Dialek Kelantan

1.
0 PENGENALAN
1.1 Pengertian Dialek
Istilah dialek berasal daripada perkataan Yunani iaitu ‘dialektos’ yang pada mulanya
digunakan dalam hubungannya dengan keadaan bahasanya. Di Yunani, terdapat perbezaan-
perbezaan kecil di dalam bahasa yang digunakan oleh pendukungnya masing-masing, tetapi
sedemikian jauh hal tersebut tidak sampai menyebabkan mereka berasa mempunyai bahasa yang
berbeza. Mengikut Mario A. Pei , dialek adalah variasi satu bahasa tertentu yang dituturkan oleh
sekumpulan penutur dalam satu-satu masyarakat bahasa.
Dialek mempunyai bentuk tertentu yang dituturkan dalam kawasan tertentu dan berlainan
daripada bentuk standard dari segi sebutan, tatabahasa atau penggunaan kata-kata tertentu, tetapi
kelainan tersebut tidak begitu besar untuk dianggap sebagai satu bahasa yang lain. Faktor-faktor
yang menimbulkan dialek terdiri daripada faktor alam, politik, penjajahan dan masa. Demikian
pula halnya dengan ekonomi, cara hidup dan sebagainya. Ini tercermin juga di dalam dialek yang
bersangkutan.
Di Semanjung Malaysia contohnya, terdapat keadaan semulajadi yang terdiri daripada
bukit-bukau, hutan rimba dan sungai yang merupakan rintangan-rintangan kepada perhubungan
di antara penduduk-penduduknya, faktor politik telah membahagikan negara ini kepada unit-unit
politik yang lebih kecil, menghasilkan negeri-negeri Melayu Semenanjung Malaysia. Dialek-
dialek yang berdasarkan tempat seperti itu dipanggil dialek setempat. Dialek-dialek setempat di
Semenanjung Malaysia sebenarnya adalah variasi daripada bahasa Melayu.
Dalam satu-satu dialek setempat di Malaysia, terdapat pula idiolek-idiolek iaitu kelainan-
kelainan pengucapan yang disebabkan oleh individu yang berlainan dan kelainan stilistik yang
1
terjadi akibat konteks yang berlainan. Semua kelainan ini disebut dialek. Sungguhpun terdapat
kelainan-kelainan tetapi bahasa tersebut tidak harus terkeluar daripada had saling kesefahaman
yang menentukan bahawa kelainan-kelainan itu masih tergolong di dalam satu bahasa.
2.0 LATAR BELAKANG TEMPAT KAJIAN
2.1 Latar Belakang Negeri Kelantan
Kelantan Darul Naim atau nama pendeknya Kelantan merupakan sebuah negeri daripada
14 buah negeri di Malaysia yang kaya dengan sumber asli dan merupakan sebuah negeri agraria
iaitu pertanian yang mempunyai banyak kawasan tanaman padi dan perkampungan nelayan.
Negeri Kelantan mempunyai keluasan lebih kurang 14,922Â km persegi, terletak di Timur
laut semenanjung Malaysia, berhadapan dengan Laut China Selatan dan bersempadan dengan
Thailand. Malaysia meliputi 336,700 km persegi yang terdiri daripada semenanjung Sabah dan
Sarawak di Kepulauan Borneo.
Kota Bharu, ibu negeri Kelantan, ialah sebuah bandar yang sibuk sebagai pusat tumpuan
bagi pentadbiran dan aktiviti perniagaan. Negeri ini terbahagi kepada 10 jajahan pentadbiran
iaitu, Kota Bharu, Pasir Mas, Tumpat, Pasir Puteh, Bachok, Kuala Krai, Machang, Tanah Merah,
Jeli dan Gua Musang. Negeri Kelantan menikmati iklim tropika yang baik, di mana hampir
setiap tahun hujan turun dengan berselang-seli mengikut bulan tertentu pada setiap tahun.
Biasanya hujan yang lebat akan berterusan selama beberapa hari atau beberapa bulan
akan turun pada bulan November, Disember dan Januari. Suhu setiap hari dianggarkan dari 21Â°
C hingga 32Â° C. Negeri Kelantan yang mempunyai penduduk seramai 1.4 juta yang terdiri
daripada bangsa Melayu, Cina, India, Siam, dan lain-lain. Sebanyak 94% penduduk adalah
2
berbangsa melayu. Penduduknya meningkat hampir 2.8% setiap tahun. Sebanyak 75% daripada
penduduknya menetap di Utara negeri di mana kawasan itu meliputi sebanyak 17% daripada
jumlah tanah negeri tersebut.
Kelantan diperintah mengikut parti politik dan ia mempunyai hubungan yang baik
dengan kerajaan, mungkin ini menunjukkan bahawa Malaysia adalah sebuah negara unik dan
matang yang mengamalkan sistem demokrasi. Persekitaran politik dan perbezaan antara negeri
dan kerajaan Mukim bukan menjadi masalah untuk membuat pelaburan. Semua polisi berkenaan
dengan pelaburan di Malaysia boleh dirujuk kepada kerajaan Mukim.
Kerajaan negeri akan memberi segala kemudahan berkenaan dengan pelaburan. Dalam
usaha untuk menarik minat pelabur melabur di Kelantan, kerajaan negeri berusaha untuk
menawarkan pelbagai kemudahan seperti kemudahan infrastruktur. Negeri Kelantan mempunyai
kemudahan yang secukupnya untuk menjalankan perniagaan secara kerjasama "Business
Ventures". Terdapat 39 buah cawangan bank komersial dan 12 institusi kewangan yang
beroperasi di negari ini.
Sejumlah 2300 km jalan di negeri dan mukim adalah berhubung dengan bandar utama di
Kelantan untuk ke Kota Bharu. Perjalanan dari Kota Bharu ke Kuala Lumpur mengambil masa
selama 6 jam yang meliputi sebanyak 474 km melalui Gua Musang di Selatan Kelantan dan juga
negeri Pahang. Berikut merupakan peta bagi negeri Kelantan:
PETA KELANTAN
3
2.2 Sejarah Negeri Kelantan
4
Nama "Kelantan" dikatakan pencemaran daripada perkataan "gelam hutam", iaitu nama
Melayu bagi pokok Melaleuca leucadendron. Ada juga yang mengatakan bahawa namanya
datang daripada perkataan "kilatan" atau "kolam tanah". Sejarah awal Kelantan tidak begitu
jelas, tetapi temuan arkeologi mempertunjukkan kesan petempatan manusia di zaman prasejarah.
Kelantan awal mempunyai perhubungan dengan Empayar Funan, Empayar Khmer,
Srivijaya dan Siam. Kira-kira 1411, Raja Kumar, raja Kelantan, membebaskan negeri itu dari
Siam. Beliau memakai gelaran Sultan Iskandar Shah apabila memeluk Islam. Kelantan kemudian
menjadi sebuah pusat perdagangan yang penting pad akhir abad ke-15.
Pada 1499, Kelantan menjadi negeri asal Kesultanan Melaka. Dengan kejatuhan Melaka
pada 1511, Kelantan dibahagikan dan diperintah oleh ketua-ketua kecil. Dengan ancaman oleh
Siam pada 1603, kebanyakan ketua kecil Kelantan bernaung di bawah Persekutuan Pattani Besar.
Kerajaan pusat di Pattani membahagikan Kelantan kepada 4 wilayah iaitu Kelantan Timur,
Kelantan Barat, Legeh dan Ulu Kelantan.
Kira-kira 1760, seorang putera raja Kelantan Barat berjaya dalam penyatuan wilayah
Kelantan sekarang. Tidak lama kemudian, pada 1764, Long Yunos iaitu putera raja Kelantan
Timur, anak Long Sulaiman berjaya merampas takhta kerajaan dan mengisytiharkan diri sebagai
Raja Kelantan. Walaubagaimanapun, dengan kemangkatannya, Kelantan dipengaruhi oleh
Terengganu.
Pada 1800, Raja Muhammad mengisytiharkan diri sebagai sultan pertama Kelantan. Pada
1812, baginda melepaskan diri daripada pengaruh Terengganu dan menjadi negera ufti Siam
yang berasingan. Pada 1820-an, Kelantan merupakan salah satu daripada negeri yang terbanyak
5
penduduk serta termakmur di Semenanjung Melayu kerana berjaya mengelakkan perang dan
pertikaian yang menimpa negeri-negeri di selatan dan barat.
Siam terus memainkan peranan yang mustahak di Kelantan pada seluruh abad ke-19. Di
bawah syarat Perjanjian British-Siam pada 1909, Siam menyerahkan tuntutan Kelantan,
Terengganu, Kedah dan Perlis kepada Britain, dan Kelantan menjadi salah satu daripada Negeri-
negeri Melayu Tidak Bersekutu di bawah Residen British.nKelantan merupakan tempat pertama
di Malaya yang ditakluk oleh Jepun yang menyerangnya pada 8 Disember 1941.
Semasa pendudukan Jepun, Kelantan sekali lagi dikawal oleh Siam, tetapi selepas
kekalahan Jepun pada Ogos 1945, Kelantan kembali kepada pemerintahan British. Kelantan
menjadi sebahagian Persekutuan Tanah Melayu pada 1 Februari 1948 dan bersama-sama dengan
negeri lain, mencapai kemerdekaan pada 31 Ogos 1957. Pada 16 September 1963, Kelantan
menjadi salah satu daripada negeri-negeri yang membentuk Persekutuan Malaysia.
LOGO KELANTAN
6
BENDERA KELANTAN
2.3 Latar Belakang Daerah Kota Bharu
Kota Bharu merupakan sebuah pusat bandar utama bagi Negeri Kelantan . Perkembangan
bandar Kota Bharu bermula pada tahun 1844 iaitu sebagai sebuah penempatan DiRaja kini
berfungsi sebagai pusat utama bagi pentadbiran, perdagangan, kewangan, kebudayaan dan
pendidikan. Sehubungan dengan itu, Majlis Perbandaran Kota Bharu (MPKB) merupakan sebuah
organisasi yang diwujudkan bagi mengendalikan pentadbiran bandar Kota Bharu.
Keluasan Bandar Kota Bharu adalah seluas 115.64 km persegi dengan jumlah penduduk
melebihi 300 ribu orang. Bandar Kota Bharu telah ditubuhkan pada tahun 1844 dan diisytiharkan
sebagai pusat pemerintahan Negeri Kelantan oleh Kebawah Duli Yang Mulia Al-Marhum Sultan
Muhammad Ke-II. Kota Bharu juga merupakan salah satu daripada 10 jajahan pentadbiran
7
negeri Kelantan yang terdiri daripada Kota Bharu, Pasir Mas, Tumpat, Pasir Puteh, Bachok,
Kuala Krai, Machang, Tanah Merah, Jeli, dan Gua Musang.
Pada tahun 1936, bandar Kota Bharu dinaik tarafkan sebagai Majlis Bandaran Kota
Bharu (MBKB). MBKB telah dimansuhkan dan ditukarkan kepada Lembaga Bandaran pada
tahun 1971. Pada tahun 1978 Lembaga Bandaran Kota Bharu disusun semula dan dinaik tarafkan
kepada Majlis Perbandaran Kota Bharu pada tahun 1978. Majlis Perbandaran Kota Bharu
(MPKB) adalah organisasi Majlis Kerajaan Negeri yang menjalankan operasi di sekitar bandar
Kota Bharu yang meliputi 65 seksyen.
Keluasan kawasan pentadbirannya ialah 115.64 kilometer persegi yang merangkumi
kawasan dari Pantai Cahaya Bulan ke Pantai Sabak di sebelah utara, kawasan yang bersempadan
dengan kawasan Batu 5, Jalan Pasir Mas dan Jalan Kuala Krai ke jambatan Pasir Tumboh di
sebelah selatan, Sungai Pengkalan Datu dan Wakaf Stan di sebelah timur dan disebelah barat
Sungai Kelantan. Kawasan MPKB adalah merupakan nodus pembangunan bagi Negeri Kelantan
dengan terletaknya bandar Kota Bharu sebagai pusat pentadbiran, perdagangan dan kewangan.
Manakala Pengkalan Chepa sebagai pusat perindustrian dan Kubang Kerian sebagai Pusat
Institusi.
Kota Bharu telah dibuka dengan rasminya pada tahun 1844 oleh DYMM Sultan
Muhammad II sebagai ibu negeri Kelantan yang baru bagi menggantikan Kota Saba yang tidak
lagi sesuai untuk dijadikan pusat pentadbiran negeri kerana selalu diancam dengan banjir.
Baginda telah bersemayam di sebuah istana yang digelar "Kota Bharu" sempena kota yang
baharu dibuka oleh baginda.
8
Walau bagaimanapun, tidak lama kemudian, istana Kota Bharu tersebut telah ditukar
nama kepada Istana Balai Besar ekoran kekeliruan yang timbul di antara nama tempat dan juga
nama sebuah istana. Sejak itu, Kota Bharu telah mengalami proses urbanisasi yang pesat dan
menjadi tumpuan penduduk. Hari ini, Kota Bharu telah muncul sebagai bandar terbesar di Pantai
Timur Malaysia dengan jumlah penduduk melebihi 400,000 orang.
Penduduk Kota Bharu sememangnya amat kaya dengan budaya yang sungguh unik.
Lantaran itu, pada 25 Julai 1991, ibu negeri Kelantan ini telah diisytiharkan sebagai kota budaya
oleh DYMM Al-Sultan Kelantan. Manakala pada 1 Oktober 2005, ibu negeri Kelantan ini telah
diisytiharkan sebagai sebuah bandar raya Islam dengan gelaran "Kota Bharu Bandar Raya
Islam". Kota Bharu juga ialah tapak pendaratan angkatan tentera pencerobohan Jepun pada 8
Disember 1941 semasa Perang Dunia Kedua.
Dialek Kelantan adalah satu daripada dialek-dialek yang terdapat dalam bahasa Malaysia.
Dialek tesebut dituturkan oleh penutur-penutur yang berasal dari Kelantan dan menduduki negeri
Kelantan. Dialek Kelantan juga dituturkan oleh penduduk-penduduk yang mendiami daerah-
daerah sempadan Kelantan/Terengganu, Kelantan/Pahang dan juga beberapa daerah dalam
wilayah Thai Selatan seperti Sungai Golok, Narathiwat, Yala dan Patani.
Di antara beberapa subdialek yang ada di Kelantan, subdialek Kota Bharu dianggap
sebagai subdialek yang standard. Dengan kata lain, subdialek inilah yang digunakan oleh orang-
orang golongan atasan di Kelantan dalam pertuturan mereka jika mereka tidak menggunakan
bahasa standard, bahkan dalam pertuturan sehari-hari pun. Subdialek ini dituturkan di daerah
Kota Bharu dan bepusat di Bandar Kota Bharu sendiri.
9
Di sinilah terdapat pusat pentadbiran perdagangan dan penyebaran budaya Kelantan. Di
sini jugalah terdapat tempat bersemayam keluarga di raja Kelantan. Dengan itu, subdialek yang
dituturkan di daerah ini oleh orang-orang Kelantan sendiri dianggap sebagai subdialek yang
‘tinggi’ yang menjadi tolok atau model dalam penggunaan bahasa bagi orang-orang Kelantan
dari daerah-daerah lain.
PETA JAJAHAN KOTA BHARU
10
3.0 PERBANDINGAN SUBDIALEK KOTA BHARU DENGAN BAHASA MELAYU
Jika membuat perbandingan antara subdialek Kota Bharu dengan bahasa Melayu baku,
terdapat beberapa kelainan yang ketara di dalam bidang-bidang tertentu, seperti:
i. Fonologi
ii. Morfologi
iii. Ayat
iv. Leksikal
3.1 Kelainan dalam bidang fonologi
Fonologi merupakan satu kajian terhadap bunyi-bunyi bahasa. Hal ini bermaksud, bidang
fonologi menentukan sistem bunyi satu-satu bahasa dengan berdasarkan jenis-jenis bunyi sama
ada bunyi itu distingtif atau tidak distingtif. Dalam bidang ini, didapati wujud dua kelainan yang
ketara di antara subdialek Kota Bharu dengan bahasa Melayu baku iaitu dalam aspek
pengucapan dan fonem.
3.1.1 Kelainan dalam pengucapan
Cara untuk mengungkapkan atau mengucapkan kata dalam subdialek Kota Bharu
berlainan dengan cara mengucapkannya dalam bahasa Melayu baku. Sebagai contoh, penutur
subdialek Kota Bharu mengucapkan [‫כ‬ ε] untuk [oran] dan [kit‫ ]כ‬untuk [kitә]. Berikut
merupakan contoh perkataan-perkataan yang menunjukkan ucapan yang berlainan di antara
subdialek Kota Bharu dengan bahasa Melayu baku:
Subdialek Kota Bharu Bahasa Melayu

