KOMPONEN SEL

KULIAH 2
VPM 2010
Objektif:
Di akhir kuliah ini pelajar dapat mengenali struktur sel dan menyenaraikan komponen-komponen
dalam sel.
SEL: KOMPONEN-KOMPONEN SEL
Sel ialah satu unit kehidupan. Semua benda hidup samada jenis haiwan atau tumbuhan dibina oleh
sel. Sel-sel ini berkumpul dan bergabung dengan adanya bahan antara sel diantaranya untuk
membina tisu seperti otot, tulang rawan dan saraf. Dalam keadaan tertentu beberapa tisu bergabung
dan membina organ seperti kelenjar, pembuluh darah, kulit dal lain-lain.
Terdapat dua jenis sel asas iaitu Prokariot dan Eukariot. Sel Prokariot adalah kecil i.e. organisma satu
sel (e.g. bakteria). Sel Eukariot terdapat terutamanya sebagai komponen dalam organisma
multiselular. eg. sel haiwan dan tumbuhan.
Sel-sel dalam badan berasal dari progenitor atau stem cells dan menjadi khusus untuk satu atau lebih
fungsi seperti untuk pengecutan, pengaliran rangsangan, perembesan, penyerapan atau perlindungan.
Proses pemghasilan sel-sel khusus ini dipanggil pembezaan sel (cell differentiation).
Struktur sel
Setiap sel yang tipikal terdiri daripada dua bahagian, iaitu nukleus dan sitoplasma. Nukleus
merupakan komponen pusat pada sel dan terpisah dari sitoplasma oleh sampul nukleus. Sitoplasma
adalah bahagian sel yang mengelilingi nukleus. Ia dibendungi oleh membran plasma.
Sitoplasma dibentuk oleh 3 komponen utama, iaitu organel, rangkuman dan sitosol atau matriks
sitoplasma.
1. Organel
dua jenis, iaitu organel bermembran dan organel tak bermembran.
Organel bermembran ialah struktur-struktur subsel yang mempunyai sistem membrannya tersendiri.
Organel ini merupakan komponen tetap pada sel dan mengandungi enzim yang memainkan peranan
dalam aktiviti metabolisma. Contoh: alat Golgi, retikulum endoplasma, mitokondria dan lisosom.
Organel tak bermembran ialah komponen sitoplasma yang mempunyai struktur dan fungsi yang
berlainan daripada organel bermembran dan rangkuman. Ia tidak mempunyai sistem membrannya
yang tersendiri dan tidak ikut serta secara langsung dalam aktiviti metabolisma sel. Contoh:
mikrotubul, filamen sitoplasma, mikrofilamen dan setriol.
VPM 2010/Kuliah 2/sel komponen 1
2. Rangkuman
Rangkuman ialah struktur-struktur sitoplasma yang boleh didapati sama ada dalam bentuk
bermembran atau tidak. Tidak seperti organel, penempatannya dalam sel adalah untuk sementara dan
biasanya terdiri daripada himpunan pigmen, protein, karbohidrat atau lipid. Contoh: pigmen dalam
melanosit, protein dalam sel plasma, lipid dalam sel lemak dan karbohidrat dalam sel hepar.
3. Matriks sitoplasma atau sitosol
Matriks sitoplasma merupakan bahan amorfus (tiada bentuk) yang membenami organel dan
rangkuman sel. Ia dibentuk oleh bahan-bahan seperti enzim, berbagai-bagai jenis protein, nutrien dan
garam logam.
Membran plasma.
Membran plasma ialah selaput yang membendungi sel dan memisahkan sel dengan persekitaran luar.
Ia dibina oleh bahan-bahan seperti lipid, protein dan karbohidrat. Membran plasma penting keraan ia
mengawal bahan-bahan yang masuk dan keluar sel.
Dibawah mikroskopik electron, membran plasma terdiri dari tiga lapisan: protein, fosfolipid, protein.
Lapisan yang paling luar dan lapisan yang paling dalam adalah protein, manakala lapisan tengan
adalah fosfolipid.
Organel bermembran
i. Retikulum endoplasma
RE kasar atau bergranul
RE licin atau tak bergranul
RE kasar kerana terdapat unit-unit ribosom pada permukaan external membrannya. Ribosom adalah
zarah yang berasal daripada nukleolus dan dibina oleh asid ribonukleik dan protein. Ia memberikan
sifat basofilik kepada sitoplasma.
RE licin tidak mempunyai ribosom pada permukaannya. RE licin banyak terdapat dalam sel-sel
hepar dan kelenjar adrenal.
Fungsi
RE kasar berperanan dalam proses-proses:
i. sintesis protein (sel pankreas, sel plasma)
ii. sintesis lipid (sel usus, sel hepar)

