BAB 3 PENGGUNAAN PEMBEZAAN

3.1 NILAI HAMPIRAN DAN RALAT Diberi

(3.1)

Perhatikan bahawa apabila x cukup kecil, nilai bagi dan ditulis sebagai

tidak sekali-kali sama dengan f(x), tetapi merupakan penghampiran bagi f(x),

atau (3.2) atau (3.3)

dengan f (x)= f (x+x) - f (x)

Rumus (3.2) dan (3.3) boleh digunakan untuk mencari nilai hampiran f (x+x) dengan menggunakan nilai tepat f (x), f (x) dan x iaitu tokokan kecil f (x) yang dihasilkan daripada tokokan kecil x. Contoh

3.2 KADAR PERUBAHAN

Jika y suatu fungsi x, maka merupakan kadar perubahan y terhadap x. Sebagai contoh jika r mewakili jejari dalam meter dan tmewakili masa dalam saat, r ialah fungsi t, maka mewakili kadar perubahan jejari terhadap masa.

Nilai

yang positif mewakili kadar perubahan menokok yang negatif mewakili kadar perubahan

bagi y terhadap x manakala nilai menyusut bagi y terhadap x.

3.2.1 Kadar Perubahan Malar Misalkan jejari r sm bagi sebuah bulatan pada masa t saat diberi oleh r = 12 - 2t, dengan 0 t 6. Oleh itu kadar perubahan rterhadap t, malar. = - 2 iaitu suatu nilai

= - 2 ini dikenali juga sebagai kadar perubahan malar. Ini bermakna untuk adalah tetap sama. Seterusnya untuk kadar perubahan

sebarang nilai t, 0 t 6, malar,

3.2.2 Kadar Perubahan Terkait Jika udara diisikan ke dalam sebuah belon berbentuk sfera, jejari belon tersebut akan menokok. Semakin udara diisi, semakin besarlah belon itu dan semakin menokoklah jejarinya. Seterusnya isipadu belon V juga menokok. Jejari dan isipadu belon ini

menokok pada kadar yang tertentu dan kadar perubahan ini pada masa t masingmasing ialah dan . Rumus isipadu sfera pula boleh ditulis sebagai .

Rumus ini menunjukkan terdapat kaitan antara jejari dengan isipadu. Seterusnya pasti wujud kaitan antara kadar perubahan jejari terhadap masa, dengan kadar

perubahan isipadu terhadap masa . Masalah yang melibatkan kadar perubahan beberapa kuantiti yang berkaitan ini dinamakan masalah kadar perubahan terkait. Pada amnya masalah-masalah mengenai kadar perubahan yang melibatkan masa sebagai satu pembolehubah boleh diselesaikan dengan menggunakan kaedah pembezaan fungsi gubahan iaitu

Contoh 3.3 GERAKAN PADA SUATU GARIS LURUS Apabila sebutir zarah bergerak maka kedudukannya akan berubah. Ini bererti zarah beranjak dari kedudukan asal dan akan melibatkan jarak dan arah. Arah bagi gerakan di sepanjang paksi-x positif ditandakan positif, manakala di sepanjang paksi-x negatif ditandakan negaif. Oleh itu anjakan merupakan suatu kuantiti vektor dengan jarak diukur dari suatu titik atau asalan. Ketika zarah bergerak di sepanjang paksi-x, jika anjakan x ditentukan pada setiap ketika bagi masa t, maka anjakan ini dapat dituliskan sebagai suatu fungsi yang boleh dibezakan terhadap masa, x = x(t) dengan t = 0

halaju, v bagi sebutir zarah ialah kadar perubahan anjakan x(t) terhadap masa, oleh itu halaju merupakan terbitan pertama bagi anjakanterhadap masa t, iaitu

halaju seketika ialah halaju zarah pada sebarang ketika bagi masa, dan tanda (positif atau negatif) bagi halaju ini menunjukkan arah untuk gerakan di sepanjang suatu garis lurus. Gerakan ke kanan adalah positif dan ke kiri adalah negatif.