11
i. [kuba] [kәrbau] ‘Kerbau’
ii. [harε] [haram] ‘Haram’
iii. [m ?tε] [rambotan] ‘Rambutan’
iv. [abih] [habes] ‘Habis’
v. [bahaso] [bahasә] ‘Bahasa’
vi. [singoh] [singah] ‘Singgah’
vii. [itε] [hitam] ‘Hitam’
viii.[lopa?] [lompat] ‘Lompat’
ix. [sәlama?] [sәlamat] ‘Selamat’
x. [mε oh] [mεrah] ‘Merah’
3.1.2 Kelainan Fonem
Fonem merupakan unit bunyi terkecil yang dapat membezakan makna. Perbezaan makna
ini dapat dilihat pada pasangan minimal atau pasangan terkecil pasangan. Subdialek Kota Bharu
mempunyai 35 fonem iaitu 15 fonem vokal dan 20 fonem konsonan.
(1) Fonem Vokal
/i/ seperti dalam /itek/ ‘itik’
/e/ seperti dalam /kile/ ‘kilir’
/ε/ seperti dalam /εl / ‘ela’
/a/ seperti dalam /kawa/ ‘kawal’
/i/ seperti dalam /ga in/ ‘garing’
/ẽ/ seperti dalam /kaẽ/ ‘kain’
/ε/ seperti dalam /sayε/ ‘sayang’
12
/ã/ seperti dalam /pacã/ ‘pancar’
/u/ seperti dalam /umõ/ ‘umur’
/o/ seperti dalam /tuboh/ ‘tubuh’
/ / seperti dalam /k t ?/ ‘kotak’
/ũ/ seperti dalam /kusũ?/ ‘akhir’
/õ/ seperti dalam /daõ/ ‘daun’
/ / seperti dalam /h / ‘ya’
/ә/ seperti dalam /pәloh/ ‘peluh’
Penyebutan vokal-vokal i, e, u, dan o dalam lingkungan-lingkungan yang terizin oleh
sistem fonologi subdialek ini tidak banyak bezanya dengan apa yang terdapat dalam Bahasa
Melayu dan subdialek-subdialek lain, kecuali ada nya ciri kardinal sekunder pada sifat kardinal
vokal-vokal berkenaan yang releven. Sebagai contoh:
I. Kota Bharu Bahasa Melayu
[kәlabu] [kәlabu]
[pәloh] [pәluh]
[buku] [buku]
Konsonan a akhir kata dalam Bahasa Melayu, atau konsonan pepet dalam bahasa
standard yang terdapat dalam lingkungan akhir kata, mempunyai kesejajaran dalam vokal
dalam subdialek ini. Misalnya:
II. Kota Bharu Bahasa Melayu

