TINGKAT

4&

SEN
Pendidikan
AN
5

VISUAL
I
BAB 5: CETAKAN

Berdasarkan Huraian Sukatan Pelajaran KBSM

 BAB 5: CETAKAN

TAJUK-TAJUK KOMPONEN

Pengenalan Cetakan Benam

Teknik BentukCetakan Cetakan Stensil

Jenis Cetakan Cetakan Litografi

Soalan
Cetakan Timbul
Pengukuhan

Petunjuk
X
 Menu utama
Menu utama

Pengenalan aran
Skop pembelajja
Teknik Bentuk
Teknik Bentuk
cetakan
cetakan

Mengenali sejarah cetakan dan pengaruhnya terhadap

Jenis cetakan
Jenis cetakan karya cetakan tanah air.
Memahami teknik-teknik reka bentuk cetakan.
Mempelajari jenis-jenis cetakan dan proses
menghasilkannya.
Cetakan timbul
Cetakan timbul Memahami proses kemasan, perseimbangan dan
pemeliharaan cetakan.

Cetakan benam
Cetakan benam

Cetakan stensi
Cetakan stensi

Cetakan litografi
Cetakan litografi
 Menu utama
Menu utama

DE
D FIN
EF CE
ISII C
INIS AK
TA
ET AN
KA N
Teknik Bentuk
Teknik
cetakan
Bentuk PENGENALAN
cetakan

Cetakan boleh didefinikan sebagai satu proses menekan

huruf atau gambar di atas kertas, kain atau bahan-bahan
Jenis cetakan
Jenis cetakan lain. Contohnya seperti kesan yang dipindahkan adalah
seperti bayangan asli pada cermin.

Pelukis memulakan cetakan dengan mewujudkan

Cetakan timbul
Cetakan timbul komposisi (lukisan) pada satu permukaan yang lain dan
pemindahan karya berlaku apabila sehelai kertas, kain
atau bahan lain diletakkan (dilekatkan) pada permukaan
media ini.

Cetakan benam
Cetakan benam Cetakan dapat menghasilkan beberapa keping hasilan atau
edisi. Semua edisi cetakan dianggap asli.

Cetakan stensi
Cetakan stensi

Cetakan litografi
Cetakan litografi
 Menu utama
Menu utama

SEJARAHSEJARAH
Teknik Bentuk
Teknik Bentuk
cetakan
cetakan

Sejarah cetakan bermula pada tahun 3000 SM apabila cetakan

timbul telah dihasilkan oleh orang Sumeria dengan salinan imej
Jenis cetakan
Jenis cetakan kulit kerang di atas tanah liat yang berbentuk empat segi.
Teknik cetakan kayu ialah teknik cetakan yang paaling awal di
China pada kurun ke-8
Cetakan mula berkembang di Eropah sekitar tahun 1418 M dan
Cetakan timbul digunakan untuk mencetak rekaan pada kain. Kemudian
Cetakan timbul berkembang untuk kegunaan pendidikan, keagamaan, propaganda
dan tekstil pakaian.
Kurun ke-16, cetakan muncul dan mencapai status sebagai satu
bentuk seni yang paling penting dengan penghasilan karya
Albrecht Durer dan karyawan seni dari Eropah Utara.
Cetakan benam
Cetakan benam

Cetakan stensi
Cetakan stensi

Cetakan litografi
Cetakan litografi
 Menu utama
Menu utama
ah Ceta k an
Sej
eja SEJARAH
arra eta
Teknik Bentuk
Teknik Bentuk
cetakan
cetakan Sejarah Cetakan Litografi
Cetakan Litografi dicipta pada tahun 1798 oleh Aloys
Jenis cetakan
Jenis cetakan Senefelder.
Pada tahun 1890-an, cetakan Litografi telah muncul dalam
karya yang penuh artistik, iaitu dalam bentuk warna oleh
Pierre Bonnard dan Henri de Toulouse-Leutrec.
Cetakan timbul Sejarah Cetakan Gurisan Asid
Cetakan timbul
(Etching)

Cetakan gurisan asid pertama kali digunakan pada awal kurun ke-
Cetakan benam
Cetakan benam 16 selepas asid diketahui boleh digunakan untuk mengguris imej
ke dalam kepingan logam.
Rembrandt Van Rijn, Francisco Goya dan Pablo Picasso adalah
antara artis yang menggunakan teknik ini untuk mencipta dan
Cetakan stensi
Cetakan stensi menghasilkan sebahagian daripada karya utama mereka.

