2.

0 SISTEM RANGKA

Sistem rangka mempunyai pelbagai fungsi tubuh Terdapat 206 ketul tulang pada
rangka manusia. Sistem ini terdiri daripada tulang-tulang dan struktur-struktur
sokongan seperti ligamen, tendon, kartilej dan sendi..

Rajah 1: Sistem Rangka

2.1 Komponen-komponen Sistem Rangka

Komponen Huraian Contoh

Mempunyai lapisan luar yang kuat,

Tulang keras, tebal dan bahagian tengah
berongga yang mengandungi sum-
sum.

Tisu berfiber yang menyambung

kan dua atau lebih tulang atau
rawan yang boleh bergerak.
ligame
n

Ligamen berfungsi untuk mengekal

Ligamen
dan menetapkan tulang pada
kedudukannya serta membolehkan
pergerakan pada sendi.
Tisu lembut tetapi kuat, elastik dan
tiada saluran darah. Kartilej
menyaluti hujung-hujung tulang bone
yang membentuk sendi.
Kartilej
kartilej

Berfungsi untuk melindungi tulang

daripada haus apabila bergeseran bone
antara sendi dan sebagai
penyerap apabila berlaku
hentakanpada tulang.

Tisu berfiber tidak kenyal yang

Tendon sangat kuat. Berfungsi untuk
melekatkan otot dengan tulang.
 Tempat pertemuan dua tulang
yang bersebelahan.Terdapat tiga
jenis sendi pada manusia iaitu
sendi tanpa gerak (synarthroses)
Sendi
sendi yang mempunyai gerakan
terhad (amphiarthroses) dan sendi
yang boleh bergerak bebas
(diathroses).

2.2 Fungsi Sistem Rangka

Terdapat lima fungsi asas bagi sistem rangka iaitu:

Fungsi Huraian Contoh

Sokongan Tulang membentuk rangka tubuh bagi
menyokong tisu-tisu lembut dan organ
tubuh.
Perlindungan Rangka melindungi organ dalaman yang
penting seperti saraf tunjang, jantung
dan mata.
Pergerakan Tulang-tulang akan bertindak sebagai
tuas bagi menghasilkan pergerakan
apabila otot yang melekat pada tulang
berkontraksi.
Pembentukan Sum-sum dalam tulang menghasilkan
sel-sel darah sel darah merah, sel darah putih dan
platlet.
Penstoran Tempat penstoran mineral seperti
Perlekatan otot-otot pada
tulang-tulang rangka
Tulang rusuk melindungi
paru-paru dan jantung..
Sendi lutut melibatkan
tibula, fibula dan femur.
Sternum, femur, pelvis
dan humerus.
Lemak distorkan dalam
 mineral kalsium dan fosforus. Mineral ini akan kaviti tulang. Jika
dikeluarkan untuk kegunaan bahagian diperlukan, lemak akan
lain pada tubuh apabila diperlukan. diserap ke dalam darah
dan digunakan oleh tisu
lain sebagai sumber
tenaga.
2.3 Jenis-jenis Sistem Rangka

Sistem Rangka terdiri daripada dua iaitu :

• axial (paksi). Contoh tengkorak, sternum, tulang rusuk, dan tulang vertebra.
• appendicular (hujung/keluar dari badan). Contoh klavikel, skapula, radius,
ulna .

2.4 Klasifikasi Tulang

Terdapat pelbagai bentuk dan saiz tulang. Kepelbagaian ini membolehkan tulang-
tulang memenuhi keperluan khusus bagi tulang tersebut. Tulang-tulang boleh
diklasifikasikan berdasarkan kepada empat bentuknya.
 Rajah 2: Klasifikasi Tulang

• Tulang panjang

Ukuran panjang mesti melebihi ukuran lebar tulang. Berfungsi sebagai tuas
untuk memudahkan pergerakan. Kebanyakkan terdiri daripada tulang mampat.
Contoh:- humerus, radius, ulna, femur, tibia, fibula dan falanges

• Tulang pendek

Ukuran panjang dan lebar tidak banyak perbezaan. Berbentuk kiub dan didapati
di ruang-ruang yang tertutup serta sedikit berongga. Berfungsi untuk
memindahkan daya. Contoh:- karpal dan tarsal.

• Tulang leper/pipih
 Berbentuk pipih, nipis dan melengkung. berfungsi sebagai tempat pelekatan otot-
otot dan melindungi organ-organ di bawahnya. Contoh:- kranium, rusuk dan
sternum.

• Tulang tak sama bentuk

Tulang yang tidak boleh dikategorikan dalam tulang panjang, pendek atau leper.
Berfungsi sebagai tempat perlekatan otot. Contoh:- vertebra, lumbar, sakrum dan
koksiks.

2.5 Struktur Tulang

Struktur tulang menyediakan rangka tuas yang teguh bagi membolehkan pergerakan
dalam aktiviti fizikal. Pertumbuhan tulang berlaku secara diameter dan secara
memanjang. Terdiri daripada empat lapisan iaitu periosteum, tulang mampat, tulang
berongga dan sum-sum tulang.

