Professional Documents
Culture Documents
A. Persamaan Logaritma.
Persamaan logaritma adalah persamaan yang peubahnya terdapat dalam bilangan
pokok atau numerusnya.
Contoh : (i) log (3x – 1) = log (x – 15) , (ii) (x-1)log 16 = 2, dll
Macam-macam bentuk persamaan logaritma :
1. alog f(x) = alog p 5. f(x)log a = g(x)log a
2. alog f(x) = alog g(x) 6. f(x)log g(x) = f(x)log h(x)
3. alog f(x) = blog f(x)
2
7. A. a log x B a log x C 0
4. f(x)log g(x) = p untuk A 0
a m
e. a log x = x
a
log x
k. a n xm
a a
f. (i) log b = log c , maka b = c
(ii) alog b = clog b , maka a = c
Dalam menyelesaikan persamaan logaritma, bilangan pokok logaritma perlu
disamakan dahulu. Nilai penyelesaian yang diperoleh perlu diuji dengan
mensubstitusikan ke persamaan semula. Nilai penyelesaian yang menjadi anggota
himpunan penyelesaian (HP) adalah yang mengakibatkan :
1. numerus pada persamaan semula bernilai positif.
2. bilangan pokok logaritma pada persamaan semula bernilai positif dan tidak
sama dengan 1 (satu).
Penyelesaian :
2
log (2x+1) = 3 => 2log (2x+1) 2log 23 => 2log (2x+1) = 2log 8
7
=> 2x + 1 = 8 => 2x = 7 => x = =3½
2
Syarat : f(x) > 0 => x = 3 ½ => f(3 ½ ) = 2.3 ½ + 1 = 7 + 1 = 8 > 0
(memenuhi)
Jadi himpunan penyelesaiannya adalah { 3 ½ }
Penyelesaian :
3
log (2x-5) = 4 => 3log (2x-5) = 3log 34 => 3log (2x-5) = 3log 81
=> 2x – 5 = 81 => 2x = 86 => x = 43
Syarat : f(x) > 0 => x = 43 => f(43) = 2.43 - 5 = 86 – 5 = 81 > 0
(memenuhi)
Jadi himpunan penyelesaiannya adalah { 43 }
Penyelesaian :
3
log (2x-3) = 3log (x+1) => 2x – 3 = x + 1 => x = 4
Syarat : f(x) dan g(x) > 0
x = 4 => f(4) = 2.4 – 3 = 8 - 3 = 5 > 0 (memenuhi)
=> g(4) = 4 + 1 = 5 > 0 (memnuhi)
Jadi HP : { 4 }
Penyelesaian :
2
log (2x-3) = 2log (x2-3x+1) => 2x -3 = x2 – 3x + 1
=> x2 – 5x + 4 = 0 => (x - 1)(x - 4) = 0
=> x = 1 atau x = 4
Syarat : f(x) dan g(x) > 0
x = 1 => f(1) = 2.1 -3 = 2 – 3 = -1 < 0 (tidak memenuhi)
x = 4 => f(4) = 2.4 – 3 = 5 > 0 (memenuhi)
=> g(4) = 42 – 3.4 + 1 = 16 – 12 + 1 = 5 > 0 (memenuhi).
Jadi HP : { 4 }
Penyelesaian :
3
log (x2-2x-7) = 2log (x2-2x-7)
=> x2-2x-7 = 1
=> x2-2x – 8 = 0
=> (x-4)(x+2) = 0
=> x = 4 atau x = -2
Jadi himpunan penyelesaiannya adalah {4,-2}
Penyelesaian :
3
log (x2-3) = 5log (x2-3)
=> x2-3 = 1
=> x2 – 4 = 0
=> (x-2)(x+2) = 0
=> x = 2 atau x = -2
jadi himpunan penyelesaiannya adalah {-2, 2}
Penyelesaian : Syarat : f(x) dan g(x) > 0 serta f(x) dan g(x) ≠ 1
(x-5)
log 5 = (-2x+1)log 5 x = 2 => f(2) = 2-5 = -3 < 0 (tidak memenuhi).
=> x-5 = -2x+1 Jadi himpunan penyelesaiannya adalah { }
=> 3x = 6 => x = 2
( x 2 3 x 7 )
2. Tentukan himpunan penyelesaian dari log 3 ( 2 x 3) log 3 !.
Penyelesaian :
( x 2 3 x 7 )
log 3 ( 2 x 3) log 3
=> x2 – 3x + 7 = 2x + 3
=> x2 – 5x + 4 = 0
=> (x – 1)(x – 4) = 0
=> x = 1 atau x = 4
Syarat : f(x) dan g(x) > 0 serta f(x) dan g(x) ≠ 1
x = 1 => f(1) = 12 – 3.1 + 7 = 5 > 0 dan f(1) ≠ 1 (memenuhi)
=> g(1) = 2.1 + 3 = 5 > 0 dan g(1) ≠ 1 (memenuhi).
x = 4 => f(4) = 42 – 3.4 + 7 = 11 > 0 dan f(4) ≠ 1 (memenuhi)
=> g(4) = 2.4 + 3 = 11 > 0 dan g(4) ≠ 1 (memenuhi)
Jadi himpunan penyelesaiannya adalah {1 , 4}
Penyelesaian :
x
log (2x+3) = xlog (x2-2x+6)
=> 2x + 3 = x2 - 2x + 6
=> x2 - 4x + 3 = 0
=> (x – 1)(x – 3) = 0
=> x = 1 atau x = 3
Syarat ; f(x), g(x) dan h(x) > 0, serta f(x) ≠ 1
x = 1 => f(1) = 1 (tidak memenuhi)
x = 3 => f(3) = 3 > 0 dan f(x) ≠ 1 (memenuhi)
=> g(3) = 2.3 + 3 = 9 > 0 (memenuhi)
=> h(3) = 32 – 2.3 + 6 = 9 > 0 (memenuhi)
Jadi himpunan penyelesaiannya adalah { 3 }
Penyelesaian :
x
log (2x-1) = xlog (x + 3)
=> 2x – 1 = x + 3
=> x = 4
Syarat ; f(x), g(x) dan h(x) > 0, serta f(x) ≠ 1
x = 4 => f(4) = 4 > 0 dan f(4) ≠ 1 (memenuhi).