RE licin berperanan dalam proses:

i. sintesis steroid (sel kelenjar adrenal)
ii. kontraksi dan pengenduran sel otot (fungsi retikulum sarcoplasma)
iii. pendetoksinan dadah (sel hepar)
iv. sintesis glikogen (sel hepar)

ii. Alat Golgi

VPM 2010/Kuliah 2/sel komponen 2
Alat Golgi adalah struktur yang dibina oleh beberapa sak panjang yang kelihatan tersusun secara
berperingkat. Dihujung sak-sak ini terdapat vesikel. Alat Gogi mempunyai dua permukaan, iaitu
permukaan cekung dan permukaan cembung.
Fungsinya:
i.- sintesis polisakarida
ii- sebagai tapak bungkusan kepada pembentukan granul-granul yang menghasilkan
glikoprotein atau lipoprotein
iii. Mitokondrion
Berbentuk sfera atau lurus. Terdapat enzim didalamnya. Ia merupakan organ pernafasan kepada sel.
iv. Lisosom
Lisosom adalah struktur-struktur kecil, berbentuk sfera dan bermembran. Ia merupakan organel
sitoplasma yang mengandungi berbagai-bagai jenis enzim hidrolisis. Boleh dikelaskan kepeda
lisosom primer dan lisosom sekunder.
v. Peroksisom
Organel bermembran, saiz diantara mitokondria dan lisosom. Kaya dengan enzim spt. asid D-amino
oksidase. Terlibat dalam proses metabolisma sel.
Organel tidak bermembran
i. Sentriol
Struktur pendek yang mempunyai bentuk seperti selinder. Terletak berdekatan dengan nukleus.
Lazimnya terdapat secara berpasangan.
ii. Mikrotubul
Struktur panjang dan lurus yang dibentuk oleh protein.
iii. Filamen sitoplasma
Struktur halus dan panjang didalam sitoplasma. Mempunyai ciri khas iaitu boleh mengecut. Banyak
terdapat dalam sel otot eg. filamen aktin dan miosin.
Nukleus
Nukleus merupakan organel yang penting sekali kepada sel. Semua sel mempunyai nukleus kecuali
platelet dan RBC. Terdapat sel yang mempunyai dua nukleus seperti sel otot jantung dan
multinukleus seperti sel otot rangka, osteoklas. Dari segi morfologi, nukleus terdiri daripada:
i. sampul/membran nukleus
ii. kromatin
iii. nukleolus
iv. nukleoplasma

VPM 2010/Kuliah 2/sel komponen 3

Sampul nukleus
Merupakan struktur yang dibina oleh dua lapisan unit membran. Dibeberapa kawasan disepanjang
sampul ini, lapisan membran dalamnya didapati berterusan dengan lapisan membran luar. Keadaan
ini menyebabkan terbentuknya beberapa liang nukleus. Liang ini direntasi oleh satu diafragma nipis
yang dibentuk oleh protein. Pemindahan diantara bahan-bahan nukleus dengan sitoplasma berlaku
melalui liang ini.
Kromatin
Gelungan bebenang daripada asid deoksiribonukleik (DNA) dan protein asas (histon). Di dalam
nukleus, granul-granul kromatin kelihatan lebih padat di bahagian berdekatan dengan membran
nukleus dan juga disekitar nukleus.
Nukleolus
Struktur yang berbentuk sfera, tidak bermembran dan kaya dengan RNA dan protein asas. Ia
merupakan tapak untuk sistesis asid ribonukleik ribososm (r-RNA) dan asid ribonukleik pemindah (t-
RNA). Satu nukleus boleh mengandungi lebih dari satu nukleolus.
Nukleoplasma
Bahan amorfus nukleus. Merupakan komponen yang mengandungi bahan-bahan seperti protein,
metabolit dan ion.
VPM 2010/Kuliah 2/sel komponen 4