeda, baik dalam bentuk lisan maupun contoh yang disertai dengan gerak isyarat atau alat pembantu pengingat (mnemonic device). (Danandjaja, 1997 : 2) Lamun ditilik-tilik kakawihan barudak ieu th aya hubunganna jeung kaulinan barudak jeung sipatna dwitunggal teu bisa dipisahkeun antara kakawihan jeung kaulinan barudak. Ku sabab kakawihan barudak ieu sok di pak dina kaulinan barudak, sok sanajan teu kabh kakawihan barudak ieu aya kaulinanna atawa teu kabh kaulinan barudak aya kakawihanna. Tapi, ti waktu ka waktu, kakawihan geus teu dipak deui ku barudak nu keur arulin. Loba pisan barudak anu geus teu wanoh kana naon anu disebut kakawihan barudak ieu. Kakawihan jeung kaulinan barudak saeutik-saeutik 3

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

kagantikeun ku kaulinan nu lain nu sifatna modern siga videogame atawa game-watch. Ngan aya sababaraha kakawihan barudak anu masih knh dipikawanoh ku barudak jaman ayeuna jeung masih katinggali sok dipak ulin. Dunya budak jaman ayeuna jadi pasif. Anu kuduna lamun aya waktu th budak bisa sosialisasi jeung baturbaturna, kalahkah dipak keur ulin sorangan dina video-game, game watch, PS2, atawa ngan dipak keur lalajo tivi wungkul. Ku kituna budak jadi leuwih egois jeung individulistik, komo lamun aya nu ngaganggu manhna anu keur sibuk jeung kaulinanna. ta jadi salah sahiji faktor kakawihan barudak teu di pak deui. Barudak jaman ayeuna geus teu wanoh kanu kakawihan jeung kaulinan barudak anu sifatna tradisional, tepi ka ngahambat kamajuan kaulinan tradisional. Kurangna peran serta ti nu jadi kolot og jadi faktor kakawihan barudak teu dipikawanoh deui. Kolot leuwih milih kaulinan anu praktis keur budakna, anu instan jeung bisa dibeli di bandingkeun kudu nyieun atawa ngajarkeun ka budakna. Ku kituna, ngan aya sababaraha kakawihan barudak anu masih knh dipikawanoh jeung rajeun dipak knh keur kaulinan maranhna, diantarana:

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

Prpt jngkol Prpt jngkol jajahan Kadempt kohkol Jjrtan

Jaleuleuja Jaleuleuja Atulak tu ja man gog Seureuh leuweung bay Jamb kolot bug Ucing katinggang songsong Ngk Oray-orayan (versi 1) Oray-orayan Oray naon Oray bungka Bungka naon Bungkalaut Laut naon Laut dipa Dipa naon Dipandeuri ..

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

Oray-orayan (versi 2) + Oray-orayan luar lor mapay sawah - Entong ka sawah parna keur sedeng beukah + Oray-orayan luar lor mapay kebon - Entong ka kebon loba barudak keur ngangon + Mending ka leuwi di leuwi loba nu mandi - Saha anu mandi anu mandina pandeuri Cingcangkeling Cingcangkeling manuk cingkleung // Cindeten // Blos ka kolong bapa satar buleneng Ayang-ayang Gung Ayang-ayang gung Gung goongna ram Mnak Ki Mas Tanu Nu jadi wadana Naha manh kitu Tukang olo-olo Loba anu giruk Ruket jeung Kumpeni Niat jadi pangkat Katon kagorngan Ngantos Kangjeng Dalem Lempa lempi lempong Ngadu pipi jeung nu ompong Jalan ka Batawi ngemplong

