BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

1.0 PENGENALAN

Fonetik ialah bidang linguistik yang khusus mengkaji penghasilan bunyi-bunyi bahasa. Bunyi-bunyi

bahasa ialah bunyi bermakna yang dikeluarkan oleh alat ujaran manusia, iaitu rongga mulut dan

hidung. Fromkin dan Rodman ( 1988 ) mendefinisikan fonetik sebagai “the study of the speech

sounds that are utilized by all human languages to represent meanings is called phonetics”. Bunyi-

bunyi bermakna menolak bunyi seperti batuk, bersin, dan berdengkur kerana bunyi-bunyi ini tidak

mendukung makna. Bertil Malmberg ( 1968 ) mendefinisikan fonetik sebagai pengkajian bunyi-

bunyi bahasa dan memberatkan pelahiran bahasa dan bukan kandungannya. J.D. O’Connor

( 1973 ) menyatakan bahawa ilmu fonetik ialah ilmu yang bersangkutan dengan bunyi-bunyi bising

yang dihasilkan oleh manusia. 

Bunyi yang dihasilkan oleh alat ujaran adalah terbahagi kepada dua iaitu bunyi konsonan dan

bunyi vokal. Bunyi-bunyi konsonan terhasil apabila arus udara yang melalui rongga mulut

mengalami sekatan, manakala bunyi vokal terhasil apabila arus udara yang melalui rongga keluar

tanpa mengalami apa-apa sekatan. Apa yang ingin di bincangkan dalam tugasan saya ini ialah

mengenai cara artikulasi itu di hasilkan melalui letupan dan letusan.

 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

2.0 DEFINISI LETUPAN.

Letupan ( plosif ) merupakan bunyi yang terhasil kerana udara yang disekat itu dilepaskan serta

merta. Konsonan yang dihasilkan oleh letupan ini terdiri daripada bersuara dan tidak bersuara,

letupan tidak bersuara menunjukkan keadaan pita suara yang terbuka dan tidak tersekat,

manakala letupan bersuara pula menunjukkan keadaan pita suara yang dirapatkan. Antara bunyi

letupan ialah [p, b, t, d, k, g]. Secara umumnya diketahui letupan terbahagi kepada enam jenis

iaitu,

i- Letupan dua bibir tidak bersuara. [ p ]

ii- Letupan dua bibir bersuara. [ b ]

iii- Letupan gusi tidak bersuara. [ t ]

iv- Letupan gusi bersuara. [ d ]

v- Letupan lelangit tidak bersuara. [ k ]

vi- Letupan langit bersuara. [ g ]

vii- Hentian Glotis [ Ɂ]

 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

2.1 Letupan Dua Bibir Tidak Bersuara. [ p ]

Untuk menghasilkan letupan dua bibir tidak bersuara ialah dengan merapatkan dua bibir untuk

menghalang udara daripada paru-paru yang keluar ke rongga mulut, kemudian lelangit lembut

dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan ke dinding tekak supaya udara dapat disekat dan

tidak keluar melalui rongga hidung. Pada keadaan ini kedudukan pita suara adalah di

renggangkan, kemudian udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut tanpa menggetarkan pita

suara, dengan itu terhasillah bunyi konsonan letupan bibir tidak bersuara [ p ]. Contoh-contoh

perkataannya adalah seperti berikut :-

Diawal perkataan : payung, pokok, puteri, padat, pukau, pusing,

Di tengah perkataan: tapai, tepuk, tepat, sumpah, rempah,

Di akhir perkataan: dakap, suap, gelap, kerap,

Pengeluaran bunyi letupan dua bibir bersuara [ p ] dapat di tunjukkan menerusi gambarajah

di sebelah.
 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

Rajah 1 menunjukkan cara penghasilan Letupan Dua Bibir Tidak Bersuara [ p ]

 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

2.2 Letupan Dua Bibir Bersuara. [ b ]

Untuk menghasilkan letupan dua bibir tidak bersuara ialah dengan merapatkan dua bibir untuk

menghalang udara daripada paru-paru yang keluar ke rongga mulut, kemudian lelangit lembut

dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan ke dinding tekak supaya udara dapat disekat dan

tidak keluar melalui rongga hidung. Pada keadaan ini kedudukan pita suara adalah di

renggangkan, kemudian udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut tanpa menggetarkan pita

suara, dengan itu terhasillah bunyi konsonan letupan bibir tidak bersuara [ b ]. Contoh-contoh

perkataannya adalah seperti berikut :-

Diawal perkataan : baju, bakul, bantal, bina, bandar.