Cetakan litografi
Cetakan litografi
 Menu utama
Menu utama
Teknik
ik Ben
ntuk Cetakan
Teknik Bentuk
Teknik Bentuk Teknik Reka Bentuk Cetakan
cetakan
cetakan 1 2

Jenis cetakan
Jenis cetakan

Bayangan gelap (Rajah 5.1) Bayangan putih (Rajah 5.2)

Cetakan timbul Latarbelakang blok dipotong/dibuang Objek direndahkan (diukir/dibuang)
Cetakan timbul dan hanya objek sahaja dicetak. dan hanya latar belakang yang dicetak.

Cetakan benam
Cetakan benam

Cetakan stensi
Cetakan stensi
Garis luar gelap (5.3)
Latar belakang dan objek dipotong/direndahkan.
Hanya garis luar objek yang ditinggalkan.
Cetakan litografi
Cetakan litografi
4 5

Separuh ton (Rajah 5.5) Bayang (Rajah 5.6)

Latar belakang dan sebahagian daripada
. bahagian objek yang dipilih
diukir/dibuang. Kesan yang timbul
apabila dicetak mempunyai bayang dan
bentuk
6
Blok ini diukir agar terdapat
keseimbangan antara hitam
dengan putih apabila
dicetak.

Garis luar putih (Rajah 5.4)

Gambar objek pokok dibuat dengan hanya
mengukir garisan halus pada blok cetak.
Manakala bahagian lain akan kelihatan gelap
apabila dicetak.
 Menu utama
Menu utama

EN
JJE NIS CE
IS C AK
TA
ET AN
KA N
Teknik Bentuk
Teknik Bentuk
cetakan
cetakan
Jenis-jenis cetakan klasik
Jenis-jenis cetakan klasik
merangkumi:
Jenis cetakan
Jenis cetakan merangkumi:

Cetakan timbul (Relief)

Cetakan timbul
Cetakan timbul
Cetakan benam ( Intaglio)

Cetakan stensi/saring sutera

Cetakan benam
Cetakan benam (Serigraphy)
Cetakan datar
(Planographt/Lithography)
Cetakan stensi
Cetakan stensi

Cetakan litografi
Cetakan litografi
 Menu utama
Menu utama
Je n
nis
is-jeenis cetakan
Teknik Bentuk
Teknik Bentuk
cetakan
cetakan
Jenis Teknik

