You are on page 1of 20

GANGGUAN METABOLISME EMPEDU DAN ORGAN YANG TERKAIT

Andy Santoso Hioe Mahasiswa Fa !"tas Kedo te#an Uni$e#sitas K#isten K#ida %a&ana '"( A#)!na Uta#a no(* + 'a a#ta Ba#at e+,ai"- .a e/&han0,in1yahoo(&o, PENDAHULUAN Siste, 2en&e#naan 3e#.!n0si !nt! ,a anan yan0 ita te"an ,e,indah an n!t#ien4 ai# dan e"e t#o"it da#i

e da"a, "in0 !n0an inte#na" t!3!h( Ma anan yan0 dite"an

,e#!2a an s!,3e# ene#0i 3a0i t!3!h ita !nt! 3e#"an0s!n0nya ehid!2an( Ma anan tida "an0s!n0 dise#a2 e da"a, t!3!h eti a ,e,a annya4 teta2i di2#oses se&a#a ,e anis dan i,iawi ,e"a"!i siste, 2en&e#naan ini( Gan00!an da#i siste, 2en&e#naan da2at ,en00an00! ho,eostasis da#i t!3!h ita( Sa"ah sat! &ontohnya ada"ah eti a t!3!h ita tida da2at ,en&e#na "e,a 4 yan0 diindi asi an den0an 3!an0 ai# 3esa# 3e#wa#na 2!tih se2e#ti de,2!" ay!( Te#da2at 0an00!an da"a, ,e anis,e 2en&e#naan "e,a di,ana se&a#a i,iawi "e,a tida da2at di!3ah ! !#annya a0a# da2at dise#a2 o"eh t!3!h( Dan 2en&e#naan "e,a da"a, t!3!h ita di"a ! an o"eh en5i, yan0 dihasi" an o"eh o#0an 2an #eas dan and!n0 e,2ed!( Da"a, tin)a!an 2!sta a ini 2en!"is a an ,en)e"as an o#0an+o#0an yan0 te# ait da"a, 0an00!an 2en&e#naan "e,a 4 ,e anis,e 2en&e#naan4 dan en5i,+en5i, yan0 3e#2e#an(

STRUKTUR MAKROSKOPIK ORGAN YANG TERKAIT DALAM PEN6ERNAAN LEMAK St#! t!# o#0an yan0 te# ait da"a, 2en&e#naan "e,a ada"ah he2a#4 $essi&a .e"ea4 2an #eas4 dan intestin!, ten!ae( He2a# ,e#!2a an o#0an yan0 ,en0hasi" an 0a#a, e,2ed! yan0 3e#.!n0si !nt! ,e,e&ah 3!ti#an 3esa# "e,a ,en)adi e&i"( 7essi&a .e"ea ,e#!2a an s!at! ant!n0 yan0 3e#.!n0si !nt! ,ena,2!n0 e,2ed! se3e"!, di2a ai da"a, 2#oses 2en&e#naan( Sedan0 an 2an #eas ,e#!2a an 2en0hasi" en5i, yan0 da2at ,en&e#na "e,a ,en)adi asa, "e,a dan 0"ise#o"( Intestin!, ten!ae ,e#!2a an sa"!#an &e#na yan0 ,enye#a2 n!t#ien4 ai# dan e"e t#o"it da#i ,a anan e da"a, t!3!h(849 Hepar He2a# ada"ah o#0an $is&e#a" te#3esa# di da"a, t!3!h dan 3e#ada di #e0ion hi2o&hond#i&a de:t#a dan #e0ion e2i0ast#i&a4,e,an)an0 sa,2ai e #e0ion hi2o&hond#i&a sinist#a( Pe#,! aan 2ada "i$e# ada"ah .a&ies dia2h#a0,ati&a yan0 ,e"i2!ti a#ah ante#io#4 s!2e#io#4 dan 2oste#io#; dan .a&ies $is&e#a" yan0 ,e"i2!ti a#ah in.e#io#( 849 Fa&ies dia2h#a0,ati&a he2atis 3e#ada di 2e#,! aan in.e#io# dia2h#a0,( Pada .a&ies ini te#da2at #e&ess!s s!32h#eni&a dan #e&ess!s he2ato#ena"is( Re&ess!s s!32h#eni&a ,e,isah an .a&ies dia2h#a0,ati&a he2atis da#i dia2h#a0,a dan ,e,3a0i a#ea i#i dan anan o"eh "i0a,ent!, .a"&i.o#,e4 se3!ah st#! t!# de#i$at ,esente#i&a $ent#a" 2ada e,3#io( Sedan0 an #e&ess!s he2ato#ena"is ,e#!2a an 3a0ian da#i &a$!, 2e#itonea" 2ada sisi anan dianta#a he2a# dan #en de:t#a se#ta 0"and!"a s!2#a#ena"is de:t#a( Ked!a #e&ess!s ini 3e#"an)!t e a#ah ante#io#( 849 Fa&ies $is&e#a" di"a2isis o"eh 2e#itone!, $is&e#a" e&!a"i 2ada .ossa $essi&a .e"ea dan 2o#ta he2atis4 dan st#! t!# yan0 3e#2e#an ,e"i2!ti 0aste# 3a0ian ante#io# de:t#a4 d!oden!, 2a#s s!2e#io#4 o,ent!, ,in!s4 $essi&a .e"ea4 ."e:!#a &o"i&a de:t#a4 &o"on t#ans$e#s!, 3a0ian de:t#a4 #end de:t#a4 dan 0"and!"a s!2#a#ena"is de:t#a( 849 Po#ta he2atis ,e#!2a an 2int! ,as! 3a0i a#te#i he2ati&a dan $ena 2o#ta4 dan 2int! e"!a# 3a0i d! t!s he2ati&!s( 849 He2a# di.i sasi e dindin0 a3do,en ante#io# o"eh "i0a,ent!, .a"&i.o#,e dan4 e&!a"i !nt! a#ea e&i" 2ada he2a# yan0 ,ene,2e" 2ada dia2h#a0,a <3a#e a#ea ata! a#ea n!da=4 he2a# ha,2i# se,!a di"a2isi o"eh 2e#itone!, $is&e#a"( Li2atan ta,3ahan da#i 2e#itone!,
2

,en0h!3!n0 an he2a# den0an 0aste# <"i0a,ent!, he2ato0ast#i&a=4 <"i0a,ent!, he2atod!odena"e=4 dan sinist#a dan "i0a,ent!, &o#ona#ia ante#io# dan 2oste#io#=( 849

e d!oden!,

e dia2h#a0,a <"i0a,ent!, t#ian0!"a#is de:t#a dan

Ba#e a#ea 2ada he2a# ,e#!2a an 3a0ian he2a# 2ada .a&ies d!ia2h#a0,ati&a di,ana tida te#da2at 2e#itone!, dianta#a he2a# dan dia2h#a0,a( Batas ante#io# 3a#e a#ea ed!a "i0a,ent!, ini ,e,3ent! diinddi asi an o"eh #e."e si da#i 2e#itone!,+"i0a,ent!, &o#ona#ia ante#io#( Batas 2oste#io# o"eh "i0a,ent!, &o#ona#ia 2oste#io#( Pe#te,!an da#i "i0a,ent!, t#ian0!"a#is de:t#a dan sinist#a( 849 He2a# di3a0i ,en)adi "o3!s de:t#a dan "o3!s sinist#a o"eh .ossa !nt! $esi&&a .e"ea dan $ena &a$a in.e#io#( Lo3!s de:t#a "e3ih 3esa# da#i "o3!s sinist#a( Lo3!s sinist#a )!0a ,e"i2!ti "o3!s >!ad#at!s dan "o3!s &a!dat!s( Lo3!s >!ad#at!s te#"ihat 2ada .a&ies $is&e#a" da#i atas dan di3atasi o"eh "i0a,ent!, te#es he2atis di 3a0ian i#i dan .ossa !nt! $essi&a .e"ea di anan( Lo3!s &a!dat!s te#da2at di 3a0ian 3awah da#i .a&ies $is&e#a" dan di3atasi o"eh .iss!#e "i0a,ent!, $enos!, di 3a0ian i#i dan s!"&!s $ena &a$a in.e#io# di 3a0ian anan( 849 Vessica felea 7essi&a .e"ea ,e#!2a an se3!ah ant!n0 3e#3ent! 3!ah 2i# yan0 3e#ada di .a&ies $is&e#a" "o3!s de:t#a he2a# di se3!ah .ossa dianta#a "o3!s de:t#a dan "o3!s >!ad#at!s( Di $essi&a .e"ea te#da2at .!nd!s4 yan0 da2at di2#oye si an da#i ,a#0o in.e#io# he2a#; &o#2!s yan0 3e#hada2an den0an &o"on t#ans$e#s!, dan d!oden!, 2a#s s!2e#io#; &o""!, den0an "i2atan ,! ossa ,e,3ent! "i2atan s2i#a"( 7essi&a .e"ea ,ene#i,a4 ,en0enta" an4 dan ,enyi,2an e,2ed! da#i "i$e#( Pend#ahannya o"eh a( 6ysti&a( 849 Pankreas Pan #eas te#da2at di 3a0ian 2oste#io# 0aste#4 ,e,an)an0 ,e"ewati dindin0 2oste#io# a3do,en di 3a0ian anan4 dan "ien di3a0ian i#i( Pan #eas ,e#!2a an o#0an #et#o2e#itonea" e&!a"i se3a00ian e&i" da#i &a!dat!s nya dan te#di#i da#i &a2!t4 2#o&ess!s !n&inat!s4 &o""!,4 dan &a!dat!s 2an #eas( 6a2!t 2an #eas 3e#3ent! h!#!. 6 &e !n0 ,en0i !ti d!oden!,( P#o&ess!s !n&inat!s 3e#ada di 2oste#io# ,en!)! e s!2e#io# $assa ,esente#i&a( 6o""!, 2an #eas 3e#ada di ante#io# dan s!2e#io# $assa ,esente#i&a dan $ena ,esente#i&a s!2e#io# dan "iena"is 3e#ada di 3e"a an0 2an #eas ,e,3ent! $ena 2o#ta( 6a!dat!s 2an #eas 3e#ada di anta#a "i0a,ent!, "ieno#ena"is( 849