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

Bang kalima lima gobang (versi 1) Bang kalima lima gobang (bang) Bangkong di tengah sawah (wah) Wahy tukang bajigur (gur) Guru sakola dsa (sa) Saban po ngajar (jar) Jarum paranti ngaput (put) Putri nu gareulis (lis) Lisung kadua halu (lu) Luhur kapal udara (ra) Ragrag di Jakarta (ta) Taun tujuh hiji (ji) Haji rk ka Mekkah (kah) Kahar tujuh rbu (bu) Buah meunang ngala (la) Lauk meunang nyobk (bk) Bker meunang muter (ter) Terus ka Cikampk (pk) Pkna dagang kalam (lam) Lampu eujeung damar (mar) Mari kuh hoho (ho) Hotl pangldangan (ngan) Ngantos Kangjeng Dalem (lem) Lempa lempi lempong Ngadu pipi jeung nu ompong

Bang kalima lima gobang (versi 2) 7

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

Bang kalima lima gobang (bang) Bangkong di tengah sawah (wah) Wahy tukang bajigur (gur) Guru sakola dsa (sa) Saban po ngajar (jar) Jarum paranti ngaput (put) Putri nu gareulis (lis) Lisung kadua halu (lu) Luhur kapal udara (ra) Ragrag di Jakarta (ta) Taun dua rbu (bu) Buah menang ngala (la) Lauk menang nyobk (bk) Bkleun menang muter (ter) Terus ka cikampk (pk) Pk ngadukeun kuda (da) Dahar sangu gorng (rng) Rngkod aki ngaringkuk dibekok Sursr-sursr (versi 1) Sursr sursr Amis cau Amis kembang Hileud sita Tarungambang Yy iyy Tai manukan Yy iyy Tai manukan Sursr-sursr (versi 2) Sursr sursr 8

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

Amis cau Amis kembang Balakbak buah bungbulang Jol smah Ngajak nyeupah ku papagan Papagan kadongdong nyemplong Trang-trang kolntrang Trang-trang kolntrang Si londok pah nundutan tikusruk kana durukan mesat gobang kabuyutan Trang-trang kolntrang Si anggar nyingkah sing anggah jeung gancang muntahkeun bulan caang bulan didurukan Trang-trang kolntrang si nini urang tulungan imahna th kapokan bulan tempur nabrak siang Cingciripit Cingciripit Tulang bajing kacapit Kacapit ku bulu pare Bulu par mmncosna Jol pa Dalang Mawa wayang jrk-jrk nong Ol-ol Ogong Ol-ol ogong 9

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

melak cab di tarogong dihakan ku emb ompong diteang kari sapotong au au ahng beuleum cau tutung ghng emb emb domba anak sapi tutunggulan ema ema weya si sahi kabuhulan hayang geura diinuman emb emb domba anak sapi tuntunggulan ema ema weya si sahi pupundukan ku baturna ditumbukan Paciwit-ciwit Lutung (versi 1) Paciwit-ciwit lutung ari gog gog ka luhur Paciwit-ciwit lutung ari gog gog ka luhur Paciwit-Ciwit Lutung (versi 2) Paciwit-ciwit lutung si lutung pindah ka tungtung Paciwit-ciwit lutung si lutung pindah ka luhur Paciwit-ciwit lutung nu ti handap pindah ka luhur

Cak Cung Cak cung bakowk 10

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

Kukuruyuk Anak careuh Ka kowt Bujurna bareuh Pacici Poci Pacici-cici poci Anyang-anyang bidadari Jall jakuw Ja minta kembang apa? (milih ngaran kembang) Ba nona ba nona Ba (ngaran) mnta kembang eros Kabogohna ka Mang Eros Pacici Putri Pacici cici putri Selerek kembang celempung Ali-ali pamadatan Gorng adat digurubas Kalau mau kembang apa? Kembang pacar Manon-manon hayang kembang pacar Kabogohna mantri cacar!