Di tengah perkataan: tebal, tiba, lubang, tabur, kembang.

Di akhir perkataan: kebab, adab, jawab, lembab.

Pengeluaran bunyi letupan dua bibir bersuara [ b ] dapat di tunjukkan menerusi gambarajah

di sebelah
 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

Rajah 2 menunjukkan cara penghasilan Letupan Dua Bibir Bersuara [ b ]

 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

2.3 Letupan Gusi Tidak Bersuara. [ t ]

Konsonan letupan gusi tidak bersuara dihasilkan melalui proses seperti berikut iaitu dengan hujung

lidah dirapatkan pada gusi untuk membuat sekatan penuh pada arus udara yang keluar dari paru-

paru ke rongga mulut. Anak tekak dan lelangit lembut pula dinaikkan dandirapatkan pada dinding

tekak supaya dapat menutup rongga hidung dan udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung.

Pada keadaan ini pita suara dibuka atau direnggangkan, kemudian udara keluar dari rongga mulut

keluar tanpa menggetarkan pita suara, kemudian tersekat pada bahagian gusi, seterusnya udara

dilepaskan dengan serta merta. Contoh-contoh perkataan adalah seperti berikut:

Diawal perkataan : tangan, tangguh, tetap, terang, tolong.

Di tengah perkataan: bantu, petang, datuk, keldai.

Di akhir perkataan: perut, sebut, kedut, sebat, lekat.

Pengeluaran bunyi Letupan gusi tidak bersuara. [ t ] dapat di tunjukkan menerusi gambarajah di

sebelah.
 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

Rajah 3 menunjukkan cara penghasilan Letupan gusi tidak bersuara [ t ]

 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

2.4 Letupan Gusi Bersuara. [ d ]

Cara menghasilkan letupan gusi bersuara dihasilkan sama seperti letupan gusi tidak bersuara,

iaitu dengan hujung lidah dirapatkan pada gusi untuk membuat sekatan penuh pada arus udara

yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut. Anak tekak dan lelangit lembut pula dinaikkan

dandirapatkan pada dinding tekak supaya dapat menutup rongga hidung dan udara tidak dapat

keluar melalui rongga hidung. Bezanya antara letupan gusi tidak bersuara dengan letupan gusi

bersuara adalah pada bukaan pita suaranya. Untuk menghasilkan konsonan letupan gusi bersuara

keadaan pita suara dirapatkan, udara dari paru-paru keluar dengan menggetarkan pita suara ke

rongga mulut dan tersekat sepenuhnya pada gusi, kemudian udara tersebut dilepaskan dengan

serta merta. Bunyi yang dihasilkan oleh letupan gusi bersuara adalah seperti berikut:

Diawal perkataan : daging, darah, dalam, dunia, dengan.

Di tengah perkataan: bandar, pedang, siding, padah.

Di akhir perkataan: abad, tekad, maksud, zuhud.

Pengeluaran bunyi Letupan gusi bersuara. [ d ] dapat di tunjukkan menerusi gambarajah di

sebelah.
 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

Rajah 4 menunjukkan cara penghasilan Letupan Gusi Bersuara [ d ]

 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

2.5 Letupan Lelangit Lembut Tidak Bersuara. [ k ]

Cara menghasilkan letupan lelangit lembut tidak bersuara adalah dengan belakang lidah

dinaikkan dan dirapatkan pada lelangit lembut untuk membuat sekatan penuh pada arus udara

yang keluar dariparu-paru ke rongga mulut. Lelangi lembut dan anak tekak dirapatkan pada

dinding tekak untuk menyekat udara supaya tidak dapat keluar melalui rongga hidung. Pada

keadaan ini pita suara direnggangkan, dan udara dari paru-paru dapat kleuar ke rongga mulut

tanpa menggetarkan pita suara. Udara tersekat pada bahagian lelangit lembut,kemudian

dilepaskan dengan serta merta. Bunyi yang dihasilkan daripada letupan lelangit lembut tidak

bersuara ini ialah

Diawal perkataan : kawan, kuda, kepak, kalau, kahwin.