D! t!s 2an#eati&!s ,!"ai da#i &a!dat!s 2an #eas( Be#)a"an e anan ,e"a"!i &o#2!s dan sete"ah ,e,as! i &a2!t 2an #eas ,e,3e"o se&a#a in.e#io#( Ba0ian 3awah da#i &a2!t 2an #eas4 d! t!s 2an&#eati&!s 3e#0a3!n0 den0an d! t!s 3i"ia#is(3e#0a3!n0nya d!a d! t!s ini ,e,3etn! a,2!""a he2ato2an&#eati&a <a,2!""a 7ate#i=4 yan0 ,as! e d!oden!, 2a#s des&endens di 2a2i""a d!odena"is ,a)o#( A,2!""a ini di e"i"in0i o"eh s2hin&te# Oddi yan0 te#di#i da#i otot 2o"os( D! t!s 2an&#eati&!s ta,3ahan ,as! yan0 3e#ada di atas 2a2i""a d!odena"is ,a)o#( 849 Siste, sa"!#an da#i e,2ed! 3e#asa" da#i he2a#4 ,3e#h!3!n0an den0an $essi&a .e"ea4 dan ,en0a"i# an isisnya e d!oden!, 2a#s des&endens( Pe#0a3!n0an da#i d! t!s di 2a#en i, he2a# dan 3e#"an)!t sa,2ai e d! t!s he2ati&!s de:t#a dan sinist#a( D!a d! t!s ini ,enyat! !nt! ,e,3ent! d! t!s he2ati&!s &o,,!nis4 yan0 3e#de atan den0an a#te#i he2ati&a 2#o2#ia dan $ena 2o#ta ( d! t!s ini "a"! 3e#0a3!n0 den0an d! t!s &ysti&!s da#i $essi&a .e"ea4 dan a hi#nya ,e,3ent! d! t!s &ho"edo&h!s ata! d! t!s 3i"ia#is( 849 Intestinum Tenuae Intestin!, ten!ae <!s!s ha"!s ata! !s!s e&i"= ada"ah 3a0ian da#i sa"!#an 2en&e#naan yan0 te#"eta di anta#a "a,3!n0 dan !s!s 3esa#( Dindin0 !s!s aya a an 2e,3!"!h da#ah yan0 ,en0an0 !t 5at+5at yan0 dise#a2 e hati ,e"a"!i $ena 2o#ta( Dindin0 !s!s ,e"e2as an "endi# <yan0 ,e"!,asi isi !s!s= dan ai# <yan0 ,e,3ant! ,e"a#!t an 2e&ahan+2e&ahan ,a anan yan0 di&e#na=(849 La2isan !s!s ha"!s ; "a2isan ,! osa < se3e"ah da"a, =4 "a2isan otot ,e"in0 a# < M si# !"e# =4 "a2isan otot ,e,an)an0 < M Lon0itidina" = dan "a2isan se#osa < Se3e"ah L!a# =( Us!s ha"!s te#di#i da#i ti0a 3a0ian yait! !s!s d!a 3e"as )a#i <d!oden!,=4 !s!s <)e)!n!,=4 dan !s!s 2enye#a2an <i"e!,=(849 Us!s d!a 3e"as )a#i ata! d!oden!,ada"ah3a0ian da#i !s!s ha"!s yan0 te#"eta sete"ah "a,3!n0 dan ,en0h!3!n0 annya e !s!s oson0 <)e)!n!,=( Ba0ian !s!s d!a 3e"as )a#i ,e#!2a an 3a0ian te#2ende da#i !s!s ha"!s4 di,!"ai da#i 3!"3o d!odena"e dan 3e#a hi# di "i0a,ent!, T#eit5(849 oson0 e d!oden!, ,e"a"!i 2a2i""a d!odena"is ,ino#

Us!s d!a 3e"as )a#i ,e#!2a an o#0an #et#o2e#itonea"4 yan0 tida da#i 2an #eas dan ant!n0 e,2ed!(849

te#3!n0 !s

se"!#!hnya o"eh se"a2!t 2e#itone!,( Pada !s!s d!a 3e"as )a#i te#da2at d!a ,!a#a sa"!#an yait!

A#te#i- A( 0ast#od!odena"is - &a3an0 A( he2ati&a &o,,!nis4 A( 2an&#eati&o d!odena"is s!2e#io#(ante#io#( ? 2oste#io# @ ,e,2e#da#ahi - d!oden!,(3a0ian(2#o:i,a"4 A( 2an&#eati&o d!odena"is in.e#io# ante#io# ? 2oste#io# - &a3an0 A( ,esente#i&a s!2e#io# @ ,e,2e#da#ahi - d!oden!,(3a0ian dista"( 7ena- ,en0i !ti a#te#i ,en0a"i# an da#ah e da"a, 7( 2o#ta4 se3a0ian tida "an0s!n0 ,e"a"!i 7( ,esente#i&a s!2e#io# dan $( "iena"is(849 'e)!n!, ada"ah 3a0ian ed!a da#i !s!s ha"!s4 di anta#a !s!s d!a 3e"as )a#i

<d!oden!,= dan !s!s 2enye#a2an <i"e!,=( Pada ,an!sia dewasa4 2an)an0 se"!#!h !s!s ha"!s anta#a 9+A ,ete#4 8+9 ,ete# ada"ah 3a0ian !s!s oson0( Us!s oson0 dan !s!s 2enye#a2an di0ant!n0 an da"a, t!3!h den0an ,esente#i!,(849 Pe#,! aan da"a, !s!s oson0 3e#!2a ,e,3#an ,! !s dan te#da2at )on)ot !s!s <$i"i=4 yan0 ,e,2e#"!as 2e#,! aan da#i !s!s( Se&a#a histo"o0is da2at di3eda an den0an !s!s d!a 3e"as )a#i4 ya ni 3e# !#an0nya e"en)a# B#!nne#(849 'e)!n!, ,e,2!yai dindin0 yan0 te3a"4 dia,ete# yan0 "e3ih 3esa# da#i2ada i""e!,4 a#&ade yan0 setin0 at4 Nn""( yan0 so"ite#4 $asa #e&ta yan0 2an)an04 dan 2ita si# !"a# yan0 #a2at(849 I"e!, ada"ah 3a0ian te#a hi# da#i !s!s ha"!s( Pada siste, 2en&e#naan ,an!sia4 !s!s ini ,e,i"i i 2an)an0 se ita# 9+B , dan te#"eta sete"ah d!oden!, dan )e)!n!,4 dan di"an)!t an o"eh !s!s 3!nt!( I"e!, ,e,i"i i 2H anta#a C dan A <net#a" ata! sedi it 3asa= dan 3e#.!n0si ,enye#a2 $ita,in B89 dan 0a#a,+0a#a, e,2ed!(849 Si.at i""e!, 3e#"awanan da#i 'e)!n!, ya ni ,e,2!nyai dindin0 yan0 ti2is4 dia,ete# yan0 e&i"4 a#&ade yan0 3e#tin0 at4 Nn""( yan0 a00#e0ati4 $asa #e&ta yan0 2ende 4 dan 2ita si# !"a# yan0 #en00an0(849