Eundeuk-eundekan Lagoni (versi 1) + Endeuk-eundeukan lagoni 11

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

- Meunang peucang sahiji + Leupas deui ku nini - Beunang deui ku aki + Leupas deui ku ninina nini nini - Beunang deui ku akina aki-aki + Leupas deui ku ninina ninina ninina nini nini - Beunang deui ku akina akina akina akina aki-aki + Leupas deui ku ninina ninina ninina ninina ninina ninina nini nini - Beunang deui ku akina akina akina akina akina akina akina akina aki-aki .. Eundeuk-eundeukan Lagoni (versi 2) Eundeuk-eundeukan lagoni Meunang peucang sahiji Leupas deui ku nyai Beunang deui ku abdi Eundeuk-eundeukan lagoni Meunang peucang sahiji Leupas deui ku nini Beunang deui ku aki

Endog-endogan Endog-endogan pepes hiji pepes kabh Endog-endogan pepes hiji pepes kabh Endog-endogan pepes hiji pepes kabh Golang-golang mata sapi bolotot Aya hiji kurung pinuh ku japati 12

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

japati kaluar disada uok uokan Alim karamana alim ka ibuna hoyong kaputrana nu centik bulu socana Hiji sareng hiji sami sareng dua Lamun bisa ngaji pasti bisa ngadoa Dua tambah dua sami sareng opat Lamun ngadoa pasti meunang berkat Opat sareng opat sami sareng dalapan Lamun meunang berkat pasti dihakan Dalapan sareng dalapan sami sareng genep belas Lamun geus dihakan tanaga jadi beda Genep belas sareng genep belas sami sareng tilu puluh dua Lamun geus bedas bisa mantuan indung bapa Blung Blong Blung blong tamplt tampa gelom lalamis bulu maung cerentl cantl pakuong doblus

Tat tit tut daun kanyere (kaliki) 13

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

saha nu hitut budak awewe (lalaki) dibawa kasaung butut balikna ngaburusut Punteun-Mangga Punteun, mangga Ari ga, gatot kaca Ari ca, cau ambon Ari bon, bontng asak Ari sak, sakit perut Ari rut, rujak asem Ari sem, sempal sempil Ari pil, pilem ram Ari m, mja makan Ari kan, kantong kosong Ari song, song-song lampu Ari pu, puak paok Ari wok, wok berewok Sepdur Sepdur, sepdur Mantra-mantri naam jadur Kalung-kalung Kahijina Kaduana Katilu boleh ditangkap

Cang ucang angg Cang ucang angg 14

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

Mulung muncang ka paranj Digogog ku anjing ged Anjing ged nu Pa Leb Ari gog gog cungunguuuung

Interpretasi Kakawihan Barudak

15

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

Dina rumpaka kakawihan ieu loba pisan anu bisa ku urang diteuleuman. Aya sababaraha anu narik pikeun diinterpretasi ku urang ngenaan kakawihan barudak ieu. Boh dina segi maknana atawa dina segi fungsi kakawihan ieu keur barudak. Unggal kakawihan barudak miboga makna sewangsewangan anu bisa ditingali dina rumpaka-rumpakana. Salah sahiji contona anu maparkeun yn dina kakawihan barudak miboga makna-makna nyata dina kakawihan Jaleuleuja, Ayang-ayang Gung, Oray-orayan, Bang Kalima Gobang, Prpt Jengkol, jeung lianna. Makna-makna dina kakawihan barudak diantarana: 1. Gerentes hat Kakawihan dina Jaleuleuja mangrupa alat anu

digunakeun ku masyarakat, sangkan naon anu aya dina gerentes hatna anu teu kaharti ku batur anu aya di luar komunitasna bisa dibjrbaskeun ku bahasa sandi dina kakawihan barudak. Contona, Jaleuleu ja. Lagu ieu th cenah dijieun dina mangsa tatar Sunda diserang ku Mataram. Lagu Jaleuleu Ja aya anu nyurahan siga kieu : Jaleuleu ja ( aya Jawa)

