[Type the document title] [Year]

Penghargaan

Bersyukur ke hadrat Ilahi kerana dengan limpah izin-Nya, saya dapat menyiapkan
tugasan ini dengan sempurna.

Saya ini mengucapkan jutaan terima kasih yang juga penghargaan khusus buat En.
Zaidi B. Azhari kerana segala tunjuk ajar serta membimbing saya dalam menyiapkan
tugasan ini.

Tidak lupa juga ribuan terima kasih kepada rakan-rakan seperjuangan PISMK -OUM
Pengajian Melayu yang banyak membantu saya dalam menyiapkan tugasan ini.
Penghargaan juga kepada orang yang terlibat secara langsung atau tidak dalam
menjayakan tugasan ini.

Akhir sekali, penghargaan istimewa buat ibu bapa saya yang banyak memberi
galakan dan sokongan agar memastikan saya berjaya dalam pelajaran.

Semoga mereka semua mendapat balasan yang setimpal daripada Yang Maha Esa.

Sekian, terima kasih.

1
 [Type the document title] [Year]
Pengenalan

Morfologi ialah bidang ilmu bahasa yang mengkaji struktur, bentuk dan
penggolongan kata.

- Struktur kata ialah susunan bentuk bunyi ujaran atau lambang (tulisan) yang
menjadi unit bahasa yang bermakna.
- Bentuk kata ialah rupa unit tatabahasa sama ada berbentuk tunggal atau hasil
daripada proses pengimbuhan, pemajmukkan dan penggandaan.
- Penggolongan kata ialah proses menjeniskan perkataan berdasarkan
keserupaan bentuk dan fungsi dengan anggota dala kumpulan atau golongan
yang sama.

Unit-unit tatabahasa yang menjadi unsur perkataan dikenali sebagai morfem.

Morfem ialah unit terkecil dalam bahasa yang berfungsi dalam gramatis atau yang
menjalankan tugas nahu. Sesuatu perkataan itu dibentuk dari satu morfem atau
lebih. Contoh :

‘saya’  1 morfem : saya

‘berpeluh’  2 morfem : ber+peluh

‘berkakikan”  3 morfem : ber+kaki+kan

Morfem boleh bersifat bebas (boleh wujud bersendirian) atau terikat (hanya wujud
bersama-sama morfem lain). Contoh :

- Morfem bebas – ‘saya’

- Morfem terikat – ‘ber’ dan ‘kan’, hanya boleh wujud dengan kata dasar bagi
membentuk perkataan seperti ‘berkakikan’

Perkataan ditakrifkan sebagai satu unit ujaran yang bebas dan mengandungi makna.
Ia terdiri daripada satu atau gabungan beberapa bentuk bunyi bahasa. Tegasnya,

2
 [Type the document title] [Year]
perkataan ialah bentuk bebas yang boleh berdiri sendiri, contohnya ialah kerusi,
dapur dan meja.

Perbezaan antara perkataan dan morfem terletak pada sifat bebasnya. Ada morfem
yang bersifat bebas dan ada yang bersifat terikat tetapi semua perkataan bersifat
bebas, yakni dapat berdiri sendiri. Jelas di sini bahawa perkataan-perkataan terdiri
daripada morfem tetapi tidak semua morfem itu perkataan.

Konsep Morfologi

3
 [Type the document title] [Year]

1. Konsep

Morfem Perkataan

Bebas Terikat Akar Dasar

2. Bentuk Kata

Tunggal Terbitan Majmuk Ganda

3. Proses Pembentukan Kata

Pengimbuhan Pemajmukan Penggandaaan

4. Golongan Kata

Kata Nama Kata Kerja Kata Adjektif Kata Tugas

Soalan Tugasan

Terdapat pelbagai jenis bahan bercetak di pasaran. Dalam bahan-bahan tersebut

terdapat pelbagai kesilapan bahasa sama ada daripada aspek ejaan, kosa kata,
penggunaan kata dan penggolongan kata. Sebagai pendidik anda harus bijak
memilih bahan bacaan yang sesuai dan betul dari aspek tatabahasa untuk
digunakan sebagai bahan pengajaran dan pembelajaran.

4
 [Type the document title] [Year]
a) Pilih satu petikan yang panjangnya antara 450 hingga 500 perkataan. Sila
buat analisis penggolongan kata bahasa Melayu dalam petikan tersebut.
Senaraikan golongan kata dalam bentuk jadual. Anda diminta membuat
rumusan ringkas antara 200 patah perkataan hasil dapatan analisis.

Dalam bahasa Melayu terdapat empat proses pembentukan kata iaitu pengimbuhan,
pemajmukan, penggandaan dan pengakroniman.

a) Huraikan setiap proses di atas dalam bentuk grafik dan serta contoh- contoh
yang sesuai.

b) Membina brosur yang bertemakan Cintai Bahasa Kita dengan menggunakan

bahasa yang betul, ringkas, tepat, dan jelas serta persembahan yang
menarik.

Soalan 1

a) Pilih satu petikan yang panjangnya antara 450 hingga 500 perkataan. Sila
buat analisis penggolongan kata bahasa Melayu dalam petikan tersebut.
Senaraikan golongan kata dalam bentuk jadual. Anda diminta membuat
rumusan ringkas antara 200 patah perkataan hasil dapatan analisis.

5
 [Type the document title] [Year]

Hang Tuah Berbangsa Cina

oleh : Shahabudeen Jalil

Ramai di kalangan anggota masyarakat kita terutamanya orang-orang Melayu

menganggap Hang Tuah adalah legenda pahlawan Melayu. Pada hakikat
sebenarnya Hang Tuah bukanlah dari keturunan Melayu sebagaimana yang
disangka. Itulah yang bakal dihuraikan dalam artikel ini.

Selama ini orang-orang Melayu telah terkeliru atau mungkin tertipu dengan
kedudukan Hang Tuah sebagai legenda pahlawan Melayu yang dibangga-

6
 [Type the document title] [Year]
banggakan. Hang Tuah sebenarnya telah di Melayukan untuk tujuan kemegahan
semacam bentuk yang tercatat pada Robin Hood.

Di dalam bilik-bilik darjah, dewan-dewan kuliah atau seminar bermotifkan sejarah

atau kajian sejarah hanya membincangkan tentang kepahlawanan, kebijaksanaan
serta kesetiaan Hang Tuah. Kisah Hang Tuah yang diagung-agungkan ini telah
menenggelamkan keadaan sebenar tentang asal keturunannya.

Di kalangan masyarakat Melayu dewasa ini telah timbul semacam keraguan tentang
pahlawan mereka ini, apabila penghormatan kepada pahlawan mereka mula
dipersendakan dengan reaksi-reaksi melampau seperti kelihatan dalam filem Hang
Tuah.

Keraguan terhadap kedudukan Hang Tuah sebagai pahlawan Melayu telah

menghasilkan satu penyelidikan dijalankan terhadap asal usul keturunan secara
hipotesis. Jika pepatah Melayu sendiri telah mengatakan ‘bahasa jiwa bangsa’ dan
‘manusia mati meninggalkan nama’ . Bagaimana pula kita hendak menafikan
kenyataan ‘nama menunjukkan bangsa’. Bahasa ‘nama’ merupakan identifikasi yang
cukup jelas untuk mengetahui jenis sesuatu bangsa itu.

Bukti yang dapat menerangkan asal-usul Hang Tuah setakat ini, hanyalah dapat
disandarkan pada namanya. Oleh itu satu kajian secara hipotesis telah dijalankan
dengan bersandarkan kepada ‘nama’ manusia untuk memperoleh jawapan tentang
asal-usul Hang Tuah sebenarnya.

Dalam perbendaharaan nama-nama orang Melayu semasa zaman kesultanan

Melayu Melaka, tiada terdapat nama-nama seumpama Hang Tuah, Hang Kasturi,
Hang Jebat, Hang Lekir, Hang Lekiu, ringkasnya ringkasan yang bermula dengan
‘Hang’. Sejarah juga telah mencatatkan nama-nama dari bangsa Cina yang bermula
dengan Hang, Tan, Maa dan Lee. Ia bergantung kepada suku kaum atau asal-usul
keturunan mereka dari wilayah tertentu dari China. Kemungkinan untuk mendakwa
bahawa gelaran ‘Hang’ telah dianugerahkan oleh Raja – Raja Melayu juga tiada
asasnya.

7
 [Type the document title] [Year]
Mengikut kertas kerja yang dihasilkan oleh Mohd. Yunus Ibrahim dari Jabatan
Sejarah UKM dengan tajuk ‘Melaka 1400-1511 Dari Aspek Kemasyarakatan,’ cuma
menyatakan bahawa sesuatu penghormatan, ketaatan atau kedudukan adalah diberi
gelaran seperti Bendahara, Paduka Raja, Temenggung, Laksamana, Shahbandar
dan Mandulika.

Mengikut buku ‘Sejarah Melayu’ edisi W.G. Shellabear penerbitan Malaya Publishing
House Ltd. Singapore halaman 123-131, menyatakan tentang Tun Perpatih Putih,
iaitu utusan Sultan Mansur Shah ke negeri China telah membawa balik bersamanya
seramai 500 orang dayang serta Puteri Hang Li Po. Sultan Mansur Shah dikatakan
telah berkahwin dengan puteri dari China ini dan telah menghasilkan anak bernama
Paduka Mamat.

Perkara yang menarik dari edisi W.G. Shellabear ini ialah munculnya nama puteri
Hang Li Po. Hasil perkahwinan ‘campur’ antara puteri Hang Li Po dengan Sultan
Mansur Shah, telah dikurniakan seorang putera dan telah diberi nama Paduka
Mamat. Nama Paduka Mamat adalah nama Melayu dan tidak pula berlaku nama
‘Paduka Hang Mamat’ sebagai penghargaan kepada puteri Hang Li Po, contohnya.
Sejarah telah membuktikan bahawa nama-nama dari keturunan Cina biasanya
bermula dengan Hang, Tan, Maa dan Lee bergantung kepada suku kaum mereka
dan dari wilayah tertentu asal mereka.

Jika dihubungkaitkan dengan nama Hang Tuah dari sebutan loghat Cina adalah
berbunyi seperti Hang Too Ah. Nama Hang Jebat berbunyi Hang Jee Fatt, Hang
Lekir pula seperti Hang Lee Ker, manakala Hang Lekiu seperti Hang Lee Kiew.
Mengikut prosedur tentang suku kata nama bangsa atau keturunan Cina, biasanya
cuma terdiri dari 3 suku kata sahaja. Nama Hang Kasturi pula diragui kerana 4 suku
kata walaupun ia bermula dengan perkataan Hang. Perkataan Kasturi pula ada
berbaur loghat bahasa Melayu.

Terdapat 3 andaian hasil kajian secara hipotesis yang dijalankan.

Pertama : Hang Kasturi adalah berbangsa Melayu tetapi bergaul rapat dengan anak
cucu dari rombongan puteri Hang Li Po.

8
 [Type the document title] [Year]
Kedua : Nama sebenarnya ialah Kasturi tetapi telah digelar Hang Kasturi oleh 4
orang rakan karibnya yang berketurunan Cina sehingga menjadi sebutan yang
kekal.

Ketiga : Mungkin nama Cina sebenar Hang Kasturi sukar disebut oleh masyarakat
tempatan. Oleh itu mereka telah memberikannya nama baru mengikut loghat orang
Melayu tempatan dan nama ini telah diterima dengan baik oleh beliau.

Perkara lain yang menarik ialah petikan kertas kerja Ong Hak Ching. Jabatan
Sejarah UKM ada mengatakan bahawa Sultan Mansur Shah telah memberikan
tempat kediaman di Bukit Cina kepada puteri Hang Li Po serta 500 orang dayang-
dayangnya. Anak-anak cucu mereka digelar ‘biduanda Cina’ juga bermakna
golongan yang dilindungi. Sama ada yang sudah memeluk Islam atau masih
memeluk agama asal mereka.

Terdapat 3 andaian secara hipotesis mengenai hal ini.

Pertama : Tidak kesemua dari anggota rombongan puteri Hang Li Po yang memeluk
agama Islam.

Kedua : Hang Too Ah, Hang Jee Fatt, Hang Lee Ker, Hang Lee Kiew, adalah
keturunan dari rombongan puteri Hang Li Po.

Ketiga : Keempat-empat sahabat ini kemudiannya telah memeluk agama Islam

tetapi mengekalkan sebutan nama mengikut loghat bahasa Melayu atas sebab-
sebab tertentu, seperti Hang Tuah, Hang Jebat, Hang Lekir dan Hang Lekiu.

Hal yang lebih lanjut mengenai Hang Kasturi. Telah timbul percanggahan pendapat
sejak dahulu lagi, sepertimana kajian secara hipotesis ini meragukan tentang nama
sebenar Hang Kasturi. Percanggahan pendapat ini berlaku antara pengarang
‘Sejarah Melayu’ dan pengarang ‘Hikayat Hang Tuah’ mengenai siapa sebenarnya
telah menderhaka kepada Sultan Melaka. Pengarang Sejarah Melayu menuduh
Hang Kasturi manakala pengarang Hikayat Hang Tuah Pula menuduh Hang Jebat.

9
 [Type the document title] [Year]
Pertama :Tersirat sesuatu hal yang unik dan tersembunyi tentang kedua-dua tokoh
pahlawan ini sehingga tidak ada satu kata sepakat di kalangan kedua pengarang
serta pakar sejarah lampau.

Kedua : Pengarang ‘Sejarah Melayu’ telah menggunakan bahan dalam penulisannya

secara mengambil pendapat lisan dan tiada ada satu penyelidikan terperinci, kerana
ia menyentuh kisah-kisah yang terlalu luas serta hal-hal yang menyeluruh.

Ketiga : Pengarang ‘Hikayat Hang Tuah’ adalah lebih formal kerana menggunakan
semacam bentuk kajian sehingga dapat menggariskan hal-hal peribadi Hang Tuah
secara lebih detail.

Hasil kajian secara hipotesis ini telah membuktikan pengarang Hikayat Hang Tuah
mempunyai banyak kelebihan dan penulisannya tentang hal Hang Jebat yang telah
menderhaka kepada Sultan, adalah diterima mengikut hukum asal. Rumusan
daripada kajian yang dijalankan telah menghasilkan penemuan baru yang
melibatkan kedudukan Hang Tuah sebagai legenda pahlawan Melayu. Mengikut
kajian hipotesis ini, Hang Tuah merupakan pahlawan yang telah di Melayukan demi
untuk kemegahan atau simbol kepada orang-orang Melayu. Kita lihat bagaimana
hipotesis ini menerangkan asal-usul Hang Tuah.

Hang Tuah adalah anak cucu kepada keturunan rombongan puteri Hang Li Po yang
datang ketika pemerintahan Sultan Mansur Shah. Nama sebenar Hang Tuah ialah
Hang Too Ah. Tetapi bertukar kepada nama sebutan Hang Tuah apabila pahlawan
ini memeluk agama Islam dan berkhidmat kepada Sultan Melaka. Pengislaman
Hang Tuah telah mempengaruhi 3 orang rakan karibnya iaitu Hang Jee Fatt, Hang
Lee Ker dan Hang Lee Kiew. Keempat-empat sahabat baik ini juga bergaul rapat
dengan Kasturi, iaitu rakan sebaya mereka yang berbangsa Melayu. Mereka juga
menggelar Kasturi dengan gelaran Hang Kasturi sebagai tanda satu persahabatan
yang abadi.

Kelima-lima sahabat ini mula masyhur di kalangan istana apabila mereka

menyelamatkan Bendahara dari serangan orang mengamuk. Mereka berlima
kemudiannya memeluk agama Islam. Nama-nama mereka mengikut loghat Melayu

10
 [Type the document title] [Year]
telah tersebar dengan cepat dan meluas sama ada di kalangan istana atau orang-
orang Melaka ketika itu termasuk nama Hang Kasturi.

Tiada bantahan yang pernah dibuat ketika itu kerana masyarakat Melayu zaman itu
telah pun menganggap anak cucu dari rombongan puteri Hang Li Po sama seperti
saudara Melayu mereka. Demikianlah serba ringkas kisah Hang Tuah yang berasal
daripada keturunan puteri Hang Li Po dari kajian hipotesis ini.

Berdasarkan hipotesis ini juga bererti orang-orang Melayu telah kehilangan seorang
pahlawan legenda yang selama ini mereka bangga-banggakan. Walaupun demikian
orang-orang Melayu telah terselamat daripada tuduhan menderhaka kepada Sultan.
Hang Jebat atau nama asalnya Hang Jee Fatt yang telah menderhaka kepada
Sultan bukanlah daripada keturunan orang Melayu Jati.

11
 [Type the document title] [Year]

Analisis golongan kata

berdasarkan petikan teks

GOLONGAN KATA
Penggolongan kata ialah proses menjeniskan perkataan berdasarkan keserupaan
bentuk dan fungsi dengan anggota lain atau golongan yang sama. 

Dalam Bahasa Melayu ada empat bentuk golongan kata :

12
 [Type the document title] [Year]
 Kata Nama
 Kata Kerja

 Kata Adjektif / Sifat

 Kata Tugas

Golongan Kata

Kata Nama Kata Kerja Kata Kata Tugas

Adjektif

Kata Nama
Kata nama menunjukkan nama benda, nama orang, nama tempat dan nama
perkara. Kata nama ialah sejumlah perkataan yang boleh menjadi unsur inti bagi
binaan frasa dan lazimnya perkataan demikian menamakan orang, tempat, benda
atau konsep. 

Kata nama boleh dikelompokkan kepada tiga jenis :  

 Kata Nama Am
 Kata Nama Khas

 Kata Ganti Nama

Kata Nama Am

13
 [Type the document title] [Year]
Kata nama yang merujuk kepada benda-benda atau perkara yang umum sifatnya.
Kata nama am boleh dibahagikan kepada kumpulan – kumpulan kecil berdasarkan
ciri makna perkataannya, iaitu :

 Hidup atau tak hidup

 Manusia atau bukan manusia
 Institusi atau bukan institusi
 Konkrit atau abstrak
 Berbilang atau tak berbilang

Asraf (2007) menjelaskan bahawa kata nama am boleh digunakan untuk :

 Sesuatu yang bernyawa seperti manusia, haiwan dan tumbuh-tumbuhan

 Sesuatu yang tidak bernyawa atau tidak hidup, iaitu benda, tempat dan
sebagainya.

Bagi tujuan analisis, kata nama am hanya dibahagikan kepada dua bahagian iaitu :

 Hidup (manusia dan bukan manusia)

 Tak hidup ( Institusi, bukan institusi, konkrit, abstrak, berbilang, dan tak
berbilang)

Analisis penggolongan kata berdasarkan teks

14
 [Type the document title] [Year]
Kata nama am Contoh
Kata nama am hidup  Orang-orang Melayu

 Pahlawan

 Bangsa

 Manusia

 Raja-raja

 Bendahara

 Paduka Raja

 Termengung

 Laksamana

 Syahbandar

 Mandulika

 Dayang

 Puteri

 Anak

 Putera

 Cucu

 Rakan

 Pengarang

 Sultan
Kata nama am tak hidup  Bilik darjah

 Dewan kuliah

15
 [Type the document title] [Year]
 Seminar

 Wilayah

 Kaum

 Buku

 Agama

 Istana

 Bahasa

Kata Nama Khas

Kata nama yang merujuk kepada nama sesuatu benda yang khusus dan ejaannya
berpangkalkan huruf besar. Ia terbahagi kepada tiga :

 Kata nama khas hidup manusia

 Kata nama khas hidup bukan manusia
 Kata nama khas tak hidup

Kata nama khas Contoh

Kata Nama Khas Hidup Manusia.  Hang Tuah
 Hang Jebat
 Hang Lekir
 Hang Kasturi
 Hang Lekiu
 Robin Hood
 Mohd Yunus Ibrahim
 W.G. Shellabear
 Tun Pepatih Putih
 Sultan Mansur Shah
 Puteri Hang Li Po

16
 [Type the document title] [Year]
 Paduka Mamat
 Ong Hak Ching
 Hang Too Ah
 Hang Jee Fatt
 Hang Lee Kiew
 Hang Lee Ker
 Biduanda Cina
 Sultan Melaka
Kata Nama Khas Hidup Bukan  (tiada dalam teks)
Manusia
Kata Nama Khas Tidak Hidup.  Bukit Cina
 Jabatan Sejarah UKM
 Sejarah Melayu
 Malaya Publishing
 China
 Loghat Cina
 Melayu
 Loghat bahasa Melayu
 Islam
 Hikayat Hang Tuah

Kata Ganti Nama

Kata ganti nama terbahagi kepada :

i) Kata ganti nama tunjuk ialah kata ganti nama yang berfungsi
menunjuk pada sesuatu perkara atau benda. Terdapat hanya dua
kata ganti nama tunjuk, iaitu itu untuk menunjuk pada yang jauh,
dan ini untuk menunjuk pada yang dekat.

17
 [Type the document title] [Year]
 Ini
Kata ganti nama tunjuk
 Itu

ii) Kata ganti nama diri ialah kata nama yang menjadi pengganti
sesuatu benda, perkara atau manusia. Kata ganti nama diri
terbahagi kepada dua kumpulan, iaitu:

 Kata ganti nama diri tanya – jenis kata yang berfungsi

menanyakan hal benda, perkara atau manusia. Terdapat tiga
bentuk kata ganti nama diri tanya, iaitu siapa yang merujuk
orang, apa yang merujuk benda atau perkara, dan mana
yang merujuk benda dan orang.

Kata ganti nama diri tanya (tiada dalam teks)

 Kata ganti nama diri orang – jenis ganti nama yang merujuk
kepada manusia yang terdiri daripada tiga kategori iaitu orang
pertama, orang kedua dan orang ketiga.

Kata ganti nama diri orang Contoh

Pertama  Kita
Kedua (tiada dalam teks)
Ketiga  Mereka

 Beliau

 -nya

 ia

18
 [Type the document title] [Year]

Kata Kerja
Kata kerja berperanan untuk menunjukkan sesuatu perbuatan atau sesuatu
keadaan. Kata kerja dapat dibahagikan kepada dua kumpulan iaitu kata kerja
transitif dan kata kerja tak transitif.

Kata kerja transitif iaitu kata kerja yang menerima penyambut sesudahnya, yang
disebut objek. Kata kerja transitif juga dapat dibahagikan kepada dua, iaitu kata kerja
transitif aktif dan kata kerja transitif pasif. Kata kerja transitif aktif ialah kata kerja
yang menerima awalan meN- dengan atau tanpa akhiran –kan atau i-. Kata kerja
transitif pasif pula ialah kata kerja hasil daripada proses transformasi atau
perubahan ayat aktif menjadi ayat pasif.

Kata kerja transitif Contoh

Aktif  Mengikut
 Membawa
 Memeluk
 Menuduh
 Menderhaka
 Menggelar
 Menganggap
 Menghasilkan
 Mengekalkan
 Menggariskan
 Menggunakan
 Memberikan
 Membuktikan

19
 [Type the document title] [Year]
 Mempengaruhi
 Menyelamatkan

Pasif  Dianugerahkan
 Dilindungi
Kata kerja tak transitif ialah kata kerja yang tidak memerlukan penyambut atau objek
sesudahnya. Namun terdapat sejumlah kata kerja tak transitif yang mesti diikuti oleh
pelengkap, sementara yang lainnya tidak perlu diikuti oleh pelengkap. Oleh itu kata
kerja tak transitif dapat dipecahkan kepada dua subgolongan, iaitu kata kerja tak
transitif berpelengkap dan kata kerja tak transitif tak berpelengkap.

Kata kerja tak transitif Contoh

Berpelengkap  Mengikut
 Menghasilkan
 Membawa
 Memberikan
 Memeluk
 Mengekalkan
 Menuduh
 Menggunakan
 Menggariskan
 Membuktikan
 Mempengaruhi
 Menggelar
 Menyelamatkan
 Menganggap
 Disandarkan
 Dijalankan
 Diberi
 Menyentuh

Tak berpelengkap  Berkahwin

20
 [Type the document title] [Year]
 Berkhidmat
 Mengamuk
 Menderhaka

Kata Adjektif 

Kata adjektif ialah sejumlah perkataan yang boleh menjadi unsur inti dalam binaan frasa
adjektif. Ia boleh dikenal pasti dan dibezakan dari kata nama atau kata kerja dengan cirinya
yang boleh didahului atau diikuti oleh kata penguat. Kata sifat menceritakan sifat benda (kata
nama) dan sifat perbuatan (kata kerja). Kata sifat dalam Bahasa Melayu dibahagikan kepada
sembilan berdasarkan kriteria makna. 

Kata adjektif Contoh

 Kebijaksanaan
Kata adjektif sifat/ keadaan
 Kesetiaan

 Ketaatan

 Baik

 Menderhaka

 Masyhur

Kata adjektif warna (tiada dalam teks)

Kata adjektif ukuran  Luas

Kata adjektif bentuk (tiada dalam teks)

Kata adjektif pancaindera (tiada dalam teks)

Kata adjektif waktu (tiada dalam teks)

 Rapat
Kata adjektif cara
 Sukar

21
 [Type the document title] [Year]

 Cepat
 Terkeliru
Kata adjektif perasaan
 Tertipu

 Kemegahan

 Di bangga-bangga

 Keraguan

 Bangga

Kata adjektif arah (tiada dalam teks)

Kata Tugas 

Kata tugas ialah perkataan yang tergolong ke dalam golongan kata yang bersifat
pelbagai jenis atau heterogen, iaitu tidak boleh menjadi unsur bagi frasa-frasa
endosentrik : frasa nama, frasa kerja, dan frasa adjektif. Kata-kata tugas hadir dalam
ayat, klausa, atau frasa untuk mendukung sesuatu tugas sintaksis tertentu, sama
ada sebagai penghubung, penerang, penentu,penguat, pendepan, pembantu,
penegas, penafi, pembenar, pemeri, atau tugas-tugas lain.

Maka kata tugas dapat dikategorikan kepada jenis-jenis berikut :

1. Kata hubung
2. Kata seru

3. Kata tanya

4. Kata perintah

5. Kata pangkal ayat

6. Kata bantu

22
 [Type the document title] [Year]
7. Kata penguat

8. Kata penegas

9. Kata nafi

10. Kata pemeri

11. Kata sendi nama

12. Kata arah

13. Kata bilangan

14. Kata adverba

15. Kata pembenar

16. Kata penekan

17. Kata pembenda

Untuk memudahkan analisis petikan ini atau penghuraian bagi teks petikan, kata
tugas boleh dikelompokkan kepada 4 kelompok iaitu:

 Kata penyambung ayat

o Kata hubung gabungan

o Kata hubung pancangan

 Keterangan

23
 [Type the document title] [Year]
 Komplemen

 Relatif

 Kata praklausa

o Kata seru

o Kata tanya

o Kata perintah

o Kata pembenar

o Kata pangkal ayat

 Kata prafrasa dan pascafrasa

o Kata bantu

o Kata penguat

o Kata penegas

o Kata nafi

o Kata pemeri

o Kata sendi nama

o Kata arah

o Kata bilangan

o Kata adverba

 Kata pascakata

24
 [Type the document title] [Year]
o Kata penekan

o Kata pembenda

Kata tugas Contoh

Kata penyambung ayat

-kata hubung gabungan  Atau

 Dan

 Tetapi

 Kemudian

-kata hubung pancangan

 Untuk
-keterangan
 Semasa

 Kerana

 Walaupun
-komplemen
 Apabila

-relatif
 Bahawa

25
 [Type the document title] [Year]

 Yang
Kata praklausa

-kata seru

-kata tanya  Tiada dalam petikan

-kata perintah

-kata pembenar

-kata pangkal ayat

Kata tugas Contoh

Kata prafrasa

-kata bantu  Telah (kata bantu)

 Di
-kata penguat

 Ke
-kata penegas

 Dari
-kata nafi

 Kepada
-kata pemeri

 Pada kata sendi nama

-kata sendi nama

-kata arah  Tentang

-kata bilangan  Dengan

-kata adverba  Antara

 Oleh

26
 [Type the document title] [Year]
 Atas ( kata arah)

 Ramai

 Semua kata bilangan

 Banyak

 Adalah ( kata pemeri)

 Bukan (kata nafi)

Kata pascakata

-kata penekan  Terutamanya

 Sebenarnya
-kata pembenda

 Ringkasnya penekan

 Biasanya

 Contohnya

 Memberikannya

 Namanya

 Asasnya

 Bersamanya pembenda

 Dayang-dayangnya

 Rakan karibnya
Soalan 2

Dalam bahasa Melayu terdapat empat proses pembentukan kata iaitu pengimbuhan,
pemajmukan, penggandaan dan pengakroniman.

27
 [Type the document title] [Year]

a) Huraikan setiap proses di atas dalam bentuk grafik dan serta contoh- contoh
yang sesuai.

Proses pembentukan kata

Proses pembentukan kata terdiri daripada jenis-jenis berikut :

28
 [Type the document title] [Year]
 Bentuk kata tunggal
 Bentuk kata terbitan
 Bentuk kata majmuk
 Bentuk kata ganda

Bentuk Kata

Tunggal Terbitan Majmuk Ganda

Berdasarkan soalan yang diberikan, hanya jenis-jenis berikut sahaja yang perlu
dihuraikan setiap prosesnya dalam bentuk grafik dan disertakan dengan contohnya,
iaitu :

 Pengimbuhan
 Pemajmukan
 Penggandaan
 Pengakroniman

Proses Pembentukan Kata

Pengimbuhan Pemajmukan Penggandaaan Penggandaaan

Pengimbuhan

29
 [Type the document title] [Year]
Pengimbuhan ialah proses membentuk perkataan melalui proses pengimbuhan. Ini
dilakukan dengan mencantumkan imbuhan kepada kata dasar.

Kata dasar ialah perkataan major yang menerima imbuhan. Kata dasar juga boleh
terdiri daripada morfem bebas atau terikat, atau satu perkataan terbitan hasil
daripada pengimbuhan, penggandaan dan pemajmukan.

Imbuhan merupakan morfem terikat, iaitu morfem yang tidak dapat berlaku sendiri.
Imbuhan mesti dicantumkan kepada kata dasar terlebih dahulu. Imbuhan terdiri
daripada awalan, akhiran, sisipan, dan apitan menurut kedudukannya dengan
bentuk dasar. Awalan dicantumkan pada pangkal kata dasar, akhiran pula
dicantumkan pada akhir kata dasar, sisipan disisip biasanya selepas konsonan
pertama kata dasar, dan apitan dicantumkan pada pangkal dan akhir kata dasar
serentak.

Pengimbuhan

Awalan Akhiran Apitan Sisipan

Awalan kata Akhiran kata Apitan kata Sisipan

nama nama nama dalam kata
nama
Awalan kata Akhiran kata Apitan kata
kerja kerja kerja Sisipan
dalam kata
Awalan kata Apitan kata adjektif
adjektif adjektif

30
 [Type the document title] [Year]
Jenis Kata Awalan Akhiran Apitan Sisipan

31
 [Type the document title] [Year]
Kata nama  peN-  -an  peN-...-an  -el-
(pe-, pem-,
pen-, peng-) Contohnya : Contohnya : Contohnya :
Kritik – kritikan Lari – pelarian Tapak – telapak
Contohnya : Laut – lautan Baca – pemasakan Kupas – kelupas
masak – pemasak Ratus – ratusan Dapat – pendapatan Tunjuk – telunjuk
baca – pembaca Batu – batuan Ukur – pengukuran
dapat – pendapat
ukur – pengukur
 pe-...-an  -er-

 pe- Contohnya : Contohnya :

Sisir – pesisiran Gigi – gerigi
Contohnya : Dalam – pedalaman Suling – seruling
guam – peguam Kuping - keruping
labur – pelabur

 peR-...-an  -em-
 peR-
Contohnya : Contohnya :
Contohnya : Satu – persatuan Kuning –kemuning
asap – perasap Kubur – perkuburan Gerlap – gemerlap
bara – perbara Air – perairan Kuncup-kemuncup
Bara – perbaraan

 ke-
 ke-...-an
Contohnya :
tua – ketua Contohnya :
kasih – kekasih Datang – kedatangan
hendak - kehendak Raja – kerajaan

32
 [Type the document title] [Year]
 juru-
Contohnya :
wang – juruwang
bahasa – jurubahasa

Jenis Kata Awalan Akhiran Apitan Sisipan

Kata kerja  meN-  -kan  meN-...-kan
(me-, mem-,
men-, meng- Contohnya : Contohnya :
Cari – carikan baca – membacakan
Contohnya : Tidur – tidurkan beri – memberikan
Masak – memasak diri – mendirikan
Pesan – memesan gaya - menggayakan
Beri – memberi
Cari – mencari
Ambil – mengambil  -i  beR-...-kan

Contohnya : Contohnya :
 beR- Duduk – duduki alas – beralaskan
Ikut – ikuti bekal – berbekalkan
Contohnya :
Ekor – berekor
Baju – berbaju  beR-...-an

Contohnya :
 teR- Tabur – bertaburan
Rentet – berentetan
Contohnya :
Ikat – terikat
Pakai – terpakai

 di-  di-...-kan

33
 [Type the document title] [Year]

Contohnya : Contohnya :
Sapu – disapu Beri – diberikan
Tulis – ditulis Nafi – dinafikan

 mempeR-  meN-...-i

Contohnya : Contohnya :
Alat – memperalat Waris – mewarisi
Isteri – memperisteri Baik – membaiki
Jumpa – menjumpai
Ubat – mengubati
 dipeR-

Contohnya :  di-...-i
oleh – diperoleh
Cepat – dipercepat Contohnya :
Kotor – dikotori
Yakin – diyakini

 mempeR-...-
kan

Contohnya :
Lihat –
memperlihatkan
Bahas –
memperbahaskan

 mempeR-...-i

34
 [Type the document title] [Year]

Contohnya :
Ingat – memperingati

 ke-...-an

Contohnya:
Curi – kecurian
Lihat - kelihatan

 dipeR-...-kan

Contohnya :
Lihat – diperlihatkan
Dengar –
diperdengarkan

 dipeR-...-i

Contohnya :
Ingat – diperingati

Jenis Kata Awalan Akhiran Apitan Sisipan

Kata adjektif  ter-  ke-...-an  -em-

35
 [Type the document title] [Year]
Contohnya : contohnya : Contohnya :
Kecil – terkecil barat – kebaratan Guruh – gemuruh
Muda – termuda cina - kecinaan Ketot – kemetot
Panjang – terpanjang Melayu – kemelayuan Gilang – gemilang

 se-  -el-

Contohnya : Contohnya :
Tinggi – setinggi Serak – selerak
Buruk – seburuk Geman – geleman
Besar – sebesar Gembung –
gelembung

 -er-

Contohnya :
Godak – gerodak
Kelip – kerlip

 -in-

Contohnya :
Sambung –
sinambung

Penggandaan

Penggandaan ialah proses menerbitkan perkataan dengan menggandakan kata

dasar. Ada empat jenis penggandaan menurut Abdullah Hassan (2006),

36
 [Type the document title] [Year]
 Gandaan penuh
 Gandaan separa
 Gandaan rentak
 Gandaan bebas

Proses penggandaaan dalam bahas Melayu ialah proses yang

menggandakan kata dasar.

Dalam proses demikian, kata dasar boleh mengalami penggandaan

penuh atau separa. Kata dasar juga boleh digandakan secara berentak,
iaitu berdasarkan bunyi tertentu.

Penggandaan

Penuh Separa Rentak Bebas

Menggandaka Menggandaka Berentak Bentuk kata

n n sebahagian pengulanga dasar ada
keseleluruhan kata dasar. n vocal tetapi
kata dasar gandaannya
sama ada Boleh berlaku Berentak wujub dalam
mengandungi di hadapan pengulanga bentuk
imbuhan atau atau di n konsonan penggandaa
pun tidak belakang kata n sahaja
dasar

Contoh-contohnya :

37
 [Type the document title] [Year]
Penggandaan

Penuh Separa Berentak Bebas

 Kata nama  Kata nama  Rentak suku kata Contohnya :
Contohnya : Contohnya : awal Ipar-duai
Pokok-pokok Laki – lelaki Contohnya : Ipar-lamai
Meja-meja Langit – lelangit Batu – batu-batan Mentua-taya
Bukit – bukit-bukau Patah-riuk
 Kata kerja  Kata kerja Sampah – sampah-sarap Pinang-lanang
Contohnya : Contohnya :
Main-main Lari – lelari  Rentak suku kata
Lari-lari Tengok – tetengok akhir
Contohnya :
 Kata adjektif  Kata adjektif Anak – anak-pinak
Contohnya : Contohnya : Kuih – kuih-muih
Cantik-cantik Sedap – sesedap Lauk – lauk-pauk
Pandai-pandai Merah – memerah
 Rentak bunyi
 Kata adverba  Kata adverba vokal
Contohnya : Contohnya : Contohnya :
Tiba-tiba Cepat – cecepat Gunung-ganang
Lama-lama Laju – lelaju Guruh-garah
Suku-sakat

 Kata terbitan Cucu-cicit

Contohnya :
Pemain-pemain
Pengetua-pengetua

Pemajmukan

Kata majmuk ialah binaan perkataan yang lazimnya terdiri daripada dua kata. Setiap
kata tersebut terdiri daripada kata akar atau terbitan. Kata majmuk yang dihasilkan
bertaraf sebagai perkataan. Ini bermakna kata majmuk tersebut mempunyai ciri-ciri

38
 [Type the document title] [Year]
kesatuan sebagai satu patah perkataan, mempunyai satu makan seperti satu
perkataan dan mempunyai fungsi sebagai satu perkataan.

Menurut Modul Pembelajaran Morfo Sintaksis Bahasa Melayu HBML2103 (2008),

kata majmuk ialah bentuk yang lahir melalui proses pemajmukan, iaitu proses yang
merangkaikan dua kata dasar atau lebih dan bentuk yang ter hasil membawa makna
tertentu.

 Kata majmuk dieja terpisah dan bertindak sebagai satu unit.

 Kata majmuk tidak boleh menerima sebarang penyisipan unsur lain.

Pemajmukan

Rangkaian kata Istilah khusus Maksud kiasan Bentuk yang

bebas mantap

nasi minyak Model linear Kaki ayam Antarabang

sa
bom tangan Garis pusat Duit kopi
Kakitangan
meja tulis Segi tiga Pilih kasih
Matahari
Raja Muda Lut sinar Bulan madu
Setiausaha
Perdana Urus setia Anak emas
Menteri Sukarela

Apabila kata-kata tersebut bergabung menurut hukum binaan sintaksis bahasa

Melayu, iaitu yang diterangkan mendahului yang menerangkan, maka kita katakan
binaan itu mematuhi hukum DM. Kata majmuk demikian dipanggil kata majmuk
sintaktik. Contohnya ialah kaji cuaca, ilmu bahasa, sebar luas, dan lain-lain.

39
 [Type the document title] [Year]
Dalam kata majmuk kaji cuaca, kata kaji ialah inti yang diterangkan, dan cuaca
penerangnya. Begitulah dengan ilmu bahasa dan sebar luas. Apabila kata majmuk
itu bergabung dengan tidak menurut hukum DM, maka binaan kata majmuk
demikian dipanggil kata majmuk bukan sintaktik. Contohnya ialah bumiputera,
mahasiswa, perdana menteri, dan lain-lain.

Dalam kata majmuk bumiputera, kata bumi ialah penerang, dan putera ialah inti
yang diterangkan. Ini bermakna binaan ini menurut hukum MD, iaitu yang
menerangkan mendahului inti yang diterangkan.

Pengakroniman

40
 [Type the document title] [Year]
Akronim ialah kata singkatan yang terbentuk dengan menggabungkan huruf awal
suku kata atau dengan menggabungkan huruf awal dan suku kata daripada satu
rangkai kata, dan ditulis serta dilafazkan sebagai perkataan yang utuh.

Akronim juga merupakan singkatan dalam bahasa Melayu yang terbentuk dengan
cara menggabungkan huruf atau suku kata untuk membentuk perkataan baharu.
Lihat beberapa perkataan yang di bawah ini hasil daripada pembentukan kata
melalui akronim:

 berdikari – berdiri di atas kaki sendiri

 pawagam – panggung wayang gambar
 proton – Perushaan Otomobil Negara
 kugiran – kumpulan gitar rancak
 Uniputra-Universiti Putra Malaysia.

Perkara menarik yang hendak diperkatakan di sini ialah banyak pengguna bahasa
Melayu yang tidak menyedari bahawa kata di bawah ini sebenarnya merupakan
akronim.

 Cikgu
 Awas
 Bah

Kata `cikgu’ dikatakan akronim kerana kata ini berasal daripada ungkapan `Encik
guru?’ Hasil daripada gabungan suku kata cik+gu, maka terhasillah gelaran atau
panggilan `cikgu’. Selain itu, kata `awas’ yang bermaksud `berhati-hati’ juga
merupakan akronim. Kata ini berasal daripada ungkapan `Anda Waspada Anda
Selamat. Kita juga pernah menggunakan perkataan `bah’ yang bermaksud `banjir’.
Perkataan ini sebenarnya berasal daripada ungkapan `Bencana Air Hujan’.

Kita juga pernah mendengar perkataan `Tonto’ yang merujuk kepada sekumpulan
gengster yang melindungi peniaga daripada tindakan undang-undang oleh pihak

41
 [Type the document title] [Year]
berkuasa. Tonto merupakan gabungan beberapa huruf daripada ungkapan `Tolong
Orang Nak Tipu Orang’.Demikianlah beberapa kata yang terdapat dalam bahasa
Melayu yang terbentuk melalui akronim.

Kata akronim boleh ditulis dengan empat cara, bergantung pada cara pembentukan
akronim tersebut. Antaranya ialah:

1. Kata nama akronim cantuman huruf awal perkataan.

2. Kata nama akronim cantuman huruf dan suku kata perkataan.
3. Kata nama akronim cantuman suku kata awal perkataan.
4. Kata nama akronim cantuman bahagian awal perkataan pertama
dengan bahagian lain perkataan yang mengikutinya.

Akronim
Huruf awal Huruf dan suku Suku kata awal Bahagian awal
perkataan kata perkataan perkataan perkataan dengan
bahagian lain
perkataan
ADUN – Perhilitan – Bernama – Asbut –
Ahli Dewan Perlindungan Berita Nasional Asap kabut
Undangan Negeri Hidupan Liar dan Malaysia
Taman Negara Jentolak –
ABIM – Kugiran – Jentera tolak
Angkatan Belia Proton – Kumpulan gitar
Islam Malaysia Perusahaan rancak Jenama –
Otomobil Nasional jenis nama
IPSMB – Cerpen –
Institut Perguruan Mara – Cerita pendek Purata –
Sultan Mizan Besut Majlis Amanah Pukul rata
Rakyat

Bibiliografi

42
 [Type the document title] [Year]
Abdullah Hassan. (2006). Linguistik : Siri Pengajaran dan Pembelajaran Bahasa
Melayu. Kuala Lumpur : PTS Publishing Sdn Bhd.

Abdullah Hassan. (2006). Morfologi: Siri Pengajaran dan Pembelajaran Bahasa

Melayu. Kuala Lumpur : PTS Publishing Sdn Bhd.

Ali Mahmood, Musnsyi Zainal Abidin Kasim, Seman Salleh dan Mashuri Bahari.
(2008). HBML2103 Pembelajaran Morfo Sintaksis Bahasa Melayu.
Selangor : Open University Malaysia.

http://noraza79.blogspot.com/2009/03/salah-satu-proses-pembentukan-kata.html .
Diakses pada 16.3.2009.

http://www.freewebs.com/suaraanum/0305b02.htm. Diakses pada 16.3.2009

http://www.tutor.com.my/stpm/morfem/tatabahasa-morfem.htm . Diakses pada

16.3.2008

Siti Hajar Abdul Aziz. (1996). Tatabahasa Bahasa Melayu (Perkataan). Selangor :
Kumpulan Budiman Sdn Bhd.

Tatabahasa dewan Edisi Ketiga (2008). Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka

43