STRUKTUR MIKROSKOPIK ORGAN YANG TERKAIT DALAM PEN6ERNAAN LEMAK Pada sa"!#an 2en&e#naan te#da2at B "a2isan yan0 ,en)adi st#! t!# !ta,a( Da#i da"a, e "!a# te#da2at t!ni a ,! osa4 t!ni a s!3,! osa4 t!ni a ,!s !"a#is4 dan t!ni a ad$entitia( Pada t!ni a ,! osa da2at dite,! an "a2isan e2ite"4 "a,ina 2#o2#ia4 dan t!ni a ,!s !"a#is ,! osa yan0 ,e#!2a an se#a3!t otot 2o"os( Pada t!ni a s!3,! osa te#da2at )a#in0an i at dan 2"e:!s sa#a. Meissne#( Te# adan0 te#da2at e"en)a# ta,3ahan 2ada o#0an te#tent!( Pada t!ni a ,!s !"a#is te#da2at "a2isan otot yan0 ,e"in0 a# dan "a2isan otot yan0 3e#)a"an "on0it!dina"4 ,asin0+,asin0 dise3!t t!ni a ,!s !"a#is &i#&!"a#is dan t!ni a ,!s !"a#is "on0it!dina"is( Dianta#a ed!a se#a3!t otot ini te#da2at 2"e:!s sa#a. ,iente#i !s <2"e:!s A!e#3a&h=( T!ni a ad$entitia ,e#!2a an t!ni a yan0 ,en)adi 2e"ind!n0 da#i o#0an te#se3!t( D Hepar He2a# te#"eta 2ada "o asi st#ate0is yan0 2entin0( P#od! 2en&e#naan yan0 dise#a2 ha#!s ,e"a"!i a2i"e#+ a2i"e# he2a# yan0 dise3!t sin!soid4 sete"ah dianta# ,e"a"!i $ena 2o#ta he2ati&a se3e"!, 2#od! 2en&e#naan it! da2at ,e,as! i si# !"asi !,!,( Ka#ena da#ah $ena 2o#ta ,is in o si0en4 he2a# )!0a ,enda2at da#ah da#i a#te#i he2ati&a yan0 ,e#!2a an &a3an0 da#i ao#ta4 sehin00a he2a# ,enda2at da#ah da#i d!a s!,3e#( He2a# te#di#i da#i sat!an he sa0ona" dise3!t "o3!"!s hati( Di 2!sat setia2 "o3!"!s4 te#da2at se3!ah $ena sent#a yan0 di e"i"in0i "e,2en0+"e,2en0 se" hati4 yait! he2atosit dan sin!soid se&a#a #adia"( 'a#in0a i at disini ,e,3ent! t#iad 2o#ta ata! dae#ah 2o#ta4 te,2at &a3an0 a#te#i he2ati&a4 &a3an0 $ena 2o#ta4 dan &a3an0 d! t!s 3i"ia#is( Da#ah a#te#i dan da#ah $ena ,!"a+,!"a 3e#&a,2!# di sin!soid he2a# saat ,en0a"i# e a#ah $ena sent#a"( Da#i sini4 da#ah ,e,as! i si# !"asi !,!, ,e"a"!i $ena he2ati&a( D Sin!soid he2a# ada"ah sa"!#an da#ah yan0 3e#"i !+"i ! dan ,e"e3a#4 den0an dia,ete# tida te#at!#4 di"a2isi se" endote" 3e#tin0 a2 tida !t!h4 yan0 di2isah an da#i he2atosit di 3awahnya o"eh #!an0 2e#isin!soida"( A i3atnya4 5at ,a anan da"a, sin!soid yan0 3e#"i !+ "i !4 ,ene,3!s dindin0 endote" yan0 tida !t!th dan 3e# onta "an0s!n0 den0an he2atsoit( Ha" ini ,e,2e#"an&a# 2e#2indahan 5at anta#a da#ah dan he2atosit( He2atosit ,ense #esi e,2ed! e da"a, sa"!#an+sa"!#an ha"!s dise3!t ana"i !"i 3i"ia#is yan0 te#"eta di anta#a he2atosit( Kana"i !"i ini ,en0!,2!" di te2i setia2 "o3!"!s di dae#ah 2o#ta se3a0ai d! t!s 3i"ia#is( D! t!s 3i"ia#is e,!dian ,en)adi d! t!s e2ati !s yan0 "e3ih 3esa# yan0 ,e,3awa e,2ed! e"!a# da#i he2a#( Di da"a, "o3!"!s hati4 e,2ed! ,en0a"i# di da"a, ana"i !"i
6

3i"ia#is e d! t!s 3i"ia#is 2ada dae#ah 2o#ta4 dan da#ah da"a, sin!soid ,en0a"i# e $ena sent#a"( D Kandung Empedu Kand!n0 e,2ed! ada"ah o#0an 3e#on00a e&i" yan0 ,e"e at 2ada 2e#,! aan 3awah he2a#( E,2ed! da#i hati disi,2an di da"a, and!n0 e,2ed!( E,2ed! e"!a# da#i and!n0 e,2ed! ,e"a"!i d! t!s &ysti !s dan ,e,as! i d!oden!, ,e"a"!i d! t!s o"edo !s( Kand!n0 e,2ed! 3! an e"en)a# a#ena hanya ,ena,2!n0 dan ,e,e at an e,2ed! dan e,!dian di&!#ah an e da"a, sa"!#an &e#nan sete"ah ,en0a"a,i #an0san0an ho#,ona"( Bi"a and!n0 e,2ed! oson04 ,! osa nya te#"ihat 3e#"i2at+"i2at(D Pankreas Se ita# BE da#i )!,"ah se" yan0 3e#ada di 2an #eas ,e#!2a an se" endo #in(

Se3a0ian 3esa# se" 2an #eas ,e,2!nyai .!n0si e so #in dan,enye s#esi e da"a, d! t!s 2an #eati !s( Se" asi!n!s 2an #eas san0at ,!dah di3eda an; 2ada 3a0ian 3asa"4 n!&"e!s dan se3a0ian RE eosino.i"i ( D St#! t!# 2an #eas te#"ihat ,i#2 2ada 0"and!"a 2a#otis4 teta2i da2at di3eda an den0an 8=( Tida te#da2at sa"!#an yan0 )e"as4 9=( K!#an0nya se" ,ioe2ite" 2ada asin!s 2an #eas4 D=( Te#da2at 2!"a! Lan0e#hans( D D! t!s yan0 )e"as 2ada 0"and!"a sa"i$a"es 3e#.!n0si !nt! ,ena,3ah an ai# e da"a, sa"i$a dan ,e,3!at sa"i$a hi2otonis se2e#ti da"a, 2"as,a da#ah( Se #esi 2an #eas tida 2e#"! !nt! te#"a"! 3e#ai#4 sehin00a tida dite,! an d! t!s yan0 )e"as( Setia2 d! t!s4 dina,a an d! t!s inte# a"a#is4 dis!s!n o"eh e2ite" !3oid #endah( Se0,en inisiasi da#i sa"!#an ini ,as! e da"a, "!,en sin!s se #eto#i!s4 dina,a an se" sent#oasin!s( D Usus Halus E2ite"nya te#di#i da#i se"a2is to#a s dan se" 0o3"et( Se" to#a 2ada 3a0ian a2i a"nya te#da2at 3#!sh 3o#de#F,i #o$i"i yan0 3e#.!n0si !nt! ,e,2e#"!as 2e#,! aan a3so#2ti. dan )!0a ,en0and!n0 se"+se" 2en&e#naan( Se,a in e dista"4 se" 0o3"et se,a in 3anya ( Te#da2at $i"i intestina"is( Se2an)an0 ,! osa te#da2at 0"and!"a intestina"is <&#y2t!s Lie3e# !hn=4 asa# dite,! an4 di,ana 2ada 3a0ian a2i a"nya te#da2at 3anya 0#an!"a( Den0an st#! t!# se2e#ti ini ,enye3a3 an 3a0ian 3asa" 3e#si.at 3aso.i"i dan 3a0ian a2i&a"

t!3!"osa si,2"e s4 yan0 3e#,!a#a dianta# $i"i intestina"is( Pada dasa# &#y2t!s te#da2at se" 2aneth4 di 3a0ian a2i a"nya ,en0and!n0 0#an!"a eosino.i"ia( D Se"+se" &#y2t!s 3e#.!n0si ,en00anti an se"+se" e2ite" 2e#,! aan yan0 #!sa ( Di3a0i da"a, D dae#ah ya ni8( D!oden!, Te#da2at e"en)a# B#!ne#4 ,! !s4 dan o,2"e s t!3!"osa 3e#&a3an0( Bent! $i"i

intestina"is 3e#3ent! "e3a#( D 9( 'e)!n!, Tida te#da2at e"e)a# B#!ne# ata!2!n a0,ina 2eye#i( P"i&a si# !"a#is Ke#& #in0i

tin00i+tin00i( 7i"i intestina"is 3e#3ent! 3!da# se2e#ti "idah(D D( I"e!, Te#da2at a0#e0at "i,.onod!s ata! a0,ina 2eye#iF P"a>!e Peye#i di "a,ina 2#o2#ia ,e"!as e t!ni&a s!3,! osa( 7i"i instetina"isnya 3e#3ent! )a#i+)a#i( Te#da2at se" Paneth di sini !nt! ,en0hasi" an "iso5i,(D PERANAN ORGAN TERKAIT DALAM MEKANISME PEN6ERNAAN Pan #eas e so #in ,en0e"!a# an 0etah 2an #eas yan0 te#di#i da#i d!a o,2onen- 8( En5i, 2an #eas yan0 se&a#a a ti. dise #esi an o"eh se" asin!s yan0 ,e,3ent! asin!s dan 9( La#!tan &ai# 3asa yan0 se&a#a a ti. dise #esi an o"eh se" d! t!s yan0 ,e"a2isis d! t!s 2an#eati !s( Ko,2onen en&e# a" a"is 3anya ,en0and!n0 nat#i!, 3i a#3onat( B4G Se2e#ti 2e2sino0en4 en5i,+en5i, 2an #eas disi,2an da"a, 0#an!"a 5y,o0en sete"ah di2#od! si4 e,!dian di"e2as an den0an e sositosis ses!ai e3!t!han( En5i,+en5i, 2an #eas ini 2entin0 a#ena ha,2i# ,en&e#na ,a anan se&a#a se,2!#na tan2a adanya se #esi 2en&e#naan "ain( Se"+se" asin!s ,en0e"!a# an ti0a )enis en5i, 2an #ea yan0 ,a,2! ,en&e#na eti0a ate0o#i ,a anan4 yait! 2#oteo"iti 4 a,y"ase 2an #ea dan "i2ase 2an #eas( B4G Ti0a en5i, 2#oteo"iti !ta,a 2an #eas ia"ah t#i2sino0en4 i,ot#i2sino0en4 dan ina ti.( Sete"ah

2#o a#3o si2e2tidase4 yan0 ,asin0+,asin0 dise #esi an da"a, 3ent!