=> g(4) = 2.4 – 1 = 7 > 0 (memenuhi)
=> h(4) = 4 + 3 = 7 > 0 (memenuhi)
Jadi himpunan penyelesaiannya adalh { 4 }
Bentuk A.( a log x) 2 B.( a log x) C 0
Penyelesaiannya Ay2 + By + C = 0 dengan y = alog x => x = ay
Penyelesaian:
5
log2 x + 3.5log x – 4 = 0
=> (5log x)2 + 3(5log x) – 4 = 0, misal y = 5log x, maka diperoleh:
=> y2 + 3y – 4 = 0
=> (y + 4)(y – 1) = 0
=> y = -4 atau y = 1
1 1
untuk y = -4 => 5log x = -4 => x = 5-4 = 4
5 625
untuk y = 1 => 5log x = 1 => x = 51 = 5.
1
Jadi himpunan penyelesainnya adalah { ,5}
625
Penyelesaian :
log2 x + log x2 – 3 = 0
=> (log x)2 + 2(log x) – 3 = 0, misal y = log x, maka diperoleh :
=> y2 + 2y – 3 = 0
=> ( y + 3)(y - 1) = 0
=> y = -3 atau y = 1
1 1
Untuk y = -3 => log x = -3 => x = 10-3 = 3
10 1000
Untuk y = 1 => log x = 1 => x = 10.
1
Jadi himpunan penyelesaiannya adalah { , 10 }
1000
SOAL-SOAL LATIHAN.
B. Fungsi Logaritma
Fungsi Logaritma adalah suatu fungsi invers (balikan) dari fungsi eksponen. Bila
fungsi eksponen dinyatakan dengan f(x) = ax, a > 0, a ≠ 1, maka invers dari f(x0
ditulis dengan f-1(x) = alog x atau f(x) = alog x, a > 0, a ≠ 1.
Secara umum bila y = ax, maka x = alog y.
Bila f(x) = alog x, dengan a > 1, x > 0 , x R, maka f(x) dikatakan fungsi turun.
Bila f(x) = alog x, dengan 0 < a < 1, x > 0 , x R, maka f(x) dikatakan fungsi
naik.
Grafik fungsi logaritma selalu melalui titik (1,0) dan selalu berada di sebelah
kanan sumbu Y. Perhatikan gambar di bawah ini.
Y
y = alog x, a > 1
X
0 (1,0)
y = alog x,
0<a<1
Contoh Soal :
1. Gambarkan grafik fungsi f(x) = 2log x , x R !
Penyelesaian :
Fungsi y = f(x) = 2log x
1 1 1 1 2 4 8
X 8 4 2
2
y = log x -3 -2 -1 0 1 2 3
Grafiknya.
1
2. Gambarkan grafik fungsi f(x) = 2 log x, x R !
Penyelesaian : 1
2
Fungsi y = f(x) = log x
1 1 1 1 2 4 8
x 8 4 2
1
2 3 2 1 0 -1 -2 -3
y = log x
Grafiknya.
C. Pertidaksamaan logaritma.
Dari grafik fungsi logaritma di atas tampak bahwa :
1. Untuk a > 1
- Bila alog f(x) alog g(x), maka f(x) g(x), dengan syarat f(x) dan g(x) > 0.
- Bila alog f(x) alog g(x), maka f(x) g(x), dengan syarat f(x) dan g(x) > 0.
Contoh soal :
Tentukan nilai x yang memenuhi pertidaksamaan 2log (2x-3) > 2log 5 !
Penyelesaian :
2
log (2x-3) > 2log 5 , karena a = 2 dan a > 1, maka
2x – 3 > 5
2x > 8
x > 4 ........(1)
Syarat : f(x) > 0 2x – 3 > 0
2x > 3
x > 1½ ..... (2)
(1)
4
(2)
1½
4
Kesimpulan : Nilai x yang menjadi penyelesaian pertidaksamaan harus
memenuhi (1) dan (2) Jadi nilai x yang memenuhi adalah x > 4
Contoh :
Tentukan himpunan penyelesaian pertidaksamaan ½ log (x2 – X) < -1 !
Penyelesaian :
½
log (x2 – x) < -1
½
log (x2 – x) < ½ log 2 , karena a = ½ dan 0 < a < 1 , maka
x – x > 2 x2 – x – 2 > 0
2
(x – 2)(x + 1) > 0
x > 2 atau x < -1 ................(1)
Syarat : f(x) > 0 x2 – x > 0
x(x – 1) > 0
x < 0 atau x > 1 .........(2)
(1)
-1 2
(2)
0 1
-1 2
Kesimpulan ; Himpunan penyelesaiannya adalah { x < -1 atau x > 2}
SOAL-SOAL LATIHAN
a. 3 log( x 3) 1
1
b. 3 log( x 2 2 x) 1
1 1
c. log( x x 2) log( x 6)
3 2 3
1 1
d. log(2 x x 1) log(3x 2 2 x 1)
5 2 5
1 1
e. 2 log(2 x 2 x 1) 2 log(2 x 2 2 x 1)
1 1
f. 3 log(12 x 2 x 1) 3 log(6 x 2 x 1)