Cetakan blok
Jenis cetakan 1 Timbul
Jenis cetakan kayu

2 Timbul Cetakan lino

Benaman(Intaglio
Cetakan timbul
Cetakan timbul 3 Gurisan
)
4 Planograf Litografi

Cetakan benam
Cetakan benam Sutera
5 Stensil
saring/sarigrafi

Cetakan stensi
Cetakan stensi

Cetakan litografi
Cetakan litografi
 Je n
nis
is-jeenis cetakan

BlokCetaka
Ciri-ciri
n

Kesan hitam putih yang

Blok kayu jelas.
Terdapat ira kayu.
Lebih lembut dan senang
Linolium diukir.
Permukaan licin.
Garisan tidak terhad.
Garisan gelap terbentuk
Plat logam kesan
daripada plat logam yang
dihakis asid.
Blok batu Berdasarkan penolakan minyak dan
kapur air.
Salinan gambaran /imej
Pemidang sutera boleh
saring boleh dibuat secara
kompleks.
 Menu utama
Menu utama
Cetakan Timb
Tim ull
Teknik Bentuk
Teknik Bentuk
cetakan
cetakan Cetakan Lino
timbul
Kolaj
Jenis cetakan
Jenis cetakan Potongan kayu
Teknik sayuran
Kadbod
Cetakan timbul
Cetakan timbul
bergelugor
Kemahiran mengukir penting untuk menghasilkan cetakan lino/blok
kayu yang berkualiti bergantung kepada kehalusan corak pada
permukaan blok.
Alatan
Cetakan benam Peralatan dan
Cetakan benam Kertas untuk dicetak
bahan
Cetakan blok
Kepingan cermin
kayu
Cetakan stensi
Cetakan stensi Dakwat cetak Alat mengukir

Penggelek Blok kayu

Cetakan litografi
Cetakan litografi
 Menu utama
Menu utama

P
Prroosseess C
Ceettaak
kaan
nBBlo
lokkK
Kaayyu
Teknik Bentuk
Teknik Bentuk u
cetakan
cetakan
Langkah 1

Jenis cetakan
Jenis cetakan

Cetakan timbul
Cetakan timbul Selepas melakar di atas sekeping blok kayu, alat
pengukir digunakan untuk mengukir lakaran pada
blok tersebut. Bahagian yang dibuang/diukir tidak
akan menerima dakwat.

Langkah 2 (Menyapu dakwat)

Cetakan benam
Cetakan benam

Cetakan stensi
Cetakan stensi

Bahagian blok kayu yang timbul akan disapu dakwat

cetak dengan menggunakan penggelek (roller).
Cetakan litografi
Cetakan litografi
 Langkah 3 (Cetakan)

Sehelai kertas diletak di atas permukaan

blok kayu dan digosok dengan sudu (alat
penekan boleh digunakan)
Langkah 4 (Hasil kerja siap)

Kertas diangkat daripada blok kayu.

Bahagian yang timbul pada blok kayu dicetak
secara terbalik dan bahagian yang tenggelam
(diukir) kekal kosong. Jika menggunakan
lebih daripada satu warna, blok yang
berasingan akan digunakan untuk setiap
warna.
 Menu utama
Menu utama

C
Ceettaak
kaan
nL
Teknik Bentuk Lit
itooggrraaffii
Teknik Bentuk
cetakan
cetakan

Cetakan Litografi menggunakan blok

batu kapur sebagai blok persembahan
Jenis cetakan
Jenis cetakan imej. Teknik ini adalah berdasarkan
penolakan minyak dengan air dan
dapat menghasilkan cetakan seakan-
akan lukisan pensil.
Cetakan timbul
Cetakan timbul an
a la t a n dan bah
Pe r
n
r a f i b e rasaska
litog ak
Krayon k w a t b erminy
/da
minyak
’
Cetakan benam
Cetakan benam ‘tusche
r
tu kapu )
Blok ba a r ut (t urpentin
pel
Cecair

Span
Cetakan stensi e s i n p encetak
Cetakan stensi M k
penceta
Dakwat
elarut
Cecair p

Cetakan litografi
Cetakan litografi
 P
Prroosseess C
Ceettaak
kaan
nLLiito
toggrraafi
fi

Langkah 1 (Melukis di atas batu)

Dengan menggunakan krayon litografi yang berasaskan minyak atau

sejenis dakwat yang berminyak dipanggil ‘tusche’ Imej akan dihasilkan
di atas blok batu kapur.

Langkah 2 (Rawatan pada batu, mengekalkan imej, dan melembapkan imej)

1. Kepingan batu disapu dengan cecair kimia. Cecair ini akan

menyebabkan imej tersebut menarik dakwat cetak yang berminyak.
Bahagian yang kosong akan menolak dakwat dan menarik/meresap
air.

2. Batu disapu dengaan bahan pelarut seperti turpertin untuk

mencairkan sebahagian besar daripada lukisan asal. Sebahagian
kecil berminyak yang kabur akan terhasil dan kekal pada batu
tersebut.