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

16

 Atulak tu ja man - gog (Nitah ka jang man lamun aya Jawa kudu nyadiakeun tulak (keur panakol) sarta nagog atawa pasang kuda-kuda, anu miboga harti kudu siap-siap) Seureuh leuweung - bay (seureuh leuweung th biasa og disebut gebay, bentukna siga tamng, kukituna lamun aya Jawa, salian ti kudu siap th, anu dina harti rumpaka tadi nagog ta, og urang kudu nyiapkeun tamng) Jamb kolot - bug (jamb kolot th di Sunda mah disebut jebug, jadi lamun musuh datang kudu digebug) Ucing katinggang songsong - Ngk (ngagebugna nepi ka siga ucing katinggang songsong ngk .) Dina kakawihan Ayang-ayang Gung og aya makna anu sarua jeung Jaleuleuja, nyata pikeun nunjukeun gerentes hat ku bahasa sandi ta. Lagu Ayang-ayang Gung ieu nyaritakeun masyarakat di hiji wilayah anu sahng (Ayang-ayang gung Gung goongna ram) nyaritakeun kalakuan pamingpinna nyata mnak Ki Mas Tanu nu jadi wadana. Pangna diaromongkeun th kusabab kalakuanana olo-olo (naha manh kitu tukang oloolo), giruk ruket (ngabalad jeung kumpeni). Tujuanana mah taya lian sangkan bisa nak pangkat, sanajan bari jeung (kalakuan kitu th) gorng. Ningali wadana anu kitu petana, saenyana rahayat ngaharepkeun dalem tapi dalem og sarua 17

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

misleukna (Ngantos kang jeung dalem, Lempa lempi lempong, Ngadu pipi jeung nu ompong) Ngeunaan jalan ka batawi ngemplong bisa dihartikeun yn pamingpin jaman baheula og leuwih orintasi ka luhur alias ka batawi.

2. Kaayaan atawa Kajadian Tina kakawihan barudak urang og bisa

ngagambarkeun kaayaan. Lamun analisa di luhur bener, kakawihan th bisa jadi dijieunna patula-patali jeung hiji kajadian (aya faktor waktu). Contona, Jaleuleu dikira-kira dijieunna dina jaman Dipati Ukur, nya kitu og Ayang-Ayang Gung dikira-kira dijieunna dina jaman penjajahan.

3. Ngaramalkeun ka harep Aya og kakawihan barudak anu hartina th

ngaramalkeun ka hareup. Nyata waktu Sukarno tibeubeut tina kalunguhanana, anu kababawa th lain ngan ukur manhna, tapi og antk-antkna. Ninggali kaayaan kieu aya nu nyarita, cenah kakawihan Oray-orayan ngajelaskeun kajadian ta. Dimana oray bungka dina rumpaka Oray-orayan th nyata Bung Karno ta jeung naon anu dinyanyikeun dina rumpaka kakawihan ta jadi kanyataan, kabeh anu nutur-nutur

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

18

(dipandeuri)

Bung

Karno

kalaut

nyata

turun

dina

kalungguhanna.

4. Kritik Sosial Makna tina kakawihan Paciwit-ciwit Lutung, di jerona aya makna kritik sosial. Rumpaka dina kakawihan ieu lain ngan saukur ngagambarkeun aktivitas paciwit-ciwit leungeun, tapi kecap lutung tina rumpaka ta jadi konci maknawi kapongahan jelema anu hayang boga kalungguhan. Si Lutung boga kahayang aya wa diluhur leungeun batur. Paciwit-ciwit Lutung og mangrupakeun ekspresi hiji rasa ihwal ngenaan kajujuran jeung takdir yn jadi juragan atawa bawahan kudu bisa sanasib sapanggungan.

5. Ulin Kecap Dina kakawihan Bang Kalima Gobang jeung PunteunMangga mah makna na ngan ukur ngajelaskeun ulin kecap. Nyata dina rumpakana katinggali padalisan anu tungtung dijadikeun padalisan anu anyar.