t#i2sino0en dise #esi an e da"a, "!,en d!oden!,4 3ahan ini dia ti. an ,en)adi 3ent! a ti.nya yait! t#i2sin o"eh ente#o inase4 s!at! en5i, yan0 te#3ena, da"a, ,e,3#ane "!,ina"
8

se"+se" yan0 ,e"a2isi ,! osa d!oden!,( T#i2sin e,!dian se&a#a a!to ata"isis ,en0a ti. an "e3ih 3anya t#i2sino0en( Se2e#ti 2e2sino0en4 t#i2sino0en ha#!s teta2 da"a, eadaan ina ti. di da"a, 2an #eas !nt! ,en&e0ah en5i, ini ,en&e#na 2#otein se" te,2at ia te#3ent! ( Ka#ena it!4 t#i2sino0en teta2 ina ti. sa,2ai 5at ini ,en&a2ai d!oden!,4 di,ana ente#o inase ,e,i&! 2#oses 2en0a ti.an4 yan0 e,!dian 3e#"an)!t se&a#a a!to ata"isis( Se3a0ai 2#ote si ta,3ahan4 2an #eas )!0a ,en0hasi" an 3ahan i,ia yan0 di ena" se3a0ai inhi3ito# t#i2sin4 yan0 ,en0ha,3at e#)a t#i2sin )i a se&a#a tida sen0a)a te#)adi 2en0a ti.an t#i2sino0en di da"a, 2an #eas( B4G Ki,ot#i2sino0en dan 2#o a#3o si2e2tidase4 en5i, 2#oteo"iti di!3ah o"eh t#i2sin ,en)adi 3ent! a ti.4 ,asin0+,asin0 ada"ah 2an #eas "ainnya4 i,ot#i2sin dan

a#3o si2e2tidase4 di da",a "!,en d!oden!,( Ka#ena it!4 )i a ente#o inase te"ah ,en0a ti.a an se3a0ian da#i t#i2sin ,a a t#i2sin e,!dian ,e"a sana an 2#oses 2en0a ti.an se"an)!tnya( Masin0+,asin da#i en5i, 2#oteo"iti ini ,enye#an0 i atan 2e2tide yan0 3e#3eda( P#od! a hi# yan0 te#3ent! da#i 2#oses ini ada"ah &a,2!#an #antai 2e2tide 2ende dan asa, a,ino( M!&!s yan0 dise #esi an o"eh se" !s!s ,e"ind!n0i dindin0 !s!s ha"!s da#i 2en&e#naan o"eh en5i, 2#oteo"iti yan0 a ti. te#se3!t( B4G A,y"ase 2an #eas 3e#2e#an da"a, 2en&e#anna 3ent! a ti.4 a#ena a,y"ase a ti. tida a#3ohid#at den0an ,en0!3ah

2o"isa a#ida ,en)adi disa a#ida ,a"tose( A,y"ase dise #esi an da"a, 0etah 2an #eas da"a, ,e,3ahaya an se" se #eto#i ( Se"+se" ini tida ,en0and!n0 2o"isa a#ida(B4G Li2ase 2an #eas san0at 2entin0 a#ena ,e#!2a an sat!+sat!nya en5i, di se"!#!h

sa"!#an &e#na yan0 da2at ,nen&e#na "e,a ( Li2ase 2an #eas ,en0hid#o"isis t#i0"ise#ida ,en)adi ,ono0"ise#ida dan asa, "e,a 3e3as4 yait! sat!an "e,a yan0 da2at dise#a2( Se2e#ti a,y"ase4 "i2ase dise #esi an da"a, 3ent! a ti. a#ena tida ada #esi o 2en&e#naan di#i o"eh "i2ase( T#i0"ise#ida 3! an o,2onen st#!&t!#a" 2an #eas( B4G En5i,+en5i, 2an #eas 3e#.!n0si o2ti,a" 2ada "in0! n0an yan0 net#a" ata! sedi it 3asa4 na,!n isis "a,3!n0 yan0 san0at asa, dia"i# an e da"a, "!,en d!oden!, di de at te,2at e"!a#nya en5i, 2an #eas e da"a, d!oden!,( Ki,!s asa, ini ha#!s &e2at dinet#a" an da"a, "!,en d!oden!,4 tida sa)a a0a# en5i, 2an #eas 3e#.!n0si o2ti,a" teta2i )!0a !nt! ,en&e0ah e#!sa an ,! osa d!oden!, a i3at asa,( 6ai#an 3asa yan0 aya nat#i!, 3i a#3onat yan0 dise #esi an o"eh se" d! t!s 2an #eas e da"a, "!,en d!oden!, ,e,i"i i .!n0si 2entin0 ,enet#a" an i,!s asa, sewa t! i,!s ,as! e da"a, d!oden!,
9

da#i "a,3!n0( Se #esi NaH6OD &ai# ini ada"ah sti,!"asi( B4G

o,2onen te#3anya

se #esi 2an #eas(

7o"!,e se #esi 2an #eas 3e# isa# anta#a 8 dan 9 "ite# seha#i4 3e#0ant!n0 )enis dan de#a)at

Da#i .a to#+.a to# yan0 ,e#an0san0 2e"e2asan ente#o0ast#on4 2e#an0asan0 !ta,a yan0 se&a#a s2esi.i !nt! 2e"e2asan se #etin ada"ah asa, di d!oden!,( Se #etin4 aya NaH6OD e da"a, d!oden!,( Mes i2!n se"an)!tnya4 di3awa o"eh da#ah e 2an #eas4 te,2at 5at ini ,e#an0san0 se"+se" d! t!s !nt! ,enin0 at an se #esi &ai#an en&e# #an0san0an "ain da2at ,enye3a3 an 2e"e2asan se #etin na,!n ,e#!2a an ha" yan0 ses!ai )i a 2e#an0san0 2a"in0 !at ada"ah asa, a#ena se #etin ,endo#on0 se #esi 2an #eas yan0 3e#si.at a" a"is !nt! ,enet#a" an asa,( Me anis,e ini ,e#!2a an siste, &ont#o" !nt! ,e,e"iha#a net#a"itas i,!s di !s!s( '!,"ah se #etin yan0 di e"!a# an 2#o2o#siona" den0an )!,"ah asa, yan0 ,as! e d!oden!, sehin00a )!,"ah NaH6OD yan0 dise #esi an seta#a den0an easa,an d!oden!,( B4G Ko"esisto inin 2entin0 da"a, ,en0at!# se #esi en5i, 2en&e#naan 2an #eas( Pe#an0san0 !ta,a 2e"e2asan 66K da#i ,! osa d!oden!, ada"ah adanya "e,a dan4 de0an tin0 at yan0 "e3ih #endah4 2#ode! 2#otein( Siste, si# !"asi ,en0an0 !t 66K e 2an #eas te,2at 5at ini ,e#an0san0 se" asin!s 2an #eas !nt! "e3ih "an)!t "e,a ,enin0 at an se #esi en5i, 2en&e#naan( Dianta#a en5i,+en5i, ini te#da2at "i2ase dan en5i, 2#oteo"iti yan0 ,en&e#na dan 2#otein yan0 ,e,i&! #es2ons4 se#ta )!0a ,e,3ant! ,en&e#na a#3ohid#at( Be#3eda da#i "e,a dan 2#otein4 a#3ohid#at tida 3e#2en0a#!h "an0s!n0 2ada se #esi en5i, 2en&e#naan 2an #eas( B4G Hati ada"ah o#0an ,eta3o"i& te#3esa# dan te#2entin0 di t!3!h; o#0an ini da2at

di2andan0 se3a0ai 2a3#i 3io i,ia !ta,a t!3!h( Pe#annya da"a, siste, 2en&e#naan ada"ah se #esi 0a#a, e,2ed!4 yan0 ,e,3ant! 2en&e#naan dan 2enye#a2an "e,a ( Setia2 se" hati4 ata! he2atosit4 ,e"a ! an 3e#a0a, t!0as ,eta3o"i& dan se #eto#i yan0 sa,a( S2esia"isasi yan0 diti,3!" an o"eh o#0ane"+o#0ane" yan0 3e# e,3an0 ,a)! di da"a, setia2 he2atosit( Sat!+sat!nya .!n0si hati yan0 tida di)a"an an o"eh he2atosit ada"ah a ti$itas .a0osit yan0 di"a sana an o"eh .a0osit sete,2at yan0 di ena" se3a0ai se" K!22.e#( B4G Unt! ,e"a sana an 3e#a0a, t!0as4 s!s!nan anato,i& hati ,e,!n0 in an setia2 he2atosit 3e# onta "an0s!n0 den0an da#ah da#i d!a s!,3e#- da#ah a#te#i yan0 datin0 da#i ao#ta dan da#ah $ena yan0 datin0 "an0s!n0 da#i sa"!#an &e#na( Se2e#ti se" "ain4 he2atosit ,ene#i,a da#ah a#te#i se0a# ,e"a"!i a#te#i he2ati&a4 yan0 ,enya"!# an o si0en dan
10

,eta3o"it+,eta3o"it da#ah !nt! di2#oses o"eh hati( Da#ah $ena )!0a ,as! 7ena+$ena yan0 ,en0a"i# da#i sa"!#an &e#na tida Na,!n4 $ena+$ena da#i "a,3!n0 dan !s!s ,as! yan0 dise#a2 da#i sa"!#an &e#na "an0s!n0

e hati ,e"a"!i

siste, 2o#ta hati4 s!at! one si $as&!"a# !ni dan o,2"e s anta#a sa"!#an &e#na dan hati( "an0s!n0 ,en!)! $ena &a$a in.e#io#( di2#oses4 disi,2an4 ata! e $ena 2o#ta hati4 yan0 ,e,3awa 2#od! e hati !nt!