13
[d s ] [dosa]
[sap ] [siapa]
[kuas ] [kuasa]
Vokal a dalam suku kata akhir yang tertutup mempunyai kesejajaran dengan vokal ,
dengan syarat konsonan yang mengikutinya itu adalah dalam Bahasa Melayu merupakan hentian
glotis ( ) atau frikatif (h).
III. Kota Bharu Bahasa Melayu
[M ?] [emak]
[Gal ?] [galak]
[Gaj h] [gajah]
[Mut h] [muntah]
Jika dalam Bahasa Melayu, konsonan penutup kata itu merupakan t atau p, ia dapat
digantikan oleh hentian glotis dalam subdialek ini dan a sebelumnya itu dipertahankan. Sebagai
contoh:
IV. Kota Bharu Bahasa Melayu
[Gәla?] [gәlap]
[Saya?] [sajap]
[Lewa?] [lewat]
[Lipa?] [lipat]
14
Selain itu, a, yang diikuti oleh salah satu konsonan nasal dalam suku kata akhir tertutup
mempunyai kesejajaran dengan dalam subdialek ini. Misalnya:
V. Kota Bharu Bahasa Melayu
[mas ] [masam]
[dal ] [dalam]
[dul ] [dulan]
[bәlac ] [bәlacan]
Konsonan a dalam Bahasa Melayu yang terdapat sebelum s pada akhir kata
dipertahankan dalam dialek ini, tetapi s digantikan dengan h. Sebagai contoh:
VI. Kota Bharu Bahasa Melayu
[Dә ah] [dәras]
[Bә ah] [bәras]
[Atah] [atas]
[Ulah] [ulas]
Demikian juga halnya dengan a yang dalam Bahasa Melayu diikuti oleh l dan r pada
akhir kata. Walau bagaimanapun, di dalam subdialek yang disenaraikan di bawah, l dan r
dihilangkan.
VII. Kota Bharu Bahasa Melayu
[Maha] [mahal]
[Mәka] [mәkar]
15
[Leba] [lebar]
[Tawa] [tawar]
(1.0) Vokal Nasal
Dalam subdialek Kota Bharu, terdapat fonem vokal nasal sedangkan dalam bahasa
Melayu tidak terdapat vokal nasal. Vokal-vokal nasal dalam subdialek Kota Bharu bersifat
fonemik, iaitu dapat memberi erti yang berlainan seperti yang ditunjukkan dalam pasangan-
pasangan miniml seperti yang senaraikan di bawah.
i. [kә i] ‘keri’
[kә i] ‘kering’
ii. [pane] ‘panggil’
[panẽ] ‘pangan’
iii. [tapε] ‘tapai’
[tapε] ‘tampan’
iv. [ a] ‘berderai’
[ ã] ‘ingin’
v. [ u] ‘ru’
[ ũ] ‘takut’
vi. [paco] ‘pancur’
[pacõ] ‘pancung’
16
vii. [s ?] ‘syak’
[s ?] ‘syuk’
viii. [wa] ‘layang-layang’
[wã] ‘bau busuk’
ix. [ca] ‘air lecah’
[cã] ‘memancut’
x. [la] ‘helai’
[ ã] ‘menyala’ atau ‘memancar’
(1.1) Vokal Rangkap
Subdialek Kota Bharu ini juga mempunyai banyak vokal rangkap yang boleh
dibandingkan seperti yang berikut:
I ) Rangkap depan - ae, ui, ue
II) Rangkap tengah - ia, ua
III) Rangkap belakang - io, io, iu, uo
Contoh Rangkap Depan
Kota Bharu Bahasa Melayu
17
[bae?] ‘Baik’
[kaen] ‘kain’
[kueh] ‘kuih’
[cue?] ‘Cuit’
[bueh] ‘buih’
Contoh Rangkap Tengah
[bia] ‘biar’
[sia?] ‘siap’
[jua] ‘jual’
[sua?] ‘suap’
Contoh Rangkap Belakang
[lio] ‘liur
[rioh] ‘riuh’
[di ] ‘dia’
[bi ?] ‘biak’
[tiu?] ‘tiup’
[du ] ‘dua’
18
[tu ?] ‘tuak’
(2) Fonem Konsonan
/p/ seperti dalam /pari/ ‘pari’
/b/ seperti dalam /balu/ ‘balu’
/t/ seperti dalam /tәn h/ ‘tengah’
/d/ seperti dalam /dapo/ ‘dapur’
/k/ seperti dalam /kuda/ ‘kuda’
/g/ seperti dalam /gila?/ ‘gilap’
/?/ seperti dalam /kak ?/ ‘kakak’
/s/ seperti dalam /saya?/ ‘sayap’
/z/ seperti dalam /zi?/ ‘zip’
/h/ seperti dalam /hapuh/ ‘hapus’
/c/ seperti dalam /culah/ ‘culas’
/j/ seperti dalam /jula/ ‘julai’
/l/ seperti dalam /lubε/ ‘lubang’
/ / seperti dalam / ape?/ ‘rapit’
/m/ seperti dalam /mude?/ ‘mudik’
/n/ seperti dalam /nasi?/ ‘nasi’
/n/ seperti dalam /namô?/ ‘nyamuk’
/n/ seperti dalam /nato?/ ‘mengantok’
/w/ seperti dalam /wa?/ ‘wad’
/y/ seperti dalam /yate/ ‘yatim’
19
Konsonan-konsonan yang terdapat dalam subdialek Kota Bharu dapat dibahagikan
kepada enam kategori iaitu:
(2.1) Konsonan Plosif/Hentian
Konsonan-konsonan dalam golongan ini yang dapat menduduki lingkungan akhir kata
hanyalah hentian glotis. Dengan ini juga konsonan-konsonan plosif lain yang terdapat dalam
Bahasa Melayu dapat menjadi unsur akhir kata digantikan dengan hentian glotis dalam subdialek
ini. Sebagai contoh:
[ada?] [adat]
[ ba?] [ bat]
[isa?] [hisap]
[i u?] [hirup]
[a na?] [arnab]
(2.2) Konsonan Nasal
Konsonan nasal yang terdapat dalam subdialek Kota Bharu ialah m, n, n dan n. Keempat-
empat konsonan nasal yang terdapat dalam subdialek ini boleh menempati lingkungan pravokal
dan antara vokal. i, e, ε, , o dan u dalam hal ini. Begitu juga dengan konsonan-konsonan nasal
lainnya iaitu m dan n yang dalam Bahasa Melayu terdapat sebelum vokal-vokal tersebut,
mengalami penggantian dengan ng dalam subdialek Kota Bharu.
[ren] ‘tenaga’
20
[sigon] ‘sigung’
[sokon] ‘sokong’
[kul n] ‘kulum’
[minun] ‘minum’
[bә әsen] ‘bersin’
Jika perkataan di dalam bahasa Melayu baku mempunyai vokal a sebelum konsonan
nasal terakhir iaitu m, n dan n, konsonan nasal tersebut akan mengalami proses pelemahan yang
akhirnya menggantikan kesemuanya itu dengan penyengauan yang merupakan artikulasi
tambahan pada vokal tersebut dan vokal tersebut mengalami perubahan pada bunyinya menjadi
ε.
[tanε] ‘tanam’
[tamε] ‘taman’
[dalε] ‘dalam’
[selε] ‘selam’
[binatε] ‘binatang’
[tayε] ‘tayang’
(2.3) Konsonan Frikatif
Konsonan frikatif s hanya terdapat dalam lingkungan sebelum dan antara vokal. Dalam
lingkungan sebelum kesenyapan, konsonan ini mengalami penggantian dengan h tanpa
melibatkan perubahan pada nilai vokal sebelumnya.
21
[inuh] ‘hingus’
[aluh] ‘halus’
[pitah] ‘pintas’
[pәdah] ‘pedas’
[kәtah] ‘kertas’
[pulah] ‘pulas’
[panah] ‘panas’
[kә ah] ‘keras’
Konsonan h juga terdapat dalam lingkungan awal kata, antara vokal dan akhir kata.
Dalam lingkungan akhir kata, h dalam subdialek ini mempunyai kesejajaran dengan h dan s
dalam bahasa Melayu. Jika kesejajarannya itu h, maka a yang mendahuluinya itu mengalami
perubahan pada nilai bunyinya. Tetapi perubahan tersebut tidak berlaku jika kesejajarannya itu
ialah s.
Kesejajaran dalam subdialek Kota Bharu dengan h dalam bahasa Melayu sebelum vokal-
vokal lain adalah seperti yang berikut:
[saloh] ‘salah’
[subo] ‘subuh’
[lәteh] ‘letih’
22
Contoh penyebaran h dalam lingkungan awal kata dan tengah kata adalah seperti yang
berikut:
[habih] ‘habis’
[hase] ‘hasil’
[tahon] ‘tahun’
[mahliga] ‘mahligai’
[maha] ‘mahal’
(2.4) Konsonan Afrikat
Seperti dalam bahasa Melayu dan dialek-dialek lain, konsonan-konsonan afrikat dalam
subdialek Kota Bharu ini hanya terdapat dalam lingkungan sebelum dan antara vokal. Konsonan-
konsonan tersebut tidak dapat menempati lingkungan sebelum kesenyapan.
[Cin ] ‘Cina’
[cic ?] ‘cicak’
[jag ] ‘jaga’
[jә a?] ‘jerat’
(2.5) Konsonan Lateral
23
Konsonan lateral l tidak menempati lingkungan sebelum kesenyapan. Walau
bagaimanapun, sebelum kesenyapan, konsonan ini mengalami penghilangan tanpa menimbulkan
perubahan pada nilai bunyi vokal sebelumnya. Sebagai contoh:
[lapu] ‘lampu’
[lala?] ‘lalat’
[luah] ‘luas’
[kate] ‘katil’
[aka] ‘akal’
[sapo] ‘sampul’
(2.6) Pemanjangan Konsonan
Subdialek Kota Bharu ini mempunyai ciri pemanjangan yang khususnya terletak pada
awal kata. Proses ini berlaku dalam kata atau antara kata. Jika proses ini merupakan proses
dalam kata, maka perkataan yang berkenaan biasanya terdiri daripada tiga suku kata yang suku
kata pertamanya digugurkan. Suku kata yang digugurkan itu akan digantikan dengan
menimbulkan kepanjangan pada konsonan pertama pada suku kata kedua perkataan yang
berkenaan.
Suku kata yang digugurkan itu boleh merupakan salah satu awalan dan boleh juga tidak.
Dalam kes yang pertama, suku kata tersebut merupakan ciri morfologi, yakni suku kata
berkenaan merupakan salah satu awalan. Sebaliknya, dalam kes yang kedua, suku kata yang
terlibat hanya merupakan ciri fonologi sahaja bagi perkataan yang mendukungnya yakni suku
kata yang demikian itu tidak medukung sebarang makna.
24
[nnik h] [mәnikah]
[nnak ?] [pәnakot]
[nna i] [pәnari]
[jjalε] [bәrjalan]
[ccabu?] [tәrcabut]
[ttupa?] [kәtupat]
[nnatε] [binatan]
[mma i] [almari]
Proses ini juga boleh berlaku pada kata ganda. Dalam hal ini, unsur pertama pada kata
berkenaan mengalami pengguguran dan pada masa yang sama konsonan awal pada unsur kedua
itu dipanjangkan. Sebagai contoh:
[ amô] ‘rama-rama’
[llabi] ‘labi-labi’
[kku ô] ‘kura-kura’
Jika proses itu merupakan antara kata, maka proses tersebut khususnya yang berlaku
dalam hubungan antara kata depan dengan kata nama yang mengikutinya, kata depan yang
berkenaan mengalami pengguguran. Dengan itu, konsonan pertama pada kata nama berkenaan
mengalami pemanjangan. Kata depan yang terlibat hanyalah ‘di’, ‘pada’ dan ‘ke’. Misalnya:
[san ] ‘ke sana’

