Unit 2

Proses pembentukan bentuk muka

bumi taburan dan kaitan antaranya
2.1 Pergerakan Plat Tektonik
2.2 Pembuntukan Gunung Berapi
 Unit 2.1
Pergerakan Plat Tektonik
• Mengikut Teori Tektonik Plat, kerak
bumi telah berpecah kepada banyak
kepingan yang dikenali sebagai plat.
• Dua jenis plat:
1. Plat Benua
2. Plat Lautan
 Contoh plat benua dan plat lautan

Plat Benua Plat Lautan

Plat Pasifik Plat Pasifik
Plat Amerika Utara Plat Antartika
Plat Amerika Selatan
Plat Eurasia
Plat Afrika
Plat Indo-Australia
Plat Antartika
• Pembahagian plat berhubung kait dengan
proses pergerakan plat
• Pergerakan plat disebabkan oleh
pergerakan arus perolakan magma dalam
mantel
• Pergerakan berlaku secara perlahan-lahan
(beberapa cm setahun)
• Kadar dan arah pergerakan juga berbeza
Plat bergerak ke Plat bergerak ke
arah yang bertentangan arah yang sama
(Pencapahan) (Pertembungan)
 Pergerakan Plat Tektonik

Pertembungan Pencapahan

Plat lautan Plat lautan Plat benua Plat lautan Plat benua
dengan dengan dengan dengan dengan
plat lautan plat benua plat benua plat lautan plat benua
Jenis Pergerakan
 Pertembungan Plat
1) Plat lautan dengan plat lautan
 Salah satu plat akan menjunam ke bawah
 Plat ini akan tertolak ke dalam mantel yang
lebih panas
 Plat akan cair akibat suhu yang lebih panas
 Batuan yang lebur akan naik membentuk
gunung berapi dalam laut
 Lama-kelamaan gunung berapi ini akan muncul di
permukaan laut
 Dengan itu terbentuk rangkaian gunung berapi @ arka
pulau
 a

Pertembungan Plat
Pertembungan Plat Lautan
Lautan dengan
dengan Plat
Plat Lautan
Lautan
2) Plat lautan dengan plat benua
 Plat lautan yang lebih tumpat akan terjunam ke
bawah
 Di zon subduksi, plat lautan mengalami suhu
dan tekanan yang tinggi dan menjadi magma
semula
 Sepanjang sempadan pertembungan plat,
terdapat jurang lautan yang dalam
 Di bahagian plat benua, kerak bumi termampat
dan membentuk gunung lipat
 Magma yang mengalir keluar melalui rekahan
membentuk gunung berapi
Pertembungan Plat Lautan dengan Plat Benua
3) Plat benua dengan plat benua
 Pinggir kedua-dua plat akan
dimampat dan dilipatkan
 Bahagian lipatan akan membentuk
banjaran gunung lipat
 Tiada sempadan plat yang terjunam
ke bawah kerak bumi
Pertembungan Plat Benua dengan Plat Benua
Gunung Himalaya
 Gempa Bumi
• Gegaran di kerak bumi akibat pelepasan tenaga
dari dalam bumi dengan tiba-tiba
• Berlaku apabila plat beranjak dengan tiba-tiba
sepanjang sesar @ disebabkan oleh kegiatan
gunung berapi
• Kedua-dua kejadian ini saling berkait dan biasa
berlaku di sempadan plat benua
• Kira-kira 75% gempa bumi berlaku di Lingkaran
Api Pasifik
• Gempa bumi yang berlaku di dasar laut
menyebabkan ombak yang besar- Tsunami
Perkaitan Kejadian Gempa Bumi dengan
Pertembungan Plat Tektonik
 gempa bumi terjadi
apabila plat tektonik
saling mendekati

 gempa bumi terjadi

apabila plat tektonik
saling bergesar
Tsunami
 Pencapahan Plat
1) Pencapahan dua plat lautan

 Pencapahan menghasilkan
tegangan, kerak bumi akan merekah
 Magma mengalir keluar dan membina
kerak baru (plat benua @ plat lautan)
 Membentuk permatang tengah laut
 Pencapahan Plat
2) Pencapahan dua plat benua
 Gelinciran / Sesar
- tegangan menyebabkan kepingan kerak
bumi beranjak di sepanjang garisan
gelinciran (sama ada ke atas, ke bawah
atau secara menyerong)
 Hanyutan Benua
 Gelinciran @ Sesaran
Tegangan dan Mampatan

Gelinciran Rabak

Tegangan

Gelinciran Biasa

Mampatan

Gelinciran Songsang
Sesaran
 Sesaran
Biasa

Sesaran
Songsang
 Hanyutan Benua
• Pencapahan juga menyebabkan
perubahan kedudukan benua-benua
• Selepas satu tempoh, plat benua dihanyut
ke kedudukan lain di permukaan bumi
• Bukti menyokong teori ini:
(a) struktur sempadan yang sepadan
(b) jenis batuan yang sama
(c) ciri fosil dan tumbuhan yang sama
Perubahan Kedudukan
Struktur Sempadan yang Sepadan
Jenis Batuan yang Sama
 Ciri Fosil dan Tumbuhan
yang Sama
Fosil dinosaur dari zaman
Jurasiktelah ditemui di Amerika
Utara, Amerika Selatan dan
Afrika
 Unit 2.2
Pembentukan Gunung
Berapi
Pertembungan Dua Plat Tektonik
Menghasilkan Gunung Berapi
 Gunung berapi

• Kebanyakan terletak di negara-negara

yang terletak dalam Lingkaran Api
Pasifik
• Dibahagikan kepada 3 jenis:
i. Gunung Berapi Hidup
ii. Gunung Berapi Pendam
iii. Gunung Berapi Mati
BACK
 i. Gunung Berapi Hidup
 Selalu meletus
 Sangat aktif
 Terdapat kira-kira 500 gunung berapi hidup di
permukaan bumi
 Dua pertiga terletak di kawasan Lingkaran Api
Pasifik
 Contoh: Gunung Etna, Gunung Pelee,
Gunung Mayon, Gunung Krakatoa
Gunung Mayon
 ii. Gunung Berapi Pendam

Pernah meletus dan akan meletup

lagi pada masa depan
Meletus sekali-sekala dalam jangka
masa yang panjang
Contoh: Gunung Vesuvius (Jepun)
 iii. Gunung Berapi Mati

 Gunung berapi yang tidak

aktif
 Tidak akan meletus lagi
 Contoh: Gunung Kilimanjaro
(Afrika)
Pembentukan Gunung Berapi
• Letusan gunung berapi berlaku
apabila magma mengalir keluar
melalui rekahan @ lohong
kerak bumi dan meletus di
permukaan bumi
• Magma ini kemudian
membentuk gunung berapi
 Pembekuan magma
• Menghasilkan bentuk muka bumi
(a) jalar dalam - magma cair yang membeku di
dalam kerak bumi
(b) jalar luar - magma yang mengalir keluar ke
permukaan bumi sebagai lava
• Semua bentuk muka bumi yang dihasilkan
bergantung kepada kecairan dan kandungan
magma, rekahan, rataan lapisan batu-batan
yang dilaluinya, gelinciran dan cara magma
keluar ke permukaan bumi (cepat @ perlahan)
 Lava
• Magma yang mengalir di permukaan
bumi
• Dibahagikan kepada dua jenis
(i) Lava asid
(ii) Lava bes
• Kedua-dua lava mempunyai ciri yang
berbeza dan menghasilkan bentuk
muka bumi jalar luar yang berlainan
 Ciri lava Lava asid Lava bes
Tahap kecairan Sangat pekat, melekit dan Cair dan mengalir dengan
mengalir dengan perlahan cepat
Tahap Cepat membeku di Lambat membeku dan
pembekuan permukaan bumi. Jarak dapat mengalir lebih jauh di
alirannya dekat permukaan bumi
Takat peleburan Tinggi Rendah dan sangat panas
Warna Cerah Hitam

Bentuk cerun Curam Landai

Kandungan Silika Besi dan magnesium

mineral
Suhu 800°C - 1000°C 1100°C - 1200°C
Kadar letupan Letupannya kuat kerana Letupannya kecil kerana
mengandungi banyak gas gas-gas berada di bawah
di bawah pengaruh tekanan tinggi adalah
tekanan tinggi sedikit
Bentuk Muka Bumi Jalar Dalam
 Bentuk Muka Bumi
Bentuk muka bumi Ciri-ciri
jalar dalam
sil terbentuk daripada magma yang
membeku secara mendatar di
sepanjang rekahan kerak bumi
daik terbentuk daripada magma yang
membeku secara menegak di kerak
bumi
lakolit magma yang membeku seperti
bentuk dom/kubah dan bahagian
bawahnya rata
pakolit pembekuan magma diatas lintap
mungkum dan lintap lendut
batolit pembekuan satu jisim besar magma
Bentuk Muka Bumi Jalar Luar
Gunung Berapi Lava Asid
 letusan gunung
berapi amat kuat.
 lava sangat likat dan
mengalir dengan
perlahan.
 mempunyai cerun
yang curam.
 contoh: Gunung
Vesuvius di Itali.
Gunung Berapi Lava Bes

 mempunyai cerun
yang landai.
 lava sangat panas
dan cair.
 lava mengalir dengan
laju.
 Kon Abu
terbentuk daripada
 

  letupan yang sangat

 
  kuat.
  mengeluarkan bahan
 
  piroklas seperti lapilli,
  abu, bom, serpihan
kecil dan gas.
bahan piroklas akan
jatuh di sekitar lohong
dan membentuk cerun
yang curam.
Kon Komposit
 Gunung berapi yang amat
curam cerunnya
 Terdiri daripada lapisan
lava dan piroklas
 Berbentuk kon dengan
cerunnya yang cekung
sehingga 4000 m tinggi
 Contoh: Gunung Fujiyama
(Jepun)
 Kaldera
 lekukan seakan-akan
kawah bentuknya
 terbentuk di puncak
gunung berapi
a b  terbentuk akibat
aktiviti letusan dan
runtuhan
 contoh: Kaldera Aira
(Jepun)
d c
Kaldera

Kaldera Taal
(Filipina)

Kaldera
Gunung Berapi
Pinatubo
Kawah
 lekukan berbentuk
corong yang
terbentuk di puncak
gunung berapi
 letusan pusat
berlaku melalui
kawah ini
 diameter kawah
jarang melebihi 2km
Tasik Kawah

Sesetengah kawah
akan menwujudkan
tasik yang besar yang
dikenali sebagai tasik
kawah
Contoh: Tasik Crater
(Amerika Syarikat)
Penara Basalt
 Terjadi apabila lava
dibebaskan dengan
banyak melalui letusan
fisur.
 Lapisan demi lapisan
meliputi permukaan bumi
 Sesetengah lapisan
meliputi kawasan yang
luas