dideto si.i asi se3e"!, 2#od! +2#od! ini ,e,2e#o"eh a ses e si# !"asi !,!,( Di da"a, hati4 $ena 2o#ta e,3a"i 3e#&a3an0+ &a3an0 ,en)adi anya,ana a2i"e# !nt! ,e,!n0 in an te#)adinya 2e#t! a#an anta#a da#ah dan he2atosit se3e"!, da#ah ,en0a"i# e da"a, $ena he2ati&a4 yan0 e,!dian ,enyat! den0an $ena &a$a in.e#io#( B4G Hati te#s!s!n ,en)adi !nit+!nit .!n0siona" yan0 di ena" se3a0ai "o3!"es4 yait! s!s!nan )a#in0an 3e#3ent! he sa0ona" ,en0e"i"in0i sat! $ena sent#a"( Di setia2 ena, s!d!t "!a# "o3!"es te#da2at ti0a 2e,3!"!h &a3an0 a#te#i he2ati&a4 &a3an0 $ena 2o#ta he2ati&a4 dan d! t!s 3i"ia#is( Da#ah da#i &a3an0 a#te#i he2ati&a dan $ena 2o#ta ,en0a"i# da#i 2e#i.e# "o3!"es e #!an0 a2i"e# "!as yan0 dise3!t sin!soid yan0 3e#)a"an dianta#a )e)e#an se" hati e $ena sent#a" se2e#ti )a#i+)a#i #oda 3e#se2eda(se" K!22.e# ,e"a2isi 3a0ian da"a, sin!soidse#ta ,ene"an dan ,en0han&!# an e#it#osit dan 3a te#i yan0 ,e"ewatinya da"a, da#ah( He2atosit+ he2atosit te#s!s!n anta#a sin!soid da"a, "e,2en0+"e,2en0 yan0 te3a"nya d!a se"4 sehin00a ,asin0+,asin0 te2i "ate#a" ,en0hada2 e 0enan0an da#ah sin!soid( 7ena sent#a" di se,!a "o3!"es hati ,enyat! !nt! ,e,3ent! $ena he2ati&a4 yan0 ,en0a"i# an da#ah e"!a# da#i hati( Sa"!#an ti2is 2en0an0 !t e,2ed!4 ana"i !"!s 3i"ia#is4 3e#)a"an di anta#a se"+se" di da"a, setia2 "e,2en0 hati( He2atosit te#!s ,ene#!s ,en0e"!a# an e,2ed! e d! t!s 3i"ia#is di te2i "o3!"es( D! t!s+d! t!s 3i"ia#is da#i 3e#3a0ai "o3!"es ,enyat! !nt! a hi#nya ,e,3ent! d! t!s 3i"ia#is o,!nis4 yan0 ,en0an0 !t e,2ed! da#i hati e d!oden!,( Setia2 he2atosit 3e# onta den0an sin!soid di sat! sisi dan ana"i !"!s 3i"ia#is di sisi "ain( B4G Keti a s2hin&te# Oddi te#t!t!24 se3a0ian 3esa# e,2ed! ,as! e da"a, ant!n0

e,2ed! <$essi&a .e"ea=( Ka#ena it!4 e,2ed! tida dian0 !t se&a#a "an0s!n0 da#i hati e ant!n0 e,2ed!( E,2ed! e,!dian disi,2an dan di2e at an di and!n0 e,2ed! di anta#a wa t! ,a an( Sete"ah ,a an4 e,2ed! ,as! e d!oden!, a i3at e.e o,3inasi 2en0oson0an and!n0 e,2ed! dan 2enin0 atan se #esi e,2ed! o"eh hati( '!,"ah e,2ed! yan0 dise #esi an 2e# ha#i 3e# isa# 9GH ," sa,2ai 8 "ite#( B4G E,2ed! ,en0and!n0 3e3e#a2a onstit!en o#0ani 4 yait! 0a#a, e,2ed!4 o"este#o"4 "estitn4 dan 3i"i#!3in da"a, s!at! &ai#an en&e# a" a"is se#!2a den0an se #esi NaH6OD
11

2an #eas( Mes i2!n e,2ed! tida ,en0and!n0 en5i, 2en&e#naan a2a2!n na,!n 3ahan ini 2entin0 da"a, 2en&e#naan dan 2enye#a2an "e,a 4 te#!ta,a ,e"a"!i a ti$itas 0a#a, e,2ed!(
B4G

Ga#a, e,2ed! ,e#!2a an t!#!nan

o"est#o"( Ga#a,+0a#a, ini se&a#a a ti. e d!oden!, 3e#sa,a den0an ontit!en

dise #esi an e da"a, e,2ed! dan a hi#nya ,as!

e,2ed! "ainnya( Sete"ah i !t se#ta da"a, 2en&e#naan dan 2enye#a2an "e,a 4 se3a0ian 3esa# 0a#a, e,2ed! dise#a2 e,3a"i da"a, da#ah o"eh ,e anis,e t#ans2o#t a ti. h!s!s yan0 te#"eta di i"e!, te#,ina"( Da#i sini 0a#a, e,2ed! di e,3a"i an e da"a, siste, 2o#ta hati4 yan0 ,e#ese #esi annya e da"a, e,2ed!( Da!# !"an0 0a#a, e,2ed! ini anta#a !s!s ha"!s dan hati dise3!t si# !"asi ente#ohe2ati ( B4G E.e dete#)en ,e#!2a an e,a,2!an 0a#a, e,2ed! !nt! ,en0!3ah 0"o3!"!s"e,a ,en)adi e,!"si "e,a ( Yan0 te#di#i da#i 3anya tetesan "e,a den0an 0a#is ten0ah ,asin0+ ,asin0 8 ,, yan0 ,e,3ent! s!s2ense di da"a, i,!s &ai# sehin00a "!as 2e#,! aan yan0 te#sedia !nt! te,2at "i2ase 2an #eas 3e e#)a 3e#ta,3ah( G!,2a"an "e,a 4 3e#a2a2!n ! !#annya4 te#!ta,a te#di#i da#i ,o"e !" t#i0"ise#ida yan0 3e"!, te#&e#na( Unt! ,en&e#na "e,a 4 "i2ase ha#!s 3e# onta "an0s!n0 den0an ,o"e !" t#i0"ise#ida( Ka#ena tida "a#!t da"a, ai# ,a a t#i0"ise#ida &ende#!n0 ,en00!,2a" ,en)adi 3!ti#+3!ti# 3esa# da"a, "in0 !n0an !s!s ha"!s yan0 ,en0and!n0 ai#( 'i a 0a#a, e,2ed! tida ,en0e,!"si.i asi 0!,2a"an 3esa# "e,a ini ,a a "i2ase da2at 3e e#)a hanya 2ada 2e#,! aan 0!,2a"an 3esa# te#se3!t dan 2en&e#naan "e,a a an san0at "a,a( B4G Mo"e !" 0a#a, e,2ed! ,en0and!n0 3a0ian yan0 "a#!t "e,a dan 3a0ian yan0 "a#!t ai# yan0 3e#,!atan ne0ati.0a#a, e,2ed! te#se#a2 di 2e#,! aan 3!ti#an "e,a 4 yait! 3a0ian "a#!t "e,a 0a#a, e,2ed! "a#!t da"a, 3!ti#an "e,a 4 ,enin00a" an 3a0ian "a#!t ai# yan0 3e#,!atan ne0ati$e ,enon)o" da#i 2e#,! aan 3!ti#an "e,a te#se3!t( Ge#a an ,en&a,2!# o"eh !s!s ,e,e&ah 3!ti#an "e,a 3esa# ,en)adi 3!ti#an+3!ti#an yan0 "e3ih e&i"( B!ti#an+ 3!ti#an e&i" ini a an &e2at 3e#0a3!n0 e,3a"i )i a tida ada 0a#a, e,2ed! yan0 te#se#a2 di 2e#,! aannya dan ,en&i2ta an se"!3!n0 ,!atan ne0ati$e "a#!t ai# di 2e#,! aan setia2 3!ti#an e&i"( Ka#ena ,!atan yan0 sa,a sa"in0 to"a +,eno"a 4 ,a a 0!0!s+0!0!s 3e#,!atan ne0ati$e di 2e#,! aan 3!ti#an "e,a 4 ,enye3a3 an 3!ti#an te#se3!t sa"in0 ,en)a!h( Daya to"a "ist#i ini ,en&e0ah 3!ti#+3!ti# datan0 e,3a"i 3e#0a3!n0 ,e,3ent! 0!,2a"an "e,a 3esa# sehin00a ,en0hasi" an e,!"si "e,a yan0 ,enin0 at an 2e#,! aan yan0 te#sedia !nt! e#)a "i2ase(B4G
12

Mes i2!n 0a#a, e,2ed! ,enin0 at an "!as 2e#,! aan yan0 te#sedia !nt! di2#oses o"eh en5i, "i2ase 2an #eas na,!n "i2ase sa)a tida da2at ,ene,3!s "a2isan 0a#a, e,2ed! yan0 te#se#a2 di 2e#,! aan 3!ti#an ha"!s e,!"si "e,a ( Unt! ,e,e&ah an di"e,,a ini4 2an #eas ,en0e"!a# an 2o"i2e2tida te,2at e#)anya( B4G Ga#a, e,2ed!+3e#sa,a den0an o"est#o" dan "esitin+ 3e#2e#an 2entin0 da"a, o"i2ase 3e#sa,a den0an "i2ase( Ko"i2ase 3e#i atan den0an "i2ase dan 0a#a, e,2ed! di 2e#,! aan 3!ti#an "e,a sehin00a "i2ase ,e"e at e