6. Heureuy atawa Kagumbiraan DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK 19

Aya og anu rumpakana th ngan ukur heureuy biasa, saperti dina Prpt Jngkol jeung Cingcangkeling fungsi kakawihan ieu murni pikeun rekreatif barudak anu keur arulin. Tapi dina kaulinanna, Prpt Jngkol boga makna husus nyata kagumbiraan jeung guyonan ngenaan kasusah hirup, dimana barudak anu keur mankeun kaulinan Prpt Jngkol ieu bisa ngarasa gumbira padahal anu dipankeun ku maranhna th pinuh ku rasa kasakit.

7. tika Kakawihan barudak anu ngandung makna tika nyata kakawihan Punteun-Mangga. Dina kakawihan ieu fungsi awalna pikeun namu. lamun urang rk namu ka imah batur kudu nyebut punteun anu hartina sarua jeung sampurasun, jeung nu boga imahna kudu nembalan mangga ka nu rk namu.

Diajar dina Kakawihan Barudak

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK 20

Kakawihan barudak mangrupakeun salah sahiji bagan tina sastra lisan anu miboga fungsi lain ngan ukur pikeun rekreatif wungkul, tapi og kakawihan barudak th boga fungsi-fungsi atawa manpaat anu lainna, diantarana: 1. Ngembangkeun Intelektual Kakawihan barudak boga fungsi ngembangkeun

intelektual budak nyata pikeun pangajaran keur barudak. Dina sababaraha kakawihan barudak aya anu

nawarkeun pikeun nambah kapinteran dina widang pangajaran matematika. Lagu-lagu tina kakawihan barudak ieu lain ngan ukur rumpaka anu dikawihkeun ku barudak, tapi dina kakawihan barudak ieu aya narasi carita dongng jeung wangun sastra anak lianna, nyata budak bisa diajar matematika dina kakawihan. Dina ngawih atawa nyanyi ku teu sadar budak keur diajar matematika. Conto kakawihan barudak anu aya patula-patalina jeung pangajaran matematika nyata Sepdur jeung Eundeukeundekan Lagoni.

Sepdur Sepdur, sepdur DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK 21

Mantri-mantri naam jadur Kalung-kalung Kahijina Kaduana Katilu boleh ditangkap Dina kawih sepdur ieu budak diajar ngurutkeun angka ti hiji nepi ka tilu. Ku ngapalkeun dina kakawihan budak bakalan gancang apalna. Eundeuk-eundeukan Lagoni + Endeuk-eundeukan lagoni - Meunang peucang sahiji + Leupas deui ku nini - Beunang deui ku aki + Leupas deui ku ninina nini nini - Beunang deui ku akina aki-aki + Leupas deui ku ninina ninina ninina nini nini - Beunang deui ku akina akina akina akina aki-aki + Leupas deui ku ninina ninina ninina ninina ninina ninina nini nini - Beunang deui ku akina akina akina akina akina akina akina akina aki-aki . Kakawihan Eundeuk-eundeuk Lagoni ta lamun

dirumuskeun ngahasilkeun pola bantun-tambah ku soal carita. DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK 22

Ku kakawihan samodel kieu budak dibeukeulan kamampuan pikeun mereskeun soal anu aya patalina jeung kukurangan og jeung tatambahan. Lamun kakawihan ta dipolakeun kanu angka bakal siga kieu : 0+1=1 11=0 0+1=1 (nepi ka beres) Conto anu lianna ngajarkeun budak tatambahan jeung ngajarkeun moral ka budak. Diantarana moral budak ka indung bapana jeung moral budak ka Gusti Allah. Hiji sareng hiji sami sareng dua Lamun bisa ngaji pasti bisa ngadoa Dua tambah dua sami sareng opat Lamun ngadoa pasti meunang berkat Opat sareng opat sami sareng dalapan Lamun meunang berkat pasti dihakan Dalapan sareng dalapan sami sareng genep belas Lamun geus dihakan tanaga jadi beda Genep belas sareng genep belas sami sareng tilu puluh dua Lamun geus bedas bisa mantuan indung bapa

Salian ti kakawihan anu aya di Sunda anu ka asup kana Sastra Sunda, dina Sastra Indonesia hususna sastra anak og 23