25
[ssini] ‘ke sini’
[kkeb ] ‘ke kebun’
[ddalε] ‘di dalam’
3.2 Kelainan Dalam Bidang Morfologi
Bentuk yang berlainan dalam bidang morfologi di antara subdialek Kota Bharu dengan
bahasa Melayu dapat dilihat dalam aspek-aspek yang berikut:
i. struktur morfem terikat
ii. jenis dan jumlah morfem terikat
iii. kekerapan penggunaan morfem terikat
(I). Struktur Morfem Terikat
Struktur morfem terikat dalam subdialek Kota Bharu berlainan dengan struktur morfem
terikat dalam bahasa Melayu. Umpamanya, hanya terdapat satu jenis struktur awalan dalam
subdialek Kota Bharu iaitu KV yang pengucapan Vnya tidak begitu jelas, misalnys {sә-} seperti
dalam /sebesa/ ‘sebesar’, sedangkan dalam bahasa Melayu terdapat dua jenis iaitu (i) KV yang
pengucapan Vnya lebih jelas sedikit daripada yang diucapkan dalam subdialek Kota Bharu,
misalnya {sә-} dalam /sepandai/ ‘sepandai’ dan (ii) KVK, misalya {bәr-} seperti dalam
/berjalan/ ‘berjalan’. Berikut merupakan perbandingan stuktur awalan di antara subdialek Kota
Bharu dengan bahasa Melayu.

KV KVK
{be-} {ber-}
26
{te-} {ter-}
{pe-} {pe-}
{me-} {me-}
{ke-} {ke-}
{se-} {se-}
Struktur akhiran yang terdapat dalam subdialek Kota Bharu berlainan dengan yang
terdapat dalam bahasa Melayu. Dalam subdialek ini, hanya terdapat satu struktur saja iaitu V,
misalnya {ε} seperti dalam [pilehε] ‘pilihan’, sedangkan akhiran dalam bahasa Melayu
mempunyai tiga struktur iaitu (i) KVK, misalnya (-kan) seperti dalam /jalankan/ ‘jalankan’, (ii)
VK, misalnya (-an) seperti dalam /buatan/ ‘buatan’ dan (iii) V, misalnya (-i) seperti dalam
/[tidori]/ ‘tiduri’. Berikut merupakan perbandingan struktur akhiran di antara subdialek Kota
Bharu dengan bahasa Melayu:

V KVK/VK/V
- {-KAN}
{-ε} {-an}
{-i} {-i}
Selain itu, terdapat juga struktur imbuhan apitan yang berlainan di antara subdialek Kota
Bharu dengan Bahasa Melayu. Sruktur imbuhan apitan dalam subdialek Kota Bharu hanya satu
sahaja iaitu KV…V, misalnya {kә…ε} seperti dalam /kәlәbehε/ ‘kelebihan’, sedangkan dalam
Bahasa Melayu terdapat tiga jenis, iaitu (i) KV…KV, iaitu {mә..kan} seperti dalam /mәmulәkan/
‘memulakan’, (ii) KV…VK, misalnya {kә… an} seperti dalam /kәlәmahan/ ‘kelemahan’ dan
27
(iii) KV…V, misalnya {mә..i} seperti /mәnәmui/ ‘menemui’. Berikut diberikan perbandingan
struktur imbuhan apitan di antara subdialek Kota Bharu dengan Bahasa Melayu:

KV…V KV…KVK/KV…VK/KV…V
{kә..ε} {mә..kan}
{kә… an}
{mә..i}
(II). Jenis dan Jumlah Morfem Terikat
Jenis-jenis morfem terikat yang terdapat dalam subdialek Kota Bharu juga tidak sama
dengan yang terdapat di dalam Bahasa Melayu. Dalam subdialek Kota Bharu hanya terdapat
enam awalan, dua akhiran, tiga imbuhan terbahagi dan suprafiksa kepanjangan konsonan.
Sedangkan dalam Bahasa Melayu terdapat sebanyak tujuh awalan, tiga akhiran dan lima
imbuhan apitan.
(i) Enam awalan dalam subdialek Kota Bharu
{be-} /bεtεmu/ ‘bertemu’
{te-} /tεpileh/ ‘terpilih’
{pe-} /pεmaen/ ‘pemain’
{me-} /mεnuleh/ ‘menulis’
{ke-} /kεkaseh/ ‘kekasih’
{se-} /sebuwoh/ ‘sebuah’
(ii) Dua akhiran dalam subdialek Kota Bharu
{ε-} /pilehε/ ‘pilihan’