,e,2e#,!dah 2enye#a2an "e,a ,e"a"!i 2e,3ent! an ,ise"( Se2e#ti 0a#a4 e,2ed!4 "esitin ,e,2!nyai 3a0ian yan0 "a#!t "e,a dan "a#!t ai#4 se,enta#a o"este#o" ha,2i# sa,a se a"i ta "a#!t da"a, ai#( Da"a, s!at! ,ise"4 0a#a, e,2ed! dan "esitin 3e#0!,2a" da"a, e&i" den0an 3a0ian "a#!t "e,a ,enyat! di 3a0ian ten0ah ,e,3ent! e"o,2o + e"o,2o

inti hid#o.o3i se,enta#a 3a0ian "a#!t ai# ,e,3ent! se"!3!n0 hid#o.i"i ( Mise"4 a#ena "a#!t da"a, ai# a#ena se"!3!n0 hid#o.i"i nya da2at ,e"a#!yt an 3ahan ta "a#!t ai# di 3a0ian ten0ahnya( Ka#ena it! ,ise" ,e#!2a an wadah yan0 da2at di0!na an !nt! ,en0an0 !t 3ahan+3ahan ta "a#!t ai# ,e"a"!i isi "!,en yan0 &ai#( Bahan "a#!t "e,a te#2entin0 yan0 dian0 !t e da"a, ,ise" ada"ah 2#od! +2#od! 2en&e#naan "e,a se#ta $ita,in "a#!t "e,a 4 yan0 se,!anya dian0 !t e te,2at 2enye#a2annya den0an &a#a ini( 'i a tida ,en!,2an0 di da"a, ,ise" yan0 "a#!t ai# ini4 3e#3a0ai n!t#ien ini a an ,en0a2!n0 di 2e#,! aan i,!s4 dan tida 2e#nah ,en&a2ai 2e#,! aan a3so#2ti$e !s!s ha"!s( B4G Se #esi e,2ed! da2at ditin0 at an o"eh ,e anis,e i,iawi4 ho#,one4 dan sa#a.8( Me anis,e i,iawi( Setia2 3ahan yan0 ,enin0 at an se #esi e,2ed! o"eh hati dise3!t o"e#eti ( Ko"e#eti 2a"in0 !at ada"ah 0a#a, e,2ed! sendi#i( Di anta#a wa t! ,a an4 e,2ed! disi,2an di and!n0 e,2ed!4 teta2i sewa t! ,a an e,2ed! disa"!# an e da"a, d!oden!, o"eh ont#a si and!n0 e,2ed!( Sete"ah i !t se#ta da"a, 2en&e#naan dan 2enye#a2an "e,a 4 0a#a, e,2ed! di#ea3so#2si dan di e,3a"i an o"eh si# !"asi ente#ohe2ati e hati4 te,2at 5at+5at ini 3e e#)a se3a0ai o"e#eti 2oten !nt! ,e#an0san0 se #esi e,2ed! "e3ih "an)!t( Ka#ena it!4 sewa t! ,a an4 eti a 0a#a, e,2ed! di3!t!h an dan sedan0 di0!na an4 se #esi e,2ed! di3!t!h an dan sedan0 di0!na an4 se #esi e,2ed! o"eh hati ,eni0 at( B4G 9( Me anise, ho#,one <se #etin= se"ain ,enin0 at an se #esi NaH6OD &ai# o"eh 2an #eas4 se #etin )!0a ,e#an0san0 2eni0 atan se #esi e,2ed! a" a"is &ai# o"eh d! t!s 3i"ia#is tan2a dise#ttai o"eh 2enin0 atan seta#a 0a#a,+0a#a, e,2ed!( B4G
13

D( Me anis,e sa#a. <sa#a. $a0!s= sti,!"asi $a0!s 2ada hati 3e#2e#an e&i" da"a, se #esi e,2ed! se"a,a .ase se.a"i 2en&e#naan4 yan0 ,endo#on0 2enin0 atan a"i#an e,2ed! hati 3ah an se3e"!, ,a anan ,e&a2ai "a,3!n0 ata! !s!s( B4G Mes i2!n .a to#+.a to# yan0 3a#! di)e"as an ,enin0 at an se #esi e,2ed! o"eh hati se"a,a dan sete"ah ,a an4 na,!n se #esi e,2ed! o"eh hati 3e#"an0s!n0 se&a#a te#!s ,ene#!s( Di anta#a wa t! ,a an4 e,2ed! yan0 dise #esi an te#se3!t dia"ih an and!n0 e,2ed!4 teta2i 3ahan ini disi,2an dan di2e at an( T#ans2o# a ti. 0a#a, e"!a# da#i and!n0 e,2ed!4 den0an ai# ,en0i !ti se&a#a os,otis4 ,enye3a3 an onsent#asi onstit!en o#0ani ,enin0 at G sa,2ai 8H a"i "i2at( B4G La,3!n0 ,e"e2as an ,a anan e da"a, !s!s d!a 3e"as )a#i <d!oden!,=4 yan0 e da"a, d!oden!, ,e"a"!i

,e#!2a an 3a0ian 2e#ta,a da#i !s!s ha"!s( Ma anan ,as!

s.in0te# 2i"o#!s da"a, )!,"ah yan0 3isa di&e#na o"eh !s!s ha"!s( 'i a 2en!h4 d!oden!, a an ,en0i#i, an sinya" e2ada "a,3!n0 !nt! 3e#henti ,en0a"i# an ,a anan( B4G D!oden!, ,ene#i,a en5i, 2an #eati 6ai#an te#se3!t <yan0 ,as! ,e#!2a an 3a0ian yan0 2entin0 da#i da#i 2an #eas dan e,2ed! da#i hati( 2#oses 2en&e#naan dan 2enye#a2an( e da"a, d!oden!, ,e"a"!i "!3an0 yan0 dise3!t s.in0te# Oddi=

Ge#a an 2e#ista"ti )!0a ,e,3ant! 2en&e#naan dan 2enye#a2an den0an &a#a ,en0ad! dan ,en&a,2!#nya den0an 5at yan0 dihasi" an o"eh !s!s( B4G Be3e#a2a senti 2e#ta,a da#i "a2isan d!oden!, ada"ah "i&in4 teta2i sisanya ,e,i"i i "i2atan+"i2atan4 ton)o"an+ton)o"an e&i" <$i"i= dan ton)o"an yan0 "e3ih e&i" <,i #o$i"i=( 7i"i dan ,i #o$i"i ,enye3a3 an 3e#ta,3ahnya 2e#,! aan da#i "a2isan d!oden!,4 sehin00a ,ena,3ah )!,"ah 5at 0i5i yan0 dise#a2( B4G Sisa da#i !s!s ha"!s4 yan0 te#"eta di3awah d!oden!,4 te#di#i da#i )e)!n!, dan i"e!,( Ba0ian ini te#!ta,a 3e#tan00!n0)awa3 atas 2enye#a2an "e,a $i"i dan ,i #o$i"i( B4G Dindin0 !s!s aya a an 2e,3!"!h da#ah yan0 ,en0an0 !t 5at+5at yan0 dise#a2 e hati ,e"a"!i $ena 2o#ta( Dindin0 !s!s ,e"e2as an "endi# <yan0 ,e"!,asi isi !s!s= dan ai# <yan0 ,e,3ant! ,e"a#!t an 2e&ahan+2e&ahan ,a anan yan0 di&e#na=( Dindin0 !s!s )!0a ,e"e2as an se)!,"ah e&i" en5i, yan0 ,en&e#na 2#otein4 0!"a dan "e,a ( B4G Ke2adatan da#i isi !s!s 3e#!3ah se&a#a 3e#taha24 sei#in0 den0an 2e#)a"anannya ,e"a"!i !s!s ha"!s( Di da"a, d!oden!,4 ai# den0an &e2at di2o,2a e da"a, isi !s!s !nt! dan 5at 0i5i "ainnya( Penye#a2an ini di2e#3esa# o"eh 2e#,! aannya yan0 "!as a#ena te#di#i da#i "i2atan+"i2atan4