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

ngabogaan leuwih loba kakawihan atawa lagu-lagu budak anu dijerona boga fungsi pangajaran matematika keur budak, diantarana : Dua mata saya hidung saya Satu dua kaki saya pakai sepatu baru. Dua tangan saya yang kiri dan kanan satu mulut saya tidak berhenti makan Tek kotek-kotek-kotek, anak ayam turun sepuluh, mati satu tinggal sembilan, tek kotek-kotek-kotek, anak ayam turun sembilan, mati satu tinggal delapan, tek kotek-kotek-kotek, anak ayam turun delapan, mati satu tinggalah tujuh, tek kotek-kotek-kotek, anak ayam turunnya tujuh, mati satu tinggalah enam, tek kotek-kotek-kotek, anak ayam turunnya enam, mati satu tinggalah lima, tek kotek-kotek-kotek, anak ayam turunnya lima, 24

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

mati satu tinggalah empat, tek kotek-kotek-kotek, anak ayam turunnya empat, mati satu tinggalah tiga, tek kotek-kotek-kotek, anak ayam turunnya tiga, mati satu tinggalah dua, tek kotek-kotek-kotek, anak ayam turunnya dua, mati satu tinggalah satu, tek kotek-kotek-kotek, anak ayam turunnya satu, mati satu tinggal induknya, Empat anak bebek pergi berenang, Naik ke Gunung lalu menghilang Induk bebek mencari wek,, wek,, Hilang satu tinggalah tiga tigat anak bebek pergi berenang, Naik ke Gunung lalu menghilang Induk bebek mencari wek,, wek,, Hilang satu tinggalah dua dua anak bebek pergi berenang, Naik ke Gunung lalu menghilang Induk bebek mencari wek,, wek,, Hilang satu tinggalah satu

Satu sepatu Dua durian DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK 25

Tiga mentega Empat ketupat Lima delima Enam tanaman Tujuh maju mundur Delapan naik papan Sembilan orang bulan Sepuluh kue bolu Sebelas naik kelas Dua belasmenjadi patung Aya og lagu anu langsung tina wangun tatambahan tapi ku barudak sok dinyanyikeun, teu mak carita. Fungsi dinyanyikeun didinya mh budak bisa leuwih babari apal kusabab aya fungsi rekreatif dina lagu. Satu ditambah satu, sama dengan dua Dua ditambah dua, sama dengan empat Empat ditambah empat, sama dengan delapan Delapan ditambah delapan, sama dengan enam belas

Terus aya lagu Balonku anu salian ti ngajarkeun matematika ngenaan kukurangan, og ngenalkeun ka budak ngenaan warna-warna. Jeung lagu Sayang Semuanya

ngajarkeun matematika og ngajarkeun budak boga rasa silih mikanyaah. Balonku ada lima Rupa-rupa warnanya DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK 26

Hijau, kuning, kelabu Merah muda dan biru Meletus balon hijau (daarrr) Hatiku sangat kacau Balonku tinggal empat Ku pegang erat-erat Satu-satu aku sayang ibu Dua-dua juga sayang ayah Tiga-tiga sayang adik kakak Satu, dua, tiga, sayang semuanya Salian ti fungsi pangajaran matematika, kakawihan barudak ieu boga fungsi pedagogies anu sejnna. Diantarana budak bisa diajar fungsi-fungsi barang, tempat cicingna sasatoan, atawa ngenaan sipat-sipat jeung lianna. Conto na dina kakawihan Bang-bang Kalima Gobang rumpakana ngajarkeun budak naon nu can di pikanyaho ku maranhna. Bangkong di tengah sawah (tempat cicingna) Guru sakola dsa Saban po ngajar (fungsi guru) Jarum paranti ngaput (fungsi) Putri nu gareulis (sipat) Lisung kadua halu (sipat) Buah menang ngala (cara) Lauk menang nyobk (cara) Bkleun menang muter (fungsi) Dina Sastra Indonesia leuwih loba deui fungsi lagu-lagu barudakna diantarana lagu Pelangi ngajarkeun budak ngenaan DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK 27

warna-warna jeung religiusitas anu nyiptakeunna. Aya og lagu-lagu ngenaan ngaran-ngaran po pikeun barudak wanoh ka ngaran-ngaran po.