28
{i-} /bε?ki/ ‘baiki’
(iii) Tiga imbuhan apitan dalam subdialek Kota Bharu
{kә…ε} /kәlәbehε/ ‘kelebihan’
{pә…ε} /pәkaja ε/ ‘pelajaran’
{mә…i} /mәlәbehi/ ‘melebihi’
(iv) Suprafiksa kepanjangan konsonan dalam subdialek Kota Bharu
/bbuoh/ ‘berbuah’
(v) Tujuh awalan dalam bahasa Melayu
{bәr-} /bәrlari/ ‘berlari’
{tәr-} /tәrbae?/ ‘terbaik’
{pә-} /pәmaen/ ‘pemain’
{pәr-} /pәrbuat/ ‘perbuat’
{mә-} /mәmasa?/ ‘memasak’
{kә-} /kәkaseh/ ‘kekasih’
{sә-} /sәbәsa/ ‘sebesar’
(vi) Tiga akhiran dalam Bahasa Melayu
{-kan} /bәlikan/ ‘belikan’
{-an} /pujian/ ‘pujian’
{-i} /mileki/ ‘miliki’
(vii) Lima imbuhan apitan dalam Bahasa Melayu
29
{mә...kan} /mәnjalankan/ ‘menjalankan’
{kә…an} /kәrajinan/ ‘kerajinan’
{pә…an} /pәnajian/ ‘pengajian’
{per…an} /pәrsәlisehan/ ‘perselisihan’
{mә…i} /mәnidori/ ‘meniduri’
Kelainan-kelainan lain yang ketara di antara subdialek Kota Bharu dengan Bahasa
Melayu ialah dari aspek sisipan. Dalam subdialek Kota Bharu hanya terdapat dua sisipan sahaja
iaitu {-әl-} dan {-әm-} seperti dalam /gәlәta/ ‘geletar’ dan /tәmu o/ ‘temurun’, manakala dalam
Bahasa Melayu terdapat tiga sisipan iaitu {-em-}, {-el-} dan {-er-} seperti dalam /gәmu oh/
‘gemuruh’, /tәlunju?/ ‘telunjuk’ dan /gә igi/ ‘gerigi’.
Di samping itu, dalam subdialek Kota Bharu tidak terdapat akhiran {-kan} dan imbuhan
apitan {mә…kan}dan {pәr…an}, sedangkan dalam bahasa Melayu terdapat unsur tersebut.
Kelainan yang ketara dalam bidang ini iaitu di antara subdialek Kota Bharu dengan Bahasa
Melayu ialah tentang suprafiksa kepanjangan konsonanan yang banyak sekali terdapat dalam
subdialek Kota Bharu tetapi tidak terdapat dalam Bahasa Melayu.
(III). Kekerapan Penggunaan Morfem Terikat
Dari segi penggunaan morfem-morfem terikat, didapati kekerapan subdialek Kota Bharu
tidak setinggi seperti dalam Bahasa Melayu. Dibandingkan di antara morfem-morfem terikat
awalan, akhiran, imbuha apitan dan suprafiksa kepanjangan konsonan didapati suprafiksa
kepanjangan konsonan lebih kerap digunakan oleh penutur subdialek Kota Bharu, sedangkan
penutur Bahasa Melayu tidak menggunakan bentuk tersebut. Penggunaan imbuhan apitan sangat
terhad dalam subdialek Kota Bharu dan kebanyakkan kata yang mengandungi imbuhan apitan
30
yang digunakan oleh penutur-penutur subdialek Kota Bharu merupakan kata-kata yang diambil
dan disesuaikan daripada Bahasa Melayu.
3.3 Kelainan dalam Bidang Ayat
Kelainan yang terdapat dalam bidang ayat di antara subdialek Kota Bharu dengan Bahasa
Melayu wujud dalam aspek-aspek yang berikut:
i. Susunan ayat pasif.
ii. Susunan kata aspek /d h/ ‘sudah’ dalam ayat.
iii. Susunan kata kesangatan dalam ayat.
3.3.1 Susunan ayat pasif
Ayat pasif dalam subdialek Kota Bharu didapati mempunyai susunan yang berlainan
daripada ayat pasif yang terdapat dalam Bahasa Melayu. Ayat pasif dalam subdialek ini tidak
menggunakan di pasif sebelum kata kerja transitif seperti yang terdapat dalam Bahasa Melayu.
Bentuk ini juga tidak menggunakan kata oleh sebelum pelaku. Ayat pasif dalam subdialek Kota
Bharu mempunyai tiga susunan yang berlainan:
(i) Ayat pasif yang menggunakan kata emfatik /n /an / sebelum kata kerja transitif dengan
diikuti oleh kepanjangan konsonan sebelum pelaku seperti dalam ayat:
“//kambe kәn makε ima// ‘kambing dimakan (oleh) harimau.”
(ii) Ayat pasif yang menggunakan kata depan /di/d/ sebelum pelaku seperti dalam ayat:
“//ula kәn kat ? di mama?// ‘ulat itu dipukul (oleh) Mamat.
(iii) Ayat pasif yang menggunakan kata depan /k / sebelum pelaku seperti dalam ayat:
//kasu? Tu kәn paka k diy // “kasut itu dia pakai, oleh dia.”
31
3.3.2 Susunan Kata Aspek /d h/ ‘sudah’ dalam ayat
Dalam subdialek Kota Bharu, susunan kata aspek /d h/ ‘sudah’ dalam ayat adalah
berlainan daripada yang terdapat dalam Bahasa Melayu. Kata aspek /d h/ ‘sudah’ dalam
subdialek ini hadir selepas kata kerja, sedangkan dalam Bahasa Melayu bentuk tersebut hadir
sebelum kata kerja. Berikut diberikan perbandingan susunan kata aspek /d h/ dalam ayat di
antara subdialek Kota Bharu dengan Bahasa Melayu:
i. //amb makε d h// ‘saya sudah makan’
ii. //kә әj kit siya? d h// ‘kerja kita sudah siap’
iii. //p ? ci? Lab d h// ‘pak cik sudah melabur’
3.3.3 Susunan Kata Kesangatan dalam Ayat
Dalam subdialek Kota Bharu, kata kesangatan hadir hanya selepas adjektif atau kata yang
hendak ditambah kualitinya itu, sedangkan dalam Bahasa Melayu lazimnya hadir sebelum
adjektif, tetapi terdapat juga selepas kata yang hendak ditambah kualitinya. Sebagai contoh:
i. //bud ? tu bae? sana?// ‘budak itu sangat baik’
ii. //zainun tido lam sungoh// ‘zainun tidur sungguh lama’
iii. //siti panda bәna mәnaji// ‘siti pandau benar mengaji’
3.4 Kelainan dalam Bidang Leksikal
32
Oleh sebab subdialek Kota Bharu merupakan satu daripada dialek-dialek Bahasa Melayu,
maka banyak sekali kata-kata atau unsur-unsur leksikal dalam subdialek Kota Bharu yang sama
dengan yang terdapat dalam Bahasa Melayu. Walau bagaimanapun, terdapat juga beberapa
kelainan dalam bidang leksikal seperti berikut:
i. Kata-kata yang ada dalam subdialek Kota Bharu tetapi tidak terdapat dalam Bahasa
Melayu.
ii. Kata-kata yang terdiri daripada satu suku kata. Mengikut Ismail Hussein, pengaruh
daripada bahasa Thai telag menyebabkan timbulnya kemiripan untuk menunggalkan suku
kata di dalam kata-kata yang bersuku kata dua. Beliau juga menerangkan bahawa
peminjaman unsur-unsur leksikal daripada bahasa Thai banyak sekali berlaku dalam
subdialek Kota Bharu.
iii. Kata-kata daripada Bahasa Melayu yang disesuaikan dalam subdialek Kota Bharu. Dialek
Kelantan mempunyai banyak kata yang sama dengan bahasa Melayu, tetapi kata-kata
tersebut mempunyai erti yang berlainan sama sekali dengan Bahasa Melayu.
4.0 PERKATAAN DALAM SUBDIALEK KOTA BHARU YANG TIDAK TERDAPAT
DALAM BAHASA MELAYU
Dalam subdialek Kota Bharu, terdapat banyak perkataan yang tidak terdapat dalam
Bahasa Melayu. Perkataan-perkataan tersebut mempunyai maksudnya tersendiri dan sering
digunakan dalam pertuturan orang Kelantan. Berikut merupakan senarai beberapa perkataan
tersebut:

33
[hunga] ‘lari’
[n ] ‘kelapa’
[nepen] ‘iklan’
[kәleh] ‘tengok’
[k ε] ‘kukur kelapa’
[t ?se] ‘tidak mahu’
[kk c ?] ‘cakap’
[jjәla] ‘lahap’
[tε] ‘pukul’
[go?] ‘reban’
[iga?] ‘tangkap’
[j ?o] ‘redup’
[s ?m ] ‘selalu’
[ ya?] ‘beritahu’
[kaw ] ‘saya’
[mango?] ‘sombong’
[bәd ? h] ‘melampau’
[ ?] ‘tahan/sabar’
[no] ‘buai’
[l ?] ‘biar’
[jjabe] ‘plastik’
[ddebe] ‘samseng’
[gәlәna] ‘mengada-ngada’
34
[r ?] ‘belukar’
[gg j h] ‘bertumbuk’
[temb ?] ‘jalan raya’
[sәlu?] ‘air lecah’
[nnәpoh] ‘melecet’
[dεm ] ‘awak’
[c ?] ‘cangkul’
[l ni] ‘sekarang’
[k h ] ‘perlahan/semakin’
[mul ] ‘dahulu’
[dәnuh] ‘di sana’
[rεn] ‘tenaga’
[r ba] ‘pemadam’
[g ε?] ‘pengasah pensel’
[lεmb ?] ‘tilam’
[sәl ?] ‘kunci’
[g w ] ‘kekasih’
[bәlәd ] ‘agar-agar’
[cacc ] ‘berdiri’
[kal ] ‘pensil’
[kala] ‘pensil warna’
[g tε] ‘uli’
[s ?] ‘laci’
35
[bәda] ‘pukul’
[kute] ‘cubit’
[k ja] ‘perasan’
[tel ] ‘pelat’
[bel ?] ‘bengkok’
[s y k] ‘koyak’
[kaet] ‘petik’
[sәnda] ‘sekat/tahan’
[jan ?] ‘bergaya’
[sәnje?] ‘lembab’
[j l ] ‘ya/betul’
[nnεl ] ‘tingkap’
[agah] ‘bongkak’
[pij h] ‘ketayap’
[so? h] ‘senak’
[ike kә onε] ‘ikan cencaru’
[ccolε?] ‘rojak’
[ttujup] ‘pepatung’
[po?k ] ‘mengkarung’
[sa?soba] ‘absorber’
[ko?] ‘sekeh’
[әnja] ‘tendang’
[samah] ‘lima puluh sen’
36
[na?n ] ‘kesian’
[be?w h] ‘kenduri’
[toho?] ‘buang’
[ ukah] ‘panjat’
[cuw h] ‘curah’
[ete?] ‘juga’
[tәpoh] ‘langgar’
[tube?] ‘keluar’
[kәla in] ‘kesat’
[klikpah-klikpah] ‘terpinga-pinga’
[nnәtin] ‘melantun’
[ceb ?] ‘cedok’
[pata?] ‘paling bawah’
[sija] ‘sembuh’
[ja?] ‘opocot!’
[deh] ‘ok?’
[bo?bon] ‘sejenis musang’
[bbal h] ‘kelahi’
[gεgε] ‘bising’
[pozε?] ‘deposit’
[nubε] ‘menyelerakkan’
[mole?] ‘baik/betul-betul’
[tεpe?] ‘tampal’
37
[kope?] ‘payudara’
[ttij ?] ‘menangis’
[εjuh] ‘ekzos’
[cәto] ‘gayung air’
[le?cu] ‘gincu’
[cuweh] ‘cuit’
[sәn ti] ‘benar/sunguh’
[s ] ‘satu’
[acu] ‘cuba’
[tә әbuh] ‘serkup’
[sәlo?] ‘tergamam’
[bәjә o?] ‘kuyup’
[gano] ‘bagaimana’
[gendon] ‘bonceng’
[bakp ] ‘kenapa’
[gitumolalu] ‘lebih-lebih’
[mәt ] ‘jahat’
[tәbolãh] ‘cuai’
[nengen] ‘dudyk dalam keadaan yang senget’
[nusu?] ‘menyorok’
[mujo] ‘nasib’
[dε] ‘dapat’
[par ?] ‘jenuh’
38
[kәpe?] ‘kemek’
5.0 CERITA RAKYAT ( HIKAYAT RAJA DONAN )
Kisah berlaku di Gunung Mandi Angin yang diperintah oleh Raja Madong Bongsu.
Baginda dikurniakan seorang putera yang lahir dengan penuh keajaiban. Apabia dilahirkan,
puteranya jatuh ke tikar, tikar koyak, jatuh ke lantai, lantai patah dan akhirnya jatuh ke tanah.
Kemudian diambil oleh Bidan Nan Tujuh. Lahir bersama puteranya, sebilah pedang di tangan
kanan, sebiji telur di tangan kiri dan selaras senapang di bahu kanan. Puteranya diamakan Raja
Donan atau turut dikenali dengan Awang Donan.
Raja Madong Bongsu memanggil Nujum Nan Tujuh ke istana untuk menilik nasib baik
atau buruk puteranya. Enam orang nujum membuat tilikan Raja Donan akan membawa celaka
kepada negeri Gunung Mandi Angin. Manakala Nujum Nan Bongsu menilik Raja Donan akan
membawa tuah kepada negeri Gunung Mandi Angin. Raja Madong Bongsu percaya kepada
tilikan enam orang nujum dan mengambil keputusan untuk membunuh puteranya. Namun, hasrat
baginda tidak kesampaian kerana dihalang oleh Temenggung Bendahara dan Mak Inang Tanda
Pengasuh. Raja Donan dibawa mengembara ke Pulau Sembilan dan dipelihara di sana oleh
mereka berdua dengan penuh kasih sayang.
Setelah meningkat remaja, Raja Donan menebang buluh untuk membuat seruling di tepi
sebatang sungai tetapi tidak berjaya. Ketika itu, datang seekor gagak betina yang buta bersama
seekor anaknya ke tempat Raja Donan. Burung gagak bersetuju untuk mengajar Raja Donan
membuat seruling, dengan syarat Raja Donan memberikan kerak nasi kepada anaknya. Raja
Donan telah memukul mata gagak dengan kerak nasi dan dengan takdir tuhan, mata gagak yang
buta menjadi celik. Kemudian burung gagak mengajar Raja Donan cara untuk membuat seruling
39
Gagak menyuruh Raja Donan menebang buluh dan dicampakkan ke air dan mengambil buluh
yang hanyut ke hulu sungai untuk dibuat seruling.
Pada waktu malamnya, Raja Donan membakar gobek untuk menyelar buluh seruling.
Ketika itu, Raja Donan terdengar bunyi dentuman bedil dari arah negeri ayahandanya yang
memberi alamat bahawa negeri Gunung Mandi Angin diancam musuh. Setelah meminta izin
daripada Temenggung Bendahara dan Mak Inang Tanda Pengasuh, Raja Donan melayang ghaib
ke negeri Gunung Mandi Angin nutk membantu ayahandanya.
Berlaku pertarungan hebat antara Raja Madong Bongsu dengan Raja Mambang Nan
Tujuh. Raja Madong Bongsu berjaya membunuh Mambang Nan Tua bersama lima lagi Raja
Mambang. Tetapi akhirnya Raja Madong Bongsu berjaya dibunuh pula oleh Raja Mambang Nan
Bongsu. Raja Donan kemudiannya berpura-pura baik sebagai satu muslihat untuk membunuh
Raja Mambang Nan Bongsu. Raja Donan menjadikan Raja Mambang Nan Bongsu sebagai bapa
angkatnya dan belajar ilmu persilatan dengannya. Ketika belajar bersilatlah Raja Donan berjaya
membunuh Raja Mambang Nan Bongsu. Ketujuh-tjuh bangkai Raja Mambang Nan Tujuh
dijadikan makanan buaya putih.
Sebelum pulang ke Pulau Sembilan, Raja Donan telah menghidupkan kembali
ayahandanya yang mati dibunuh Raja Mambang Nan Bongsu. Mayat ayahandanya diletakkan di
atas sebidang tikar putih dan kain putih. Kemudian berseru-seru kepada Allah S.W.T dan
membangkitkan asal usul keturunannya. Pada masa yang sama, Raja Donan menabur beras putih
sebanyak tiga kali dan mengenakan lidi nyiur gading kepada mayat ayahandanya.
Permaisuri telah memberitahu Raja Madong Bongsu bahawa baginda telah dihidupkan
oleh anakandanya Raja Donan. Raja Madong Bongsu insaf dengan kesilapan yang telah
40
dilakukan dan berhasrat untuk mencari anakandanya. Baginda berangkat ke Pulau Sembilan dan
berjumpa dengan tiga orang pemukat iaitu penyamaran Raja Donan, Temenggung Bendahara
dan Mak Inang Tanda Pengasuh. Setelah gagal bertemu dengan anakandanya, Raja Madong
Bongsu pulang semula ke negeri Gunung Mandi Angin. Raja Madong Bongsu pergi kali kedua
ke Pulau Sembilan untuk mencari dan ingin bertemu dengan anakandanya.namun usahanya juga
gagal kerana Raja Donan, Temenggung Bendahara dan Mak Inang Tanda Pengasuh menjelma
menjadi gabus.
41
5.1 TRANSKRIPSI HIKAYAT RAJA DONAN
#kisah bәrlaku di Gunoŋ Mandi Aŋen jaŋ dipәrintah oleh Rajә Madoŋ B ŋsu # Baginda
dikurni?akan sәoraŋ putәrә jaŋ laher dәnan pәnuh kәaja?iban # apabilә dilaherkan // putәranә
jatuh kә tikar // tikar koja? // jatuh kә lantai // lantai patah dan axirna jatuh kә tanah # kәmudian
diambel oleh Bidan Nan Tujuh # laher bәrsamә putәranә // sәbilah pәdan di tanan kanan // sәbiji
tәlor di tanan kiri dan sәlaras sәnapan di bahu kanan # putәranә dinamәkan Rajә D nan #
# rajә Madon mәmangel Nujum Nan Tujuh kә istanә unto? mәnile? Naseb bae? atau
buro? putәranә # әnam ran nujum mәmbuat tile?an Raja D nan akan mәmbawә cәlakә kәpadә
nәgәri Gunon Mandi Anen # manakalә Nujum Nan B nsu mәnile? Raja D nan akan mәmbawә
tuah kәpadә nәgәri Gunon Mandi Anen # raja Madon B nsu pәrcajә kәpadә tile?an әnam ran
nujum dan mәnambel kәputusan untu? mәmbunoh putәranә # namun hasrat baginda tida?
kәsampai?an kәrane dihalan oleh Tәmәngon Bәndaharә dan Ma? Inan Tanda Pәnasoh # raja D
nan dibawә mәnәmbarә kә Pulau Sәmbilan dan dipәliharә disanә oleh mәrekә bәrduwa dәnan
pәnoh kaseh sajan #
# sәtәlah mәninkat rәmajә // rajә D nan mәnәban buloh untu? mәmbuat sәrulen di tәpi
sәbatan sunai // namun tida? bәrjajә # kәtika itu datan sә?ekor gaga? Bәtinә jan butә bәrsamә sә?
ekor ana?nә kә tәmpat raja D nan # buron gaga? Bәrsәtuju untu? mәnajar rajә D nan mәmbuat
sәrulen dәnan sarat raja D nan mәmbәrikan kәra? nasi kәpade ana?nә # rajә D nan tәlah
mәmukol matә gaga? Dәnan kәra? nasi dan dәnan ta?der tuhan // matә gaga? jan butә mәnjadi
cәle? # kәmudi?an buron gaga? Mәnajar rajә D nan carә mәmbuat sәrulen # gaga? mәnuroh rajә
D nan mәnәban buloh dan dicampa?kan kә air dan mәnambel buloh jan hanut kә hulu sunai