3. Permukaan batu dilembapkan dengan air yang hanya akan meresap

pada ruang yang kosong. Langkah ini menyediakan permukaan
untuk disapu dakwat pencetak.
P
Prroosseess C
Ceettaak
kaan
nLLiito
toggrraafi
fi

Langkah 3 (Menyapu dakwat dan proses

mencetak)
1. Dakwat berasaskan minyak disapu pada batu dengan
penggelek. Oleh sebab minyak dan air tidak boleh bercampur
, maka dakwat akan melekat dan tertarik pada imej, tetapi
tidak melekat pada bahagian bahagian kosong yang lembap.

2. Batu yang telah disapu dakwat diletak di atas permukaan

Langkah 7 (Cetakan siap)
pencetak litografi. Sehelai kertas lembap diletak di atas batu
cetak dan dikepiltkan/letakan kepingan kayu dan diletak
palang penekan untuk menerima tekanan yang seimbang
apabila melalui alat pencetak.

Langkah 4 (Cetakan siap)

Kertas diangkat daripada blok batu dan imej yang dicetak akan
kelihatan terbalik.
 Menu utama
Menu utama

C
Ceettaak
kaan
nGGu
urris
isaan
nAAssiid
d ((E
Ettcch
hin
ingg))
Teknik Bentuk
Teknik Bentuk
cetakan
cetakan
Peralatan dan bahan

Jenis cetakan
Jenis cetakan Kertas Mesin pencetak
Sabun
Dakwat pencetak
Plat Logam
Cetakan timbul Cecair asid Bahan kalis asid
Cetakan timbul
Minyak tanah Pengguris/jarum etching

Cetakan benam
Cetakan benam

Cetakan stensi
Cetakan stensi

Cetakan litografi
Cetakan litografi
P
Prroosseess C
Ceettaak
kaan
nGGu
urris
isaan
nAAssid
id

Langkah 1 (Penyediaan asas permukaan

mencetak)
Sejenis bahan kalis asid yang berlilin disapu
pada kepingan permukaan logam.

Langkah 2 (Melukis imej)

Selepas permukaan logam kering,
pengguris/jarum etching digunakan untuk
melukis di atas permukaan logam. Jarum
pengguris akan mencalarkan bahan kalis
asid dan mendedahkan logam.
P
Prroosseess C
Ceettaak
kaan
nGGu
urris
isaan
nAAssiid
d

Langkah 3 (Mandian atau rendaman asid)

Kepingan logam direndam ke dalam bekas yang
dipenuhi asid. Cecair asid akan menghakis bahagian
garisan yang didedahkan dengan membentuk
jaluran parit. Permukaan yang masih mempunyai
bahan antiasid akan melindunginya daripada
dihakis.

Langkah 4 (Membersihkan permukaan logam)

Kepingan logam dikeluarkan daripada cecair asid

apabila hakisan yang dihasilkan oleh asid telah
cukup dalam. Permukaan yang dilitupi bahan
antiasid dibersihkan dengan pencuci (pencair).
P
Prroosseess C
Ceettaak
kaan
nGGu
urris
isaan
nAAssid
id

Langkah 5 (Mendakwat)

Keseluruhan permukaan kepingan logam disapu

dakwat. Alat penekan kerap kali digunakan untuk
menekan/ menolak dakwat ke dalam garisan-garisan
berlurah.

Langkah 6 (Mengelap permukaan kepingan logam)

Permukaan kepingan logam dilap sehingga bersih

dan meninggalkan hanya garisan berlurah yang
dipenuhi dakwat.
 P
Prroosseess C
Ceettaak
kaan
nGGu
urris
isaan
nAAssid
id

Langkah 7 (Mencetak)
Kepingan logam diletakkan pada mesin pencetak
/pengapit dengan bahagian permukaan nya di atas.
Sekeping kertas yang lembap diletakkan di ats
permukaan kepingan logam dan ditutup dengan
(Blanket). Kemudian digelek melalui mesin. Tekanan
yang dikenakan pada kertas akan menenggelamkan nya
ke dalam garisan untuk menerima dakwat.

Langkah 8 (Cetakan siap)

Kertas diangkat daripada kepingan logam. Cetakan
dihasilkan secara terbalik. Kesan tekanan akan
ditinggalkan oleh tepi kepingan logam. Ini dikenali
tanda kepingan.
 Menu utama
Menu utama

C
Ceettaak
kaan
nSSaarriin
ngg S
Suutteerraa F
Footto
o
Teknik Bentuk
Teknik Bentuk
cetakan
cetakan
Peralatan dan bahan
Jenis cetakan 2
Jenis cetakan 1

Cetakan timbul Pemidang skrin

Cetakan timbul
4
Sekuji
3
Cetakan benam
Cetakan benam

Pewarna jenis legap seperti

Cetakan stensi
Cetakan stensi dakwat lino, dakwat atau
cat poster bagi cetakan atas
kertas. Pencelup atau dye
Kertas cetak, bagi cetakan atas kain serta
Cetakan litografi
Cetakan litografi
kain,palstik/kulit dakwat PVC bagi cetakan
atas plastik.
 P
Peen
nyyeed
diiaaaan
nppeem
mididaan ngg ssaarrin
ingg ssu
utteerraa
ffo
ottoo

1 2 3 4 5

1 Lakaran disediakan dan dilukis mengikut kesesuaian saiz

pemidang.
Filem lutsinar dihitamkan sehingga legap menggunakan foto emulsion.
2 Menyediakan bingkai dan bahan saring sutera foto. Kain organdi ditegangkan dan diklipkan
padabahagian tepi bingkai. Sapukan foto emulsion dengan menggunakan sekuji serta sapuan
yang nipis di dalam bilik gelap agar tidak menembusi cahaya.
3 Proses dedahan cahaya:
Teknik cahaya lampu (biasanya 3-5 minit).
4 Selepas itu, pemidang dicuci menggunakan pancutan air yang kuat. Bahagian yang tidak
terkena dedahan cahaya akan tanggal, manakala bahagian yang terkena cahaya akan tanggal.
5 Pemidang akan dikemaskan dengan pita kertas pada bahagian tepinya bagi mengelakkan
warna terkeluar semasa proses mencetak.
 P
Prroosseess M
Meen
ncceettaak
k

Langkah 1 (Penyediaan)

Bahan yang hendak dicetak seperti kertas/ kain

diletakkan dibahagian bawah skrin pemidang dan
dakwat/pewarna diletakkan di atas skrin.

Langkah 2 (Mencetak)
Sekuji digunakan sebagai perata warna bagi menarik warna. Warna
tidak boleh ditarik banyak kali kerana ini akan mengakibatkan hasil
cetakan tidak kemas. Warna akan melalui bahagian yang terdedah
hingga ke bahan yang dicetak, manakala bahagian yang ditutupi foto
emulsi akan menghalang warna daripada menembusinya.

Langkah 3 (Cetakan siap)

Apabila skrin diangkat, imej telah dipindahkan pada bahagian

yang dicetak. Imej yang dihasilkan tidak terbalik. Jika lebih
daripada satu warna diperlukan, maka skrin yang berasingan
akan digunakan untuk setiap warna.
 Menu utama K
Menu utama Keem
maassaan
n,P
,Peerrsseem
mb baah
haan
nddaan
n
P
Peem e
melihli a ra
haraan a n
Teknik Bentuk
Teknik Bentuk
cetakan
cetakan
Bahagian tepi bingkai

Jenis cetakan
Jenis cetakan Bingkai

Cetakan timbul
Cetakan timbul
Bilangan
Nama dan tarikh
siri/cetakan

Tajuk
Cetakan benam
Cetakan benam 1. Karya dicetak dalam beberapa siri yang kemas dan menarik.
2. Maklumat seperti tajuk, nama, tarikh dan siri atau bilangan
cetakan ditulis dengan pensil.
3.Karya cetakan dibingkai. Bahagian cetakan dipastikan tidak
terlindung Ini bertujuan untuk menentukan nilai ketepatan
Cetakan stensi
Cetakan stensi (kejituan) pada cetakan.
4. Hasil cetakan perlu dielakkan daripada terdedah kepada cahaya
matahari agar warnanya tidak luntur.

Cetakan litografi
Cetakan litografi
 S
SOOA
ALLA
ANNP
PEEN
NGUKU
GUKUH
HAAN
N
LATIHAN PENGUKUHAN

Soalan Objektif
Jawab semua soalan berikut dengan memilih satu jawapan yang tepat.
Ingatan

1. Cetakan yang menggunakan blok seperti di atas ialah

A. Cetakan timbul C. Cetakan benam

D. Cetakan
B. Cetakan stensil
planograf
2. Alat yang digunakan bagi meratakan warna dalam cetakan blok kayu
A. sekuji C. span

B. penggelek D. berus cat

 S
SOOA
ALLA
ANNP
PEEN
NGUKU
GUKUH
HAAN
N
Soalan Objektif

Soalan Objektif
Jawab semua soalan berikut dengan memilih satu jawapan yang tepat.

3. Dalam proses pembingkaian cetakan, maklumat seperti bilangan cetakan, tajuk,

nama dan tarikh ditulis dibahagian

A. atas cetakan C. bawah cetakan

B. tepi cetakan D. bingkai

4. Teknik cetakan kayu ialah teknik cetakan yang paling awal dikesan di negara

A. China C. Eropah

B. Arab D. Afrika
 SO
OAAL
LAAN
NPPE
ENNGUK GUKU
UHHA
ANN

Soalan Objektif
Jawab semua soalan berikut dengan memilih satu jawapan yang tepat.
Kefahaman

5. Langkah di atas merupakan salah satu proses dalam penyediaan blok cetak
bagi

A. cetakan gurisan asid C. cetakan litografi

B. cetakan saring sutera

D. cetakan lino
foto
 SO
OAAL
LAAN
NPPE
ENNGUK GUKU
UHHA
ANN

Soalan Objektif
Jawab semua soalan berikut dengan memilih satu jawapan yang tepat

Aplikasi

6. Gambar rajah di atas menunjukkan salah satu langkah teknik cetakan gurisan
asid. Mengapakah alat penekan digunakan?
A. Mengelakkan plat logam daripada
tercalar
B. Melicinkan permukaan logam

C. Memastikan plat logam tidak kemek

D. Menolak dakwat ke dalam garisan-garisan
berlurah
 SO
OAAL
LAAN
NPPE
ENNGUKU GUKUH
HAAN
N

Soalan Objektif
Jawab semua soalan berikut dengan memilih satu jawapan yang tepat
Sintesis

7. Apakah fungsi cecair asid dalam proses penyediaan blok cetakan di atas?
A. Menjadikan blok cetakan lebih tahan
lama
` B. Menghakis bahagian garisan yang
didedahkan untuk membentuk jalinan
parit
C. Mengekalkan warna plat logam
D. Mengelakkan plat logam daripada
berkarat
 Analisis
SO
OAAL
LAAN
NPPE
ENNGUKUGUKUH
HAAN
N

Soalan Objektif
Jawab semua soalan berikut dengan memilih satu jawapan yang tepat

Analisis

8. Gambar rajah di atas menunjukkan sebahagian daripada proses penyediaan

blok cetakan teknik

A. etching C. litografi

B. stensil D. lino
BETUL
 X
CUBA LAGI
BETUL
 X
CUBA LAGI
BETUL
 X
CUBA LAGI
BETUL
 X
CUBA LAGI
BETUL
 X
CUBA LAGI
BETUL
 X
CUBA LAGI
 Kembali ke muka surat
sebelumnya

Kembali ke menu utama

.

Ke muka surat seterusnya

X Keluar