14

,e"a#!t an easa,an "a,3!n0( Keti a ,e"ewati !s!s ha"!s 3a0ian 3awah4 isi !s!s ,en)adi "e3ih &ai# a#ena ,en0and!n0 ai#4 "endi# dan en5i,+en5i, 2an #eati ( B4G 8( Ka#3ohid#at Ka#3ohid#at ada"ah senyawaan 2o"ihid#o sia"dehid ata! 2o"ihid#o si eton dan senyawaan+senyawaan yan0 )i a dihid#o"isis a an ,en0hasi" an 2o"ihid#o si te#se3!t( Ka#3ohid#at di a"a, te#da2at da"a, )!,"ah yan0 3esa#4 te#!ta,a da"a, t!,3!h+t!,3!han( Ke0!naanya san0at "!as dan ,e"i2!ti 3e#3a0ai 3idan0 anta#a "ain se3a0ai 3ahan 2an0an4 sandan04 3ahan !nt! da"a, e2e#"!an esehatan dan o3at+o3at( Bent! 0!"a 2a"in0 sede#hana ada"ah 0!"a sede#hana ata! ,onosa a#ida ,isa"nya 0"! osa4 .#! tosa dan 0a"a tosa4 yan0 eadaan no#,a" )!,"ahnya san0at sedi it da"a, ,a anan( Monosa a#ida ini ate0o#i ondensasi sehin00a ,e,!n0 in an a#3ohid#at yan0 di,a an ,e#!2a an sat!an dasa# 2e,3ent! )enis a#3ohid#at "ainnya yan0 "e3ih o,2"e s4 yan0 o"eh t!,3!han disintesis den0an 2#oses #ea si te#)adinya i atan 3e#antai ,e,3ent! 2o"i,e#nya( Se3a0ian

ada"ah da"a, 3ent! 2o"isa a#ida4 yan0 te#di#i da#i #antai+#antai ,o"e !" 0"! osa yan0 sa"in0 3e#h!3!n0an( Se"ain 2o"isa a#ida4 s!,3e# a#3ohid#at ,a anan "ainnya da"a, )!,"ah yan0 "e3ih sedi it ada"ah a#3ohid#at da"a, 3ent! disa a#ida te#,as! s! #osa dan "a tosa(B4G Penye#a2an a#3ohid#at Ka#3ohid#at ,a anan disa)i an e !s!s ha"!s !nt! dise#a2 te#!ta,a da"a, 3ent! disa a#ida ,a"tosa( G"! osa dan 0a"a tosa dise#a2 o"eh t#ans2o#tasi a ti. se !nde#4 se,enta#a 2e,3awa ot#ans2o# di 3atas "!,ina" ,en0an0 !t ,onosa a#ida dan NaI da#i "!,en e da"a, inte#io# !s!s ha"!s( G"! osa dan 0a"a tosa sete"ah di !,2!" an di da"a, se" o"eh 2e,3awa ot#ans2o#4 e"!a# da#i se" ,en0i !ti 2en!#!nan 0#adient onsent#asi ,as! te#.asi"itasi <t#ans2o#t 2asi. yan0 di2e#antai o"eh 2e,3awa=(B4G 9( P#otein Kata 2#otein 3e#asa" da#i 3ahasa Y!nani4 2#oteios4 yan0 a#tinya 2e#ta,a( P#otein ,e#!2a an senyawaan yan0 2entin0 da"a, ehid!2an4 te#di#i da#i 3e#3a0ai o,3inasi asa, a,ino( F!n0si !ta,a 2#otein ada"ah ,e,3ent! )a#in0an 3a#! dan ,en00anti )a#in0an yan0 #!sa ( Pada hewan dan ,an!sia4 2#otein ,e#!2a an o,2onen 2e,3ent! !#at4 otot4 !"it4 ! !4 #a,3!t4 3!"!4 tand! dan )a#in0an 2en!n)an0 se2e#ti t!"an0 #awan( Di sa,2in0 it!4 e da"a, da#ah di da"a, $i"!s( F#! tosa dise#a2 e da"a, da#ah se,ata+,ata ,e"a"!i di.!si

15

2#otein da2at 3e#.!n0si se3a0ai a"at 2en0an0 !t o si0en4 2e,3ent! anti3ody4 ata"isato# 3io i,ia dan 2en0at!# ,eta3o"is,e(B4G Penye#a2an 2#otein Yan0 di&e#na dan dise#a2 tida sa)a 2#otein da#i ,a anan4 teta2i 2#otein endo0en yan0 ,as! e da"a, "!,en sa"!#an 2en&e#naan( Se,!a 2#otein endo0en ha#!s di&e#na dan dise#a2 3e#sa,a 2#otein ,a anan !nt! ,en&e0ah 2en0!#an0an si,2anan 2#otein t!3!h( Asa, a,ino yan0 dise#a2 da#i ,a anan dan 2#otein endo0en di0!na an !nt! ,ensintesis 2#otein 3a#! di t!3!h( P#otein yan0 disa)i an e !s!s ha"!s !nt! dise#a2 te#!ta,a da"a, 3ent! asa, a,ino dan 3e3e#a2a 2e2tide e&i"( B4G

D( Le,a Se3a0ian 3esa# "e,a da"a, ,a anan 3e#ada da"a, 3ent! t#i0"ise#ida yait! "e,a net#a" yan0 ,asin0+,asin0 te#di#i da#i o,3inasi 0"ise#o" den0an ti0a ,o"e !" asa, "e,a ,e"e at 2adanya(B4G Le,a di&e#na dan dise#a2 "e3ih "a,3at di3andin0 an den0an n!t#ien "ain( Se"ain it!4 2en&e#naan dan 2enye#a2an "e,a hanya 3e#"an0s!n0 di "!,en !s!s ha"!s( O"eh a#ena it!4 a2a3i"a d!oden!, s!dah te#da2at "e,a 4 2en0oson0an isi "a,3!n0 yan0 3e#"e,a "e3ih "an)!t e da"a, d!oden!, dit!nda sa,2ai !s!s ha"!s se"esai ,en0o"ah "e,a yan0 s!dah ada di sana( Pada enyataannya4 "e,a ada"ah 2e#an0san0 te# !at !nt! ,en0ha,3at ,oti"itas "a,3!n0( F!n0si "e,a yait! se3a0ai s!,3e# dan 2e"a#!t 3e3e#a2a $ita,in te#tent! dan asa,+asa, "e,a 4 3ai 3ent!#an+3ent!#an(B4G Penye#a2an "e,a Penye#a2an "e,a &! !2 3e#3eda da#i 2enye#a2an a#3ohid#at dan 2#otein a#ena adanya ,asa"ah "e,a yan0 tida "a#!t da"a, ai#( Le,a ha#!s di2indah an da#i i,!s yan0 &ai# ,e"a"!i &ai#an t!3!h yan0 ,en0and!n0 3anya ai# wa"a!2!n "e,a tida "a#!t da"a, ai#( Den0an de,i ian4 "e,a ha#!s ,en)a"ani se#an0 aian t#ans.o#,asi !nt! ,en0atasi ,asa"ah ini se"a,a 2en&e#naan dan 2enye#a2annya(B+G esensia" ,a!2!n non+esensia"4 se3a0ai &adan0an ene#0i da"a, )a#in0an adi2osa4 dan se3a0ai iso"ato# t!3!h 3ai te#hada2 2e#!3ahan s!h! ,a!2!n te#hada2

16

Ko,2onen e,2ed! ,e,2e#,!dah 2enye#a2an 2#od! +2#od! "e,a ini ,e"a"!i 2e,3ent!

a hi# 2en&e#naan

an ,ise"( Mise" ada"ah 2a#ti e" "a#!t+ai# yan0 ,en0an0 !t

2#od! +2#od! a hi# 2en&e#naan "e,a di da"a, inte#io#nya yan0 "a#!t da"a, ai#( Sete"ah ,ise"+,ise" ini ,en&a2ai ,e,3#an "!,ina" se"+se" e2ite"4 ,ono0"ise#ida dan asa, "e,a 3e3as se&a#a 2asi. 3e#di.!si da#i ,ise" ,ene,3!s o,2onen "e,a ,e,3#an se" e2ite" !nt! ,e,as! i inte#io# se"+se" te#se3!t( Sewa t! 2#od! +2#od! "e,a te#se3!t ,enin00a" an ,ise" dan dise#a2 ,e"a"!i ,e,3#an se"4 ,ise" ,a,2! ,enye#a2 ,ono0"ise#ida dan asa, "e,a "ain yan0 dihasi" an da#i 2e#n&e#naan t#i0"ise#ida di da"a, e,!"si "e,a ( Sete"ah 3e#ada di da"a, se" e2ite"4 ,ono0"ise#ida dan asa, "e,a 3e3as disintesis !"an0 ,en)adi t#i0"ise#ida( T#i0"ise#ida+t#i0"ise#ida ini 3e#0a3!n0 ,e,3ent! 3!ti#+3!ti# dan di3!n0 !s o"eh sat! "a2isan "i2o2#otein4 sehin00a 3!ti# "e,a te#se3!t da2at "a#!t da"a, ai#( Li2id !ta,a da"a, ,a anan ada"ah t#iasi"0"ise#o" dan da"a, )!,"ah yan0 "e3ih sedi it yait! .os.o"i2id( Ked!anya ada"ah ,o"e !" hid#o.o3i 4 dan ha#!s dihid#o"isis dan die,!"si.i asi ,en)adi 3!ti#an yan0 san0at ha"!s <,ise"= se3e"!, da2at dise#a2( 7ita,in "a#!t+"e,a A4 D4 E4 K se#ta 3e#3a0ai "i2id "ain dise#a2 da"a, 3ent! "a#!t da"a, ,ise" "i2id( Penye#a2an $ita,in "a#!t+"e,a te#0an00! 2ada diet yan0 "e,a nya san0at #endah( Hid#o"isis t#i0"ise#o" di,!"ai o"eh "i2ase ,!"!t dan "a,3!n04 yan0 ,enye#an0 i atan este# sn+D yan0 ,e,3ent! 849+ diasi"0"ise#o" dan asa, "e,a 3e3as se#ta ,e,2e#,!dah e,!"si.i asi( Li2ase 2an #eas dise #esi an e da"a, !s!s ha"!s4 dan ,e,e#"! an 2#otein 2an #eas "ain4 yait! o"i2ase4 a0a# da2at 3e e#)a( En5i, ini s2esi.i !nt! i atan este# 2#i,e#4 yait! 2osisi 8 dan D da"a, t#iasi"0"ise#o" dan ,en0hasi" an 9+,ono0"ise#o" dan asa, "e,a 3e3as se3a0ai 2#od! a hi# !ta,a 2en&e#naan t#iasi"0"ise#o" di "!,en( Monoasi"0"ise#o" ,e#!2a an s!3st#at yan0 3!#! !nt! dihid#o"isis sehin00a !#an da#i 9GE t#iasi"0"ise#o" yan0 di ons!,si da2at dihid#o"isis se,2!#na ,en)adi 0"ise#o" dan asa, "e,a ( Ga#a, e,2ed! yan0 te#3ent! di hati dan dise #esi an da"a, e,2ed! ,e,!n0 in an e,!"si.i asi 2#od! 2en&e#naan "i2id ,en)adi ,ise" 3e#sa,a den0an .os.o"i2id dan o"est#o" "ain da#i e,2ed!( Mise" 3e#si.at "a#!t sehin00a 2#od! 2en&e#naan4 te#,as! $ita,in "a#!t+"e,a 4 da2at dian0 !t ,e"a"!i "in0 !n0an yan0 3e#isi &ai#an di "!,en !s!s dan 3e# onta e#at den0an 3#!sh 3o#de# se" ,! osa sehin00a da2at dise#a2 o"eh e2ite"( Ga#a, e,2ed! ,en0a"i# e i"e!,4 te,2at se3a0ian 3esa# 0a#a, te#se3!t dise#a2 e da"a, si# !"asi ente#ohe2ati ( Di da"a, e2ite" !s!s4 8+,onoasi"0"ise#o" dihid#o"isis ,en)adi asa, "e,a dan 0"ise#o"4 dan 9+,onoasi"0"ise#o" ,en0a"a,i #e+aseti"asi ,en)adi t#iasi"0"ise#o" ,e"a"!i )a"!# ,onoasi"0"ise#o"( G"ise#o" yan0 di3e3as an da"a, "!,en !s!s tida di0!na an e,3a"i4 teta2i ,as! e da"a, $ena 2o#ta( G"ise#o" yan0 di3e3as an di da"a, e2ite" di0!na an e,3a"i !nt! sintesis t#iasi"0"ise#o" ,e"a"!i )a"!# asa, .os.atidat
17