untu? dibuat sәrulen #
42
# padә wa?tu malamna // rajә D nan mәmbakar g be? untu? mәnelar buloh sәrulen #
kәtika itu rajә D nan tәrdәnar buni dәntuman bәdil dari arah nәgәri ajahandәnә jan mәmbәri
alamat bahawә nәgәri Gunon Mandi Anen diancam musoh # sәtәlah mәminta izen daripadә
Tәmәngon Bәndaharә dan Ma? Inan Tanda Pәnasoh // rajә D nan mәlayan γa?ib kә nәgәri
Gunon Mandi Anen unto? mәmbantu ayahandәne #
# bәrlaku pәrtarunan hebat antarә rajә Madon B nsu dәnan rajә Mamban Nan Tujoh #
rajә Madon B nsu bәrjajә mәmbunoh Mamban Nan Tuwә bәrsamә limә lagi rajә mamban #
tәtapi axirnә rajә Madon B nsu bәrjajә dibunoh pula oleh rajә Mamban Nan B nsu # rajә D nan
kәmudi?ana bәrpura-pura baә? Sәbagai satu muslihat unto? mәmbunoh rajә Mamban Nan B nsu
# rajә D nan mәnjadikan rajә Mamban Nan B nsu sәbagai bapә ankatne dan bәlajar ilmu
pәrsilatan dәnanne # kәtika bәlaja bәrsilatlah rajә D nan bәrjaje mәmbunoh rajә Mamban Nan B
nsu # kәtujoh-tujoh bankai rajә Mamban Nan Tujoh dijadikan makanan bu?ajә puteh #
# sәbәlom pulan kә Pulau Sәmbilan // rajә D nan tәlah mәnhidopkan kәmbali ajahandәne
jan mati dibunoh rajә Mamban Nan B nsu # majat ajahandәnә dilәta?kan diatas sәbidan tikar
puteh dan kaen puteh # kәmudian bәrsәru-sәru kәpadә Allah S.W.T dan mәmbanketkan asal usol
kәturunannә # padә masә jan samә // rajә D nan mәnabor bәras puteh sәbana? Tigә kali dan
mәnenәkan lidi niur gaden kәpadә majat ajahandәnә #
# pәrmaisuri tәlah mәmbәritahu rajә Madon B nsu bahawә baginda tәlah dihidopkan oleh
ana?andәnә rajә D nan # rajә Madon B nsu insaf dәnan kәsilapan jan tәlah dilakukan dan
bәrhasrat unto? mәncari ana?andәnә # baginda bәrankat kә Pulau Sәmbilan dan bәrjumpә dәnan
tigә ran pәmukat i?aitu pәnamaran rajә D nan // Tәmәngon Bәndaharә dan Ma? Inan Tandә
Pәnasoh # sәtәlah gagal bәrtәmu dәnan ana?andәnә // rajә Madon B nsu pulan sәmulә kә nәgәri
43
Gunon Mandi Anen # rajә Madon B nsu pәrgi kali kәduwә kә Pulau Sәmbilan unto? mәncari dan
inin bәrtәmu dәnan ana?andәnә # namun // usahәnә jugә gagal kәranә rajә D nan // Tәmәngon
Bәndaharә dan Ma? Inan Tandә Pәngasoh mәnjәlmә mәnjadi gabus #
44
5.2 TRANSKRIPSI HIKAYAT RAJA DONAN
Dialek Kelantan
[ # kisoh ni jaddi di Gunuŋ Mandi Aŋiŋ h‫ ?כ‬dip it‫כ‬h oleh aj‫ כ‬Madoŋ B‫כ‬su # bagind‫כ‬
buleh putә ‫ כ‬jate h‫ ?כ‬bә an‫ ?כ‬deŋε ajae? # mas‫ כ‬b an‫ ?כ‬// putә ‫ כ‬tu jatoh atah tika // tika soj‫ ?כ‬//
jatoh atah lata // lata pat‫כ‬h pahtu jatoh ttan‫כ‬h # nj‫ כ‬ame? k‫ כ‬to? Bidε # put ‫ כ‬tu b ano? sekali
deŋε pәde ttaŋε kanε // sbute tәlo ttaŋε ki ri // bәde bbahu kanε # nam‫ כ‬putә ‫ כ‬tu aj‫ כ‬D‫כ‬nε #
# aj‫ כ‬Madoŋ B‫כ‬su paŋge nujum nan tujoh tile? nase? putә ‫ כ‬tuh # nnε ‫ כ‬ε nujum kat‫ כ‬aj
‫ כ‬D‫כ‬nε akε b‫כ‬w‫ ?כ‬cεlak‫ כ‬k‫ כ‬nәg i Gunuŋ Mandi Aŋiŋ # so ε nujum kato b‫כ‬w‫ ?כ‬tuw‫כ‬h # aj‫כ‬
Madoŋ B‫כ‬su ccaj‫ כ‬k‫ כ‬nnε nujum dan dij‫ כ‬n‫ ?כ‬bunuh putә ‫ כ‬tuh # tapi t‫ ?כ‬jadi bunuh sәba?
Tәmәngon Bәndaha ‫ כ‬ŋε M‫ ?כ‬Inε Tand‫ כ‬Pәnasoh t‫ ?כ‬se wi # dem‫ כ‬b‫כ‬w‫ ?כ‬aj‫ כ‬D‫כ‬ne gi Pula
Smilε // pe ‫ כ‬ŋε kaseh sajε #
# aj‫ כ‬Donε po bәsa // aj‫ כ‬Donε tәbε buloh n‫ ?כ‬wa? s uleŋ ttәpi suŋa tapi t‫ ?כ‬jjadi # mas‫כ‬
tu ma i sek‫ כ‬bu o gag‫ ?כ‬ttin‫ כ‬h‫ ?כ‬but‫ כ‬ŋε an‫ ?כ‬dij‫ כ‬# bu o gag‫ ?כ‬n‫ ?כ‬aja aj‫ כ‬Donε tapi aj‫ כ‬Donε
kәn‫ כ‬wi kә ‫ ?כ‬nasi? k‫ כ‬an‫ ?כ‬dij‫ כ‬# aj‫ כ‬Donε behε mat‫ כ‬gag‫ ?כ‬pahtu gag‫ ?כ‬tu po cәle? # pahtu //
gag‫ ?כ‬su oh aj‫ כ‬Donε tәbε buloh pahtu cap‫ ?כ‬ddalε a?e // pahtu ame? buloh h‫ ?כ‬hanu? di hulu #
# malε tu // aj‫ כ‬Donε baka gobe? // n‫ ?כ‬sәla buloh sә uleŋ # mas‫ כ‬tu aj‫ כ‬Donε dәŋa
bbuni bәde da i nәg i aj‫כ‬h dij‫ כ‬# ma?n‫כ‬n‫ כ‬nәg i aj‫כ‬h diy‫ כ‬kәn‫ כ‬sә ε musoh # aj‫ כ‬Donε mit‫?כ‬
izeŋ Tәmәngon Bәndaha ‫ כ‬ŋε M‫ ?כ‬Inε Tand‫ כ‬Pәnasoh // pahtu ga?e? #
# aj‫ כ‬Madoŋ B‫כ‬su ppә ε ŋε aj‫ כ‬Mambε Nan Tujoh # aj‫ כ‬Madoŋ B‫כ‬su bunuh aj‫כ‬
Mambε Nan Tuw‫ כ‬ŋε limo lagi aj‫ כ‬Mambε # tapi ŋәlah kali // aj‫ כ‬Madoŋ B‫כ‬su kәn‫ כ‬bunuh k‫כ‬
aj‫ כ‬Mambε Nan B‫כ‬su # aj‫ כ‬Donε po wa? l‫כ‬l‫ ?כ‬bba?e? ŋε aj‫ כ‬Mambε Nan B‫כ‬su # dij‫ כ‬wa? aj‫כ‬
45
Mambε Nan B‫כ‬su jjadi aj‫כ‬h aka? dij‫ כ‬// pahtu dij‫ כ‬blaja ssila? ŋε aj‫כ‬h aka? dij‫ כ‬tu # mas‫ כ‬blaja
ssila? tu // aj‫ כ‬D‫כ‬nε bunuh aj‫ כ‬Mambε Nan B‫כ‬su # maja? tujoh-tujoh aj‫ כ‬Mambε tu jjadi
makεnnε b‫כ‬j‫ כ‬puteh #
# bbәlo bale? k‫ כ‬Pula Smilε // aj‫ כ‬D‫כ‬nε wa? p rido? aj‫כ‬h diy‫ כ‬mula # aj‫ כ‬D‫כ‬nε lәt‫ ?כ‬aj
‫כ‬h diy‫ כ‬atah tika puteh # pahtu aj‫ כ‬D‫כ‬nε sә u-sә u k‫ כ‬Allah S.W.T pahtu bbake? asa uso ketu
onε dij‫ כ‬# maso tu jug‫ ?כ‬aj‫ כ‬D‫כ‬nε tabo bә ah puteh tig‫ כ‬kali // wat kәn‫ כ‬lidi n‫ כ‬di maja? aj‫כ‬h dij‫כ‬
# pәrmaisu i ‫כ‬ja? ko aj‫ כ‬Madoŋ B‫כ‬su // aj‫ כ‬D‫כ‬nε wa? p rido? aj‫ כ‬Madoŋ B‫כ‬su # aj‫כ‬
Madoŋ B‫כ‬su insa? Pahtu bә aja? n‫ ?כ‬ca i an‫ ?כ‬dij‫ כ‬mula # bagind‫ כ‬g Pula Smilε pahtu jjup‫ כ‬ŋε tig
‫ כ כ‬ε mmuka? // padaha aj‫ כ‬D‫כ‬nε // Tәmәngon Bәndaha ‫ כ‬ŋε M‫ ?כ‬Inε Tand‫ כ‬Pәnasoh nnnama
jadi pәmuka? tu # aj‫ כ‬Madoŋ B‫כ‬su o kәle? # aj‫ כ‬Madoŋ B‫כ‬su gi kali keduw‫ כ‬tapi d‫ ?כ‬jjup‫כ‬
jugo? sәba? Dem‫ כ‬nnnama jadi gabuh # ]
46
6.0 PENUTUP
Secara keseluruhannya, boleh dikatakan bahawa dari segi fonologinya subdialek-
subdialek Kelantan, sungguhpun berbeza di antara satu sama lain, perbezaan-perbezaan tersebut
tidak begitu banyak. Ini bermakna bahawa dibandingkan dengan dialek-dialek lain di
Semenanjung, dialek Kelantan memperlihatkan keseragaman yang agak tinggi khususnya dalam
bidang fonologi. Tidak dinafikan bahawa di kawasan-kawasan sempadan terdapat ciri-ciri
perbauran antara dialek Kelantan dengan dialek-dialek lain, misalnya dengan dialek Patani (di
sebelah Utara), dialek Perak (di sebelah Barat), dialek Pahang (di sebelah selatan) dan dialek
Terangganu (di sebelah tenggara).
Kadar keseragaman yang agak tinggi itu mungkin disebabkan oleh kekurangan
kemasukan ciri-ciri dari luar. Jika kita melihat kembali kepada sejarah kependudukan Kelantan,
kita sudah sedia maklum bahawa negeri ini banyak “mengeksport” orang-orangnya ke negeri lain
untuk berdagang dan mencari nafkah, sedangkan arud dari luar ke arah dalam itu kurang.
Faktor lain yang boleh menyumbang kea rah keseragaman ini boleh juga dikaitkan
dengan wujudnya pusat budaya yang berpengaruh sejak berabad-abad lamanya iaitu yang
terletak di sebelah utara seperti Kota Bharu atau di sekitarnya. Dengan hal yang demikian, segala
perubahan yang berlaku di pusat itu mempengaruhi perubahan-perubahan di pusat lain, dan ini
mengurangkan jurang perbezaan.
Walau bagaimanapun, melihat betapa dekatnya subdialek-subdialek Bachok, Pasir Puteh
dan Machang dengan subdialek Kota Bharu dibandingkan dengan subdialek-subdialek Pasir Mas
dan Tumpat, kita berkecenderungan untuk menimbulkan dua subkawasan utama yang dipisahkan
oleh Sungai Kelantan, iaitu subdialek utara dan subdialek selatan.
47
Setiap subkawasan utama itu dengan sendirinya terdiri daripada subkawasan-subkawasan
yang lebih kecil. Dalam perbandingan subdialek Palekbang dan Kampung Laut dengan subdialek
Kota Bharu, didapati bahawa ada kalanya yang satu berkongsi ciri yang sama dengan subdialek
lain, dan ada kalanya tidak. Demikian juga sebaliknya. Ini merupakan bukti kesinambungan dan
penyimpangan antara subdialek, di samping bukti bagi perhubungan antara penutur-penuturnya.
48
7.0 BIBLIOGRAFI
Abdul Hamid Mahmood & Nurfarah Lo Abdullah. 2007. Linguistik Fonetik dan Fonologi
Bahasa Melayu. Kuala Lumpur. Aslita Sdn.Bhd.
Abdul Hamid Mahmood. 2002. Guru dan Bahasa Melayu. Kuala Lumpur. Media Printext (M)
Sdn.Bhd.
Asmah Haji Omar. 1985. Susur Galur Bahasa Melayu. Kuala Lumpur. Dewan Bahasa dan
Pustaka.
en.wikipedia.org/wiki/Kota_Bharu
http://www.kelantan.gov.my/
http://en.wikipedia.org/wiki/Kelantan
James T Collins. 1996. Khazanah Dialek Melayu. Bangi . Universiti Kebangsaan Malaysia.
www.hoteltravel.com/malaysia/kelantan/kota_bharu_map.htm
49

Dialek Kelantan

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dialek Kelantan

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1.

1.1 Pengertian Dialek

digunakan dalam hubungannya dengan keadaan bahasanya. Di Yunani, terdapat perbezaan-

sekumpulan penutur dalam satu-satu masyarakat bahasa.

Di Semanjung Malaysia contohnya, terdapat keadaan semulajadi yang terdiri daripada

Semenanjung Malaysia sebenarnya adalah variasi daripada bahasa Melayu.

2.0 LATAR BELAKANG TEMPAT KAJIAN

2.1 Latar Belakang Negeri Kelantan

Sarawak di Kepulauan Borneo.

jumlah tanah negeri tersebut.

dengan pelaburan di Malaysia boleh dirujuk kepada kerajaan Mukim.

menawarkan pelbagai kemudahan seperti kemudahan infrastruktur. Negeri Kelantan mempunyai

kemudahan yang secukupnya untuk menjalankan perniagaan secara kerjasama "Business

beroperasi di negari ini.

negeri Pahang. Berikut merupakan peta bagi negeri Kelantan:

Kelantan awal mempunyai perhubungan dengan Empayar Funan, Empayar Khmer,

Kelantan Barat, Legeh dan Ulu Kelantan.

Raja Kelantan. Walaubagaimanapun, dengan kemangkatannya, Kelantan dipengaruhi oleh

pertikaian yang menimpa negeri-negeri di selatan dan barat.

menjadi salah satu daripada negeri-negeri yang membentuk Persekutuan Malaysia.

2.3 Latar Belakang Daerah Kota Bharu

organisasi yang diwujudkan bagi mengendalikan pentadbiran bandar Kota Bharu.

Kuala Krai, Machang, Tanah Merah, Jeli, dan Gua Musang.

Kota Bharu yang meliputi 65 seksyen.

Keluasan kawasan pentadbirannya ialah 115.64 kilometer persegi yang merangkumi

baharu dibuka oleh baginda.

Timur Malaysia dengan jumlah penduduk melebihi 400,000 orang.

Disember 1941 semasa Perang Dunia Kedua.

daerah sempadan Kelantan/Terengganu, Kelantan/Pahang dan juga beberapa daerah dalam

Kota Bharu dan bepusat di Bandar Kota Bharu sendiri.

dari daerah-daerah lain.

PETA JAJAHAN KOTA BHARU

terdapat beberapa kelainan yang ketara di dalam bidang-bidang tertentu, seperti:

3.1 Kelainan dalam bidang fonologi

pengucapan dan fonem.

3.1.1 Kelainan dalam pengucapan

merupakan contoh perkataan-perkataan yang menunjukkan ucapan yang berlainan di antara

subdialek Kota Bharu dengan bahasa Melayu baku:

Subdialek Kota Bharu Bahasa Melayu

ii. [harε] [haram] ‘Haram’

iii. [m ?tε] [rambotan] ‘Rambutan’

iv. [abih] [habes] ‘Habis’

v. [bahaso] [bahasә] ‘Bahasa’

vi. [singoh] [singah] ‘Singgah’

vii. [itε] [hitam] ‘Hitam’

viii.[lopa?] [lompat] ‘Lompat’

ix. [sәlama?] [sәlamat] ‘Selamat’

x. [mε oh] [mεrah] ‘Merah’

3.1.2 Kelainan Fonem

mempunyai 35 fonem iaitu 15 fonem vokal dan 20 fonem konsonan.

(1) Fonem Vokal

/i/ seperti dalam /itek/ ‘itik’

/e/ seperti dalam /kile/ ‘kilir’

/ε/ seperti dalam /εl / ‘ela’

/a/ seperti dalam /kawa/ ‘kawal’

/i/ seperti dalam /ga in/ ‘garing’

/ẽ/ seperti dalam /kaẽ/ ‘kain’

/ε/ seperti dalam /sayε/ ‘sayang’

/u/ seperti dalam /umõ/ ‘umur’

/o/ seperti dalam /tuboh/ ‘tubuh’

/ / seperti dalam /k t ?/ ‘kotak’

/ũ/ seperti dalam /kusũ?/ ‘akhir’

/õ/ seperti dalam /daõ/ ‘daun’

/ / seperti dalam /h / ‘ya’