• Periosteum

Lapisan pertama pada tulang dan mempunyai selaput luar yang nipis. Terdiri
daripada osteoblas (sel pembentukan jaringan tulang). Ia menyediakan saluran
darah dan saraf ke tulang. Berfungsi menghasilkan sel-sel untuk membesar
secara diameter dan melindungi diafisis.

• Tulang mampat (diafisis)

Lapisan kedua pada tulang dan mempunyai bahagian batang yang halus dan
keras serta disaluti periosteum. Lapisan ini melingkari kaviti medulari yang
mengandungi lemak.

• Tulang berongga (epifisis)

 Lapisan ketiga dan terletak pada kedua-dua hujung tulang panjang. Terdiri
daripada lapisan nipis tulang mampat.

• Sum-sum tulang

Lapisan paling dalam pada struktur tulang. Berperanan menghasilkan sum-sum

asal dalam tulang.

Rajah 3: Struktur Tulang Panjang

2.6 Perkembangan dan Pembentukan Tulang

• Sel-sel tulang

Tulang terdiri daripada sel tulang berfiber kolagen dan bahan matriks bermineral
padat. Terbentuk hasil daripada sel osteoblas yang merembeskan bahan matriks
 organik fiber-fiber untuk memerangkap mineral. Osteoblas yang matang dikenali
sebagai osteosit.

Osteoklas ialah sel-sel yang melarutkan mineral dalam tulang. Osteoblas dan
osteoklas akanbertindak untuk mengubah ketumpatan dan bentuk tulang.
Osteoblas aktif ketika usiamuda atau kanak-kanak manakala osteoklas aktif
kepada orang dewasa.

• Osifikasi tulang
Ketika embrio, tulang-tulang rangka (tulang lembut) terbina daripada kartilej
hialin.Tulang lembut ini membentuk tulang keras yang dihasilkan melalui proses
osifikasi tulang. Proses ini berlaku ketika usia embrio enam minggu dan
berterusan sehingga dewasa.

Rajah 4: Proses Osifikasi Tulang

Peringkat semasa proses osifikasi tulang:

i. Osteoblas menyaluti kartilej hialin dengan bahan matriks bermineral.
ii. Osteoblas memendapkan bahan matriks bermineral dalam kartilej ke
bahagian dalam tulang. Osteoblas beransur-ansur bertukar menjadi
osteosit untuk membentuk tulang baru.
 iii. Kartilej yang terdapat pada bahagian dalam tulang akan menjadi keras.
iv. Model kartilej hialin di bahagian dalam tulang dilarutkan oleh osteoklas
untuk membentuk kaviti medulari.

• Tumbesaran tulang

Tumbesaran tulang berterusan sehingga remaja. Semasa proses tumbesaran,

sel-sel pada plat epifisial tulang panjang akan membahagi secara mitosis untuk
memanjangkan tulang. Semasa proses ini berlaku osifikasi terus terlaksana
pada kedua-dua hujung epifisis.

Pada akil baligh, hormon estrogen dan testosteron akan merencatkan

pembahagian sel-sel pada plat epifisial. Plat efipisial akan mengecil. Pada usia
18 tahun, tumbesaran tulang secara memanjang terhenti dan sel-sel pada plat
epifisial juga akan berhenti. Tetapi, osifikasi tulang akan terus berlaku sehingga
lapan tahun berikutnya.

Rajah 5: Tumbesaran Tulang

• Keperluan mineral, vitamin dan hormon

Garam mineral
○ Kalsium dan fosfat diperlukan untuk tumbesaran tulang.
 ○ Kedua-dua garam mineral ini diperlukan untuk tumbesaran dari segi
pertambahan saiz dan berat tulang.

Vitamin
○ Vitamin A, D dan C diperlukan untuk tumbesaran tulang.
○ Vitamin D merangsang penyerapan serta mengangkut kalsium dan fosfat ke
dalam tulang. Ini membolehkan struktur menjadi lebih kuat.
○ Vitamin A dan C pula diperlukan untuk tumbesaran dan membaiki tisu-tisu
tulang yang rosak.

Hormon
○ Hormon-hormon tiroid, estrogen dan testosteron diperlukan untuk
merangsang proses tumbesaran tulang.

2.7 Sendi
Sendi ialah tempat pertemuan antara tulang-tulang atau kartilej dengan tulang.
Struktur sendi sangat mempengaruhi fungsinya. Pergerakan sendi pula ditentukan
oleh kelenturan tisu perantaraan yang mengikat tulang serta kedudukan ligamen,
otot, dan tendon. Terbahagi kepada dua jenis iaitu sendi berdasarkan struktur dan
sendi berdasarkan fungsi.

Jadual 1: Jenis-jenis sendi

Sendi berdasarkan fungsi

• Sinartosis

Merupakan sendi tanpa gerak iaitu tiada pergerakan yang berlaku. Sebagai
contoh, sutur antara tulang-tulang tengkorak.

• Amfiartrosis

Membenarkan sendi melakukan pergerakan terhad. Sebagai contoh, sendi

antara tibia dan fibula.