Pelangi-pelangi Alangkah indahmu Merah, kuning, hijau Di langit yang biru Pelukismu agung Siapa gerangan Pelangi-pelangi Ciptaan Tuhan Senin, selasa, rabu,kamis Jumat, sabtu, minggu Itu nama-nama hari (aya og anu nambahan rumpakana pikeun ngamotivasi barudak) Rajin belajar Cepat pintar Anak yang pemalas Tidak akan naik kelas

2. Pamahaman Kahirupan Sosial

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

28

Fungsi atawa manpaat anu sjnna nyata pamahaman ngenaan kahirupan social. Ieu ditunjukeun dina kaulinanna anu bisa ngadidik budak pikeun jadi budak anu sportif, bisa gaw bareng jeung nu lianna, numbuhkeun solidaritas, kapercayaan ka diri na sorangan, jeung nu lainna anu hubunganna jeung perkembangan psikologi anak. Dina kaulinan barudak anu sipatna siasat fungsina pikeun ngembangkeun daya pikir budak, jeung anu sipat kaulinanna katerampilan fisik bisa ngembangkeun kacekatan gerakna otot-otot (saraf motorik). Contona dina kakawihan Cingciripit, kaulinanna nyata di pankeun ku duaan atawa leuwih, cara mankeunna nyata leungeun salah sahiji budak ditangkarakeun tuluy manhna jeung nu lianna leungeun panunjukna diacungkeun bari digerakeun-gerakeun mh leungeunna teu katwak ku babaturanna bari ngawih Cingciripit, tulang bajing kacapit, kacapit ku bulu par, bulu par mmncosna, jol pa dalang mawa wayang jrk-jrk nong. Dina kaulinan Cingciripit ta budak diajar percaya ka dirina sorangan pikeun bisa nyieun strategi palebah mana manhna kudu ngangkat leungeunna mh teu katewak ku baturna.

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

29

Lamun dina kaulinan Prpt Jngkol, budak bisa diajar gaw bareng nu hiji jeung nu lianna ngarah teu nepi ka labuh keur mankeunna. Salian ti ta, kakawihan og boga fungsi pikeun ngaguyubkeun. Dina faktana, unggal kakawihan barudak anu aya kaulinanna, dipankeunna sok ku lobaan, paling saeutik ku dua budak. Ieu ngajarkeun budak pikeun guyub, dak gaw bareng, og diajar interaksi jeung batur-baturna. Budak og bisa diajar sosialisasi jeung lingkunganna, utamana mr pangaweruh yn hirup th teu bisa sosorangan, pasti ngabutuhkeun bantuan batur. Intina, dina kakawihan, budak diajar sangkan bisa hirup guyub jeung nu sejenna, teu individulistis jeung egois. Dina kakawihan og bisa ngadeukeutkeun nu jadi indung atawa kolotna ka budakna. Contona dina kakawihan Sursr, urang bisa ningali kadeukeutan budak jeung indungna utamana mah. Hal ta alus pikeun psikologi perkembangan keur budak. Budak bakalan ngarasa dipikanyaah ku indungna nu bisa nyieun budak geus ged g tetep deukeut jeung kolotna.