no#,a"( Asa, "e,a #antai 2an)an0 ,en0a"a,i este#i.i asi !nt! ,en0hasi" an t#iasi"0"ise#o" di se" ,! osa dan 3e#sa,a den0an 2#od! "ain 2en&e#naan "i2id yan0 dise #esi an se3a0ai i"o,i #on e da"a, 2e,3!"!h "i,.e4 dan ,as! asa, "e,a 3e3as(B+* PEN6ERNAAN KIMIA%I Pen&e#naan ,a anan se&a#a i,iawi te#)adi den0an 3ant!an 5at i,ia te#tent!( En5i, 2en&e#naan ,e#!2a an 5at i,ia yan0 3e#.!n0si ,e,e&ah an ,o"e !" 3ahan ,a anan yan0 o,2"e s dan 3esa# ,en)adi ,o"e !" yan0 "e3ih sede#hana dan se" yan0 ,e,3!t!h an(* Se&a#a !,!, en5i, ,e,i"i i si.at - 3e e#)a 2ada substrat te#tent!4 ,e,e#"! an s!h! te#tent! dan easa,an <2H= te#tent! 2!"a( S!at! en5i, tida da2at 3e e#)a 2ada substrat "ain( Mo"e !" en5i, )!0a a an #!sa o"eh s!h! yan0 te#"a"! #endah ata! te#"a"! tin00i( De,i ian 2!"a en5i, yan0 3e e#)a 2ada eadaan asa, tida a an 3e e#)a 2ada s!asana 3asa dan se3a"i nya(* Ma&a,+,a&a, en5i, 2en&e#naan yait! 8( Pen&e#naan da"a, ,!"!t Sa"i$a Men0and!n0 ai# - JJ(GE 2h - *4A( Bahan 2adat te#di#i da#i a"3!,in dan 0"o3!"in4 ,!sin( En5i, yan0 dihasi" an ada"ah a,y"ase sa"i$a yan0 3e e#)a 2ada i atan 0"i osidi (yan0 ,en0 ata"isa hid#o"isis 2o"isa a#ida )adi ,a"tose( Tida a ti. 2ada 2h asa, <"a,3!n0= 9( En5i, 0etah 2an #eas a= T#i2sin <t#i2sino0en= En5i, 2#oteo"it dise #esi se3a0ai 5i,o0en( Dia ti. an da"a, d!oden!, o"eh ente#o inase )adi t#i2sin( P#otease I t#i2sin )adi 2o"i2e2tida( Pe2ton dihid#o"isis 2ada i atan 2e2tide yan0 ,en0and!n0 asa, a,ino "ysin F a#0inin( e&i"( Mo"e !" yan0 sede#hana ini ,e,!n0 in an da#ah dan &ai#an 0etah 3enin0 <limfe= ,en0an0 !t e se"!#!h e a"i#an da#ah ,e"a"!i d! t!s to#a si !s( Asa" "e,a #antai sedan0 dan 2ende dise#a2t te#!ta,a e da"a, $ena 2o#ta he2ati a se3a0ai

18

3= Ki,ot#i2sin Ada"ah en5i, 2#oteo"iti ,en&e#na 2#oteosa dan 2e2ton )adi 2o"i2e2tida(

Ke,ot#i2sino0en dia ti. an ,en)adi e,ot#i2sin o"eh t#i2sin &= Ka#3o si2e2tidase Kata"isis hid#o"isa 2ada i atan 2e2tide di !)!n0 ,o"e !" di sisi a#3o si" 3e3as 2o"i2e2tida )adi asa, a,ino( d= A,y"ase 2an #eas e= Li2ase 2an #eas 0"ise#ida( .= Ko"este#o"este#ase asa, "e,a ( 0= RNase dan DNase n! e"otida( D( En5i, !s!s a= A,ino2e2tidase Men0!3ah 2o"i2e2tida )adi asa, a,ino dan 2e2tide yan0 "e3ih 2ende (&a#a e#)anya - ,en0hid#o"isis i atan 2e2tide di !)!n0 ,o"e !" di sisi yan0 ,en0and!n0 0!0!s a,ino 3e3as( 3= Di2e2tidase &= Disa a#idase d= Fos.atase - 2e2tide )adi asa, a,ino( - disa a#ida )adi ,onosa a#ida( - "e2as an .os.at da#i senyawa .os.at o#0ani yan0 3e#asa" da#i ata"isa asa, n! "eat <RNA dan DNA= )adi - ,en0hid#o"isis o"ete#o" este# )adi o"este#o" 3e3as dan - ,en0hid#o"isis 2ati )adi ,a"tose( - hid#o"isis "e,a )adi asa, "e,a 4 0"ise#o"4 dan

,a anan se2e#ti he:ose.os.at4 0"ise#o.os.at n! "eotida( e= Po"in! "eotidase - asa, n! "eat )ada n! "eotida( .= N! "eotidase - n! "eosida <2!#in= )adi .os.o"isasi 2entose( N! "eosida

<2i#i,idin= )adi !#idin4 sistidin4 dan ti,idin(


19

0= Lesitinase B( E,2ed!

- "esitin )adi 0"ise#o"4 asa, "e,a 4 asa, .os.at4 dan o"in(

F!n0si - e,!"si.i asi4 net#a"isasi4 e s #esi4 ,eta3o"is, 2i0,en e,2ed!(* PENUTUP Gan00!an 2en&e#naan dan 2enye#a2an "e,a da2at te#)adi 3i"a ada 0an00!an 2ada o#0an+o#0an se2e#ti hati4 2an #eas dan !s!s ha"!s( 'i a te#)adi e0a0a"an ,enye #esi an en5i, 2en&e#naan ata! 2en0e,!"si "e,a ata! #!sa nya a"at+a"at 2enyte#a2an 2ada !s!s ha"!s da2at ,enye3a3 an "e,a tida dise#a2 den0an 3ai sehin00a ,eni,3!" an .eses se2e#ti de,2!" ay!(

DAFTAR PUSTAKA 8( D#a e RL4 7o0" %4 Mit&he"" A%M( G#ayKs anato,y .o# st!dent( Phi"ade"2hiaE"se$ie# 6h!#&hi"" Li$in0stone P!3"ishe#; 9HHG( 2( 9AG+DHH( 9( To#to#a G'4 De##i& son B( P#in&i2"es o. anato,y and 2hysio"o0y( 8D th ed( New 'e#sey'ohn %i"ey ? Sons4 In&; 9H89( 2( J*A+8HHH( D( Te"se# AG4 Yo!n0 'K4 Ba"dwin KM( E"se$ie#Ks inte0#ated histo"o0y( Phi"ade"2hiaMos3y E"se$ie#; 9HHC( 2( D8D+D8( B( G!yton A64 Ha"" 'E( B! ! a)a# .isio"o0i edo te#an( ed( 88('a a#ta- Pene#3it B! ! edo te#an EG6; 9HHA( h( ADD+BC( G( She#wood L( Fisio"o0i ,an!sia- da#i se" e siste,( ed( *( 'a a#ta- Pene#3it B! ! Kedo te#an EG6; 9H89( h( **C+AA( *( M!##ay RK4 G#anne# DK4 Rodwe"" 7%( Bio i,ia Ha#2e#( ed( 9C( 'a a#ta- Pene#3it B! ! Kedo te#an EG6; 9HHJ( h( BJ*+GH9(

20

You might also like