• Diartrosis
Sendi ini membenarkan pergerakan berlaku secara bebas. Sebagai contoh,
sendi engsel (sendi siku dan lutut) melakukan pergerakan fleksi, ekstensi aduksi,
abduksi dan hiperekstensi.

Sendi berdasarkan struktur

 Fibrous Cartilagenous

Sinovial

Rajah 6: Jenis-jenis sendi berdasarkan struktur

• Fibrous

Tulang bercantum dengan tisu fibrous atau kartilej secara tetap. Sendi ini tidak
membenarkan sebarang pergerakan. Contoh, sutur antara tulang kranium.

• Sendi cartilagenous

Pada sendi ini, tulang-tulang disambung dengan kartilej atau diikat oleh
ligamen.jenis sendi ini hanya membenarkan pergerakan yang terhad. Contoh,
sendi antara vertebra.

• Sendi sinovial

Sendi ini diselaputi oleh membran sinovial yang merembeskan cecair sinovial
bagi melicinkan pergerakan sendi untuk membantu memelihara kartilej dan
mengurangkan kesan geseran antara dua tulang. Jenis sendi membenarkan
pergerakan berlaku secara bebas antara tulang-tulang. Terdapat beberapa jenis
sendi sinovial iaitu:
i. Sendi lesung (antara humerus dan scapula)
ii. Sendi engsel (humerus dan patella)
iii. Sendi gelungsur (karpal dan tarsal)
iv. Sendi paksi (antara radius dan ulna)
v. Sendi kondil (antara metacarpal dan falang)
vi. Sendi pelana (antara metakarpal pada ibu jari berartikulasi dengan
karpal)

paksi kondil gelungsur

engsel lesung
pelana

Rajah 7: Jenis-jenis sendi sinovial

 Sendi lesung

Sendi engsel

Sendi paksi

Sendi gelungsur

Sendi lesung Sendi kondil

Rajah 8: Jenis-jenis sendi sinovial

2.8 Pergerakan

Terdapat dua jenis posisi dalam pergerakan iaitu kedudukan biasa dan kedudukan
anatomi.

• Kedudukan biasa

berdiri lurus atau tegak dan tangan rapat ke sisi badan.

• Kedudukan anatomi
Berdiri lurus atau tegak dan tapak tangan menghala ke hadapan.Kaki
kanan dan kiri pula terbuka menghala ke luar.

Jenis-jenis pergerakan

Pegerakan tubuh terdiri daripada empat jenis iaitu:

• Linear
Pergerakan linear adalah pergerakan yang melibatkan sesaran menegak,
mendatar atau melengkung pada arah dan kelajuan yang sama. Contoh,
meluncur dan menggelungsur.

• Putaran

Mengikut lengkuk bulatan mengelilingi satu putaran. Contoh, supinasi dan

pronasi.
• Bersudut

Pergerakan yang lurus tetapi masih bersudut. Pergerakan ini melibatkan

seluruh bahagian bergerak dari satu kedudukan ke satu kedudukan lain.
Contoh, fleksi, ekstensi, aduksi, abduksi, sirkumduksi.

Fleksi Ekstensi

• Khusus
Pergerakan yang tiada had seperti fleksi-dorsi, plantar-fleksi, eversi,
inverse, elevasi dan depresi.
 Elevasi Depresi

2.9 Kesimpulan

Sistem rangka penting dalam menentukanbentuk postur badan yang baik. Postur
badan yang baik ialah apabila berat badan menusia tersokong pada kedudukan
yang betul semasa melakukan aktiviti. Di samping itu, postur yang baik juga
mengelakkan kelesuan dan sakit belakang, memperbaiki keyakinan diri serta
kesihatan.

Kegagalan fungsi sistem rangka boleh mendatangkan kesan ke atas pergerakan

yang sepatutnya boleh dilakukan dan dicapai pada tahap tertentu. Hal ini
disebabkan kegagalan fungsi sistem rangka yang mengurangkan kecekapan gerak
badan akibat dari kesakitan dan ketidakselesaan semasa melakukan pergerakan.
 2.10 Rujukan

Mohd Khairi & Borhannudin (2005). Buku Teks Sains Sukan Tingkatan 5. Selangor: H.l
Holdings Sdn. Bhd.

Dzulkifli & Jamaliyah (2004). Buku Teks Sains Sukan Tingkatan 4. Selangor: H.l Holdings
Sdn. Bhd.

Pusat Perkembangan Kurikulum (2004). Buku Sumber Sains Sukan Tingkatan 5. Kuala
Lumpur: Kementerian Pendidikan Malaysia.

Pusat Perkembangan Kurikulum (2002). Buku Sumber Sains Sukan Tingkatan 4. Kuala
Lumpur: Kementerian Pendidikan Malaysia.

Donald A.B. (2008). Medline Plus : Trusted Health Information for You. Retrieved Oktober
10, 1993 from http://www.nlm.nih.gov/MEDLINEPLUS/ency/ imagepages/ 19678.htm