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

30

3. Ngembangkeun Imajinasi Masa kanak-kanak mangrupakeun masa keur mejeuhmeujeuhna budak ngembangkeun imajinasina. Sastra pikeun hiji karya seni anu ngandeulkeun kakuatan imajinasi nawarkeun hiji panglaman imajinasi ka budak. Dina kakawihan budak bisa ngaimajinasikeun naon anu ku manhna keur dikawihkeun. Contona dina kakwihan Trang-trang Kolntrang. Rumpaka dina ta kakawihan nawarkeun ka barudak pikeun ngimajinasikeun naon anu dikawihkeun ku maranhna. Kusabab dina rumpaka Trang-trang Kolntrang loba pisan ngandung makna anu bisa diimajinasi ku barudak. Misalna dina kecap Si londok pah nundutan, budak anu kreatif sabisabisa bakal ngaimajinasikeun kecap ta.

4. Ningkatkeun Kamampuan Basa Kakawihan boga manpaat pikeun ningkatkeun

kamampuan budak dina basa. Ku barudak ngawihkeun kakawihan sadar teu sadar geus ngembangkeun basa barudak, kekecapan jadi nambahan, og katerampilan budak dina ngomong jadi leuwih ningkat. Sanajan basa anu digunakeun dina kakawihan barudak teu kabh babari jeung basajan keur barudak.

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

31

5. Pamahaman Estetika Dina kakawihan, barudak bisa diajar ngenaan nilai estetika atawa kandahan, diantarana kaulinan kecap, purwankanti, jeung pilihan diksi anu ndah.

6. Ngawanohkeun Budaya Budak diwanohkeun kanu kabudayaan Sunda ku wanoh kana kakawihan. Kakawihan barudak salah sahiji wangun dina kabudayaan, hususna kabudayaan Sunda. Ku cara nyieun budak resep kana kakawihan, urang geus nyieun budak resep og kana kabudayaan sorangan. Rk saha deui anu bisa ngamumul budaya urang sorangan, lamun lain ku barudakna mah. Budak ayeuna nyata cikal bakal generasi penerus urang engk. Kusabab kitu, wawasan ngenaan kabudayaan

tradisional penting pikeun budak. Kakawihan jadi salah sahiji alat pikeun nambahan wawasan budak ngenaan kabudayaan ta.

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

32

7. Fungsi Rekreatif Dina genep mangpaat ta, manpaat atawa fungsi anu paling utama jeung pang lobana dina kakawihan barudak mah nyata fungsi rekreatifna. budak bakalan ngarasa bungah jeung meunang kanikmatan ngawihkeun kakawihan dina kaulinanna. Daya tarik dina kakawihan barudak og bisa meungkeut mosi budak tepi ka budak bisa kabandang ku kakawihan anu lianna.

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

33

DAPTAR PUSTAKA

Ampera, Taufik. 2010. Pengajaran Sastra, Teknik Mengajar Sastra Anak Berbasis Aktivitas. Bandung : Widya Padjadjaran. Nurgiyantoro, Burhan. 2005. Sastra Anak: Pengamtar Pemahaman Dunia Anak. Cetakan Pertama. Yogyakarta: Gajdah Mada University Press. Danadibrata, R.A. 2009. Kamus Basa Sunda. Citakan II. Bandung : PT Kiblat Buku Utama. Danandjaja, James. 1997. Folklor Indonesia Ilmu Gossip, Dongeng, Dan Lain-lain. Cetakan VII. Jakarta : PT Pustaka Utama Grafiti. Hidayat, Rachmat Taufik., dkk. 2005. Peperenian Urang Sunda. Bandung. PT Kiblat Buku Utama.

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

34

BIOGRAFI

Yukeu Yuliani Mustofa dibabarkeun di Bandung, 07 Januari 1992. Namatkeun sakolana ti MI (SD) nepi ka MA (SMA) di Pesantrn Persatuan Islam 24 Rancakk ti taun 1998-2010. Satamatna ti SMA (2010), Yukeu Yuliani Mustofa ayeuna keur nyuprih lmu di Sastra Sunda Universitas Padjadjaran. Salian ti kuliah, aktip og di Himpunan Mahasisiwi Persis UNPAD ti taun 2010 nepi ka ayeuna. Salian ti ta aktip og di organisasi Pemudi Persis Rancakk.

DIAJAR DINA KAKAWIHAN BARUDAK

35