Di tengah perkataan: tekak, sukat, pukat, pekat.

Di akhir perkataan: duduk, selak, tengok, emak, budak.

Pengeluaran bunyi Letupan lelangit lembut tidak bersuara [ k ] dapat di tunjukkan menerusi

gambarajah di bawah.
 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

Rajah 5 menunjukkan penghasilan Letupan Lelangit Lembut Tidak Bersuara. [ k ]

 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

2.6 Letupan Lelangit Lembut Bersuara. [ g ]

Bagi menghasilkan konsonan lelangit lembut bersuara [ g ] proses pada peringkat awalnya

sama dengan dengan letupan lelangit lembut tidak bersuara iaitu dengan belakang lidah

dinaikkan dan dirapatkan pada lelangit lembut untuk membuat sekatan penuh pada arus udara

yang keluar dari paru-paru ke rongga mulut, kemudian lelangit lembut dan anak tekak

dirapatkan pada dinding tekak untuk menyekat udara supaya tidak dapat keluar melalui rongga

hidung. Pada proses seterusnya pita suara adalah dirapatkan, pada keadaan pita suara ini

yang membezakan antara letupan lelangit lembut bersuara dan tidak bersuara, apabila pita

suara dirapatkan udara dari paru-paru yang terhasil keluar dengan menggetarkan pita suara ke

rongga mulut dan tersekat sepenuhnya pada gusi, selepas itu udara tersebut dilepaskan

dengan serta merta. . Bunyi yang dihasilkan daripada letupan lelangit lembut bersuara ini ialah

Diawal perkataan : gelak, garang, gambar, gasing, gajah.

Di tengah perkataan: agas, juga, mangga, tunggu.

Di akhir perkataan: tolong, barang, wang, jarang, sarang, burung.

Pengeluaran bunyi Letupan lelangit lembut bersuara [ g ] dapat di tunjukkan menerusi

gambarajah di sebelah
 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

Rajah 6 menunjukkan penghasilan Letupan Lelangit Lembut Bersuara.

 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

2.81 Hentian Glotis [ Ɂ ]

Hentian glotis adalah bunyi hentian yang dikeluarkan seperti berikut iaitu pita suara dirapatkan

serapat-rapatnya, kemudian lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan dan dirapatkan kepada

dinding tekak untuk membuat sekatan supaya udara tidak dapat keluar melalui rongga hidung,

manakala udara dari paru-paru keluar tersekat dan terhenti pada bahagian glottis dan tidak

dilepaskan. Bunyi yang dihasilkan oleh hentian glottis ini ialah

Diawal perkataan : Ɂatap, Ɂibu, Ɂikan, Ɂorang,

Di tengah perkataan: buɁat, saɁat, taɁat, soɁal

Di akhir perkataan: tidaɁ, anaɁ, goloɁ, galaɁ

Pengeluaran bunyi hentian glotis [ Ɂ ] dapat di tunjukkan menerusi gambarajah di bawah.

 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

3.0 DEFINISI LETUSAN

Letusan ataupun afrikat ialah g abungan dua cara artikulasi, iaitu antara bunyi hentian dengan bunyi

frikatif. Udara disekat dalam rongga mulut dan kemudiannya dilepaskan secara menggeserkannya.

Ada konsonan yang dihasilkan bersuara dan ada yang tidak bersuara, ia bergantung sama ada pita

suara digetarkan ataupun tidak dan arus udara yang keluar dari paru-paru sama ada menerima

sekatan ataupun geseran. Secara umumnya bunyi letusan ini dapat di kelas kepada dua bahagian

iaitu

i- Letusan lelangit keras gusi tak bersuara. [ č ]

ii- Letusan lelangit keras gusi bersuara. [ J ]