Apabila halaju bagi sebuah jasad yang bergerak dalam magnitud atau arah atau keduaduanya, jasad itu dikatakan memecut. Pecutan bagi sebutir zarah ialah kadar perubahan halaju v terhadap masa t dan ditulis sebagai

oleh itu pecutan merupakan terbitan kedua bagi anjakan terhadap masa t, iaitu

Contoh 3.4 KECERUNAN LENGKUNG PADA SUATU TITIK Kecerunan lengkung di sebarang titik ditakrifkan sebagai kecerunan garis tangen pada lengkung di titik tersebut. Kecerunan garis tangen pada lengkung berubah dan dan boleh diperoleh dengan menggantikan koordinat titik itu ke dalam dy/dx.

3.4.1 Persamaan Garis Tangen Pada Lengkung Persamaan garis tangen pada suatu lengkung y = f (x) di sebarang titik P ditakrifkan sebagai persamaan garis lurus PA yang hanya menyentuh lengkung di titik P. Untuk mendapatkan persamaan garis tangen pada lengkung di titik P, perlu dicari kecerunan bagi gairs tangen pada lengkung di titik tersebut.

3.4.2 Persamaan Garis Normal Pada Lengkung

persamaan garis normal pada suatu lengkung y = f(x) di sebarang titik P ditakrifkan sebagai persamaan garis lurus PB yang berserenjang dengan persamaan garis tangen PA. Jika kecerunan garis tangen pada lengkung y = f(x) ialah m, maka kecerunan garis normal ialah . Contoh 3.5 MAKSIMUM DAN MINIMUM Andaikan y = f(x) ialah fungsi yang selanjar dan boleh dibezakan pada selang terbuka a<x<b Jika f(x) > 0, maka y = f(x) menokok pada selang a < x < b Jika f(x) < 0, maka y = f(x) meyusut pada selang a < x<b< i=""></b<> Apabila suatu fungsi menokok pada suatu selang , maka garis tangen kepada graf mempunyai kecerunan positif di mana-mana pada selang itu. Seterusnya, apabila fungsi menyusut pada suatu selang, maka garis tangen kapada kepada graf mempunyai kecerunan negatif di mana-mana pada selang itu. Terdapat kemungkinan suatu fungsi menokok pada selang dalam domainnya dan menyusut pada satu selang yang lain. TAKRIF 3.1 (Titik Genting) Titik [c , f(c) ] pada suatu fungsi f(x) dikatakan titik genting jiak berlaku f(c) = 0 atau f(c) tidak wujud.

Perlu diketahui bahawa jika f (x) ialah fungsi kuadratik atau peringkat lebih tinggi, maka ada kemungkinan terdapat lebih daripada satu nilai genting. UJIAN TERBITAN PERTAMA Misalkan y = f(x) merupakan lengkung yang diberi.

1.

f(x) = 0 atau tidak wujud, x ialah titik genting.

2. titik genting ialah titik maksimum jika f(x) berubah tanda dari pada positif kepada negatif ketika x menokok melalui titik genting. Bentuk lengkung adalah cembung. 3. titik genting ialah titik minimum jika f(x) berubah tanda daripada negatif kepada positif ketika x menyusut melalui titik genting. Bentuk lengkung adalah cekung.

TAKRIF 3.2 (Nilai Maksimum-Minimum Mutlak) Nilai Maksimum mutlak bagi suatu fungsi ialah titik di mana nilai terbesar bagi fungsi dicapai untuk seruluh domain fungsi tersebut. Sebaliknya nilai minimum mutlak bagi suatu fungsi ialah titik di mana nilai terkecil bagi fungsi dicapai untuk seluruh domain fungsi tersebut. UJIAN TERBITAN KEDUA Katakan lengkung y = f(x) mempunyai nilai genting di x = x0. 1. jika f(x0) < 0, graf berbentuk cembung dan f(x) mempunyai nilai maksimum di x = x0. 2. jika f(x0) > 0, graf berbentuk cekung dan f(x) mempunyai nilai minimum di x = x0. 3. jika f(x0) = 0, atau tidak wujud, ujian terbitan kedua gagal dan ujian terbitan pertama mesti digunakan untk menentukan sifat graf di x = x0.

TAKRIF 3.4 (Titik Lengkok Balas) Titik yang memisahkan bahagian cembung dengan bahagian cekung bagi suatu lengkung selanjar disebut titik lengkok balas.

TEOREM 3.1 (Titik Lengkok Balas Dan Perubahan Tanda f (x0) ) Misalkan suatu lengkung ditakrifkan sebagai y = f(x). Jika f(x0) = 0 atau f(x0) tidak wujud dan jika terbitan f(x)berubah tanda ketika melalui x = x0, maka titik (x0 , f(x0)) pada lengkung merupakan titik lengkok balas. Contoh 3.5.1 Nilai Maksimum Dan Minimum Dalam Suatu Selang Didapati bahawa f(x) mempunyai nilai maksimum setempat dan nilai minimum setempat masing-masing di P dan Q iaitu nilai maksimum atau minimum di kejiranan titik-titik berkenaan sahaja. Ketika x menyusut dari P, nilai f(x) akan menjadi lebih kecil daripada nilai di Q. Sebaliknya ketika x menokokdari Q, nilai f(x) menjadi semakin besar daripada nilai di P. Tanpa mengetahui bentuk keseluruhan graf, kedudukan titik maksimum atau minimum mutlak tidak dapat ditentukan. Namun begitu dengan menghadkan domain boleh ditentukan titik maksimum ataupun minimum mutlak tersebut.

3.5.2 Penggunaan Maksimum Dan Minimum Mutlak Teori maksimum dan minimum boleh digunakan dalam menentukan penyelesaian bagi masalah dalam geometri, mekanik , fizik, industri, kejuruteraan, dan sebagainya.

3.6 PETUA LHOSPITAL Daripada teorem had diketahui bahawa

dengan syarat

. Jika

maka teorem had tidak boleh digunakan. Akan tetapi, had mungkin wujud bagi kes ini. Oleh itu akan dipertimbangkan kes-kes yang had wujud.

Bentuk-bentuk tak tentu yang mungkin bagi

ialah

a)

, apabila

dan

b)

, apabila ii)

i) dan

dan

Had bagi bentuk-bentuk tak tentu inilah yang akan dikaji dalam bahagian ini. Pengiraan had akan dilakukan dengan penggunaan Petua LHospital. Petua ini telah ditemukan oleh John Bernoulli untuk mengira had-had bagi pecahan yang mempunyai penyebut dan pembilang yang menghampiri sifar. Namun demikian, orang yang pertama memperkenalkan petua itu dalam sebuah buku kalkulus ialah seorang ahli matematik Perancis, Guillaume Francois Antoine De LHospital. TAKRIF 3.5 (Petau LHospital) Andaikan f(x) dan g(x) ialah fungsi yang boleh dibezakan dalam selang (a,b) yang mengandungi c kecuali (mungkin) pada titik c sendiri. Jika mempunyai bentuk tak tentu untuk x 0, maka atau pada c dan jika g(x) 0

dengan syarat

wujud

atau

Contoh
TUGASAN BKU KUiTTHO 2001. BVP. CHEE JUN WIE, KOK JIAN LING, LEE KOON MING

BAB 7 PERSAMAAN PEMBEZAAN BIASA

7.1 Konsep Asas Takrif 7.1 ( Persamaan Pembezaan Biasa ) Misalkan x ialah pembolehubah tak bersandar dan y pula merupakan fungsi terhadap x, maka persamaan yang melibatkan sekurang-kurangnya satu daripada pekali pembezaan. 7.2 Pembentukan Persamaan Pembezaan Takrif 7.2 ( Peringkat ) Peringkat persamaan pembezaan ialah peringkat pekali pembezaan tertinggi yang wujud dalam persamaan pembezaan tersebut. 7.3 Persamaan Boleh Pisah Takrif 7.3 ( Persamaan boleh Pisah ) Persamaan ( 7.1 ) dinamakan boleh pisah jika persamaan itu dapat ditulis sebagai

7.4 Persamaan Homogen Takrif 7.4 ( Fungsi homogen ) Fungsi f(x,y) dinamakan fungsi homogen berdarjah n jika

untuk setiap bilai nyata . 7.5 Persamaan Linear Takrif 7.5 ( Persamaan Homogen ) Persamaan ( 7.1 ) iaitu

dinamakan persamaan homogen jika f( x,y ) merupakan fungsi homogen dengan darjah 0.
TUGASAN BKU KUiTTHO 2001. BVP. CHEE JUN WIE, KOK JIAN LING, LEE KOON MING