 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

3.1 Letusan Lelangit Keras - Gusi Tak Bersuara. [ č ]

Cara untuk menghasilkan bunyi konsonan letusan lelangit keras tidak bersuara ialah dengan

cara depan lidah dirapatkan pada daerah lelangit keras gusi untuk membuat sekatan pada

arus udara dari paru-paru ke rongga mulut, kemudian lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan

dan dirapatkan pada dinding tekak untuk membuat sekatan supaya udara tidak dapat

dikeluarkan melalui rongga hidung. Pada keadaan ini pita suara direnggangkan dan udara dari

paru-paru keluar ke rongga mulut tanpa menggetarkan pita suara. Udara tersebut tersekat

seketika pada bahagian lelangit keras gusi, kemudian udara tersebut dilepaskan dengan

perlahan ( bukan

dengan cepat atau serta merta). Walau bagaimanapun untuk bunyi konsonan C dalam bahasa

melayu lebih cepat sedikit berbanding denganpelepasan udara untuk bunyi letusan (afrikat)

dalam bahasa inggeris seperti dalam perkataan “church” contohnya. Bunyi konsnan C yang

hadir dalam konsonan bahasa melayu adalah seperti berikut

Diawal perkataan : cari, cacat, cuti, campak, contoh.

Di tengah perkataan: pucat, suci, kunci, benci.

Di akhir perkataan: mac, koc,

Pengeluaran bunyi konsonan letusan lelangit keras tidak bersuara dapat di tunjukkan

menerusi gambarajah di sebelahh.

 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

Rajah 8 menunjukkan Letusan Lelangit keras – gusi tak bersuara [ č ]

 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

3.2 Letusan Lelangit Keras - Gusi Bersuara. [ J ]

Cara untuk menghasilkan bunyi konsonan letusan lelangit keras tidak bersuara ialah dengan

cara depan lidah dirapatkan pada daerah lelangit keras gusi untuk membuat sekatan pada

arus udara dari paru-paru ke rongga mulut, kemudian lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan

dan dirapatkan pada dinding tekak untuk membuat sekatan supaya udara tidak dapat

dikeluarkan melalui rongga hidung. Pada keadaan ini pita suara dirapatkan dan udara dari

paru-paru keluar ke rongga mulut dengan menggetarkan pita suara. Udara tersebut dilepaskan

dengan perlahan ( bukan dengan cepat atau serta merta). Bagi konsonan j dalam bahasa

melayu udara dilepaskan dengan lebih cepat daripada pelepasan udara untuk konsonan j

dalam bahasa inggeris sepertiperkataan “Judge” . Bunyi konsonan ini hadir dalam perkataan

berikut.

Diawal perkataan : jodoh, jambu, jangan, jantan, jurang.

Di tengah perkataan: panjat, terjun, kejut, hujan.

Di akhir perkataan: buruj, imej, kolej

Pengeluaran bunyi konsonan letusan lelangit keras tidak bersuara dapat di tunjukkan

menerusi gambarajah berikut

 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

Rajah 9 menunjukkan penghasilan Letusan Lelangit Keras - Gusi Bersuara. [ J ]

 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

Carta dibawah menunjukkan dengan lebih jelas lagi keadaan persamaan dan perbezaan bagi setiap

penghasilan konsonan melalui letupan atau letusan.

Daerah sebutan/ Dua bibir Gusi Gusi lelangit Lelangit keras Lelangit lembut Pita suara
Cara sebutan keras

Letupan tak p t k Ɂ
bersuara
Letupan bersuara b d g

Letusan tak č
bersuara
Letusan bersuara J
 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

4.0 Kesimpulan

Setelah dihuraikan dengan panjang lebar sifat dan cara menghasilkan bunyi letupan dan

letusan dapatlah dirumuskan bahawa pada asasnya proses dalam menghasilkan letupan dan

letusan ini mempunyai persamaan pada kedudukan bagi bahagian bibir, lelangit dan gusi, hanya

terdapat sedikit perbezaan bagi setiap letusan dan letupan yang bersuara dan tidak bersuara iaitu

pada bukaan pita suara dan sekatan pada udara yang keluar sama ada menggetarkan pita suara

atau tidak menggetarkan pita suara.

Penghasilan huruf-huruf konsonan ini bergantung kepada keadaan sama ada udara tidak

diganggu atau diganggu alirannya dlm rongga mulut seperti organ-organ sebutan seperti gigi,

lelangit lembut dan sebagainya tidak menghalang udara yang dikeluarkan, apabila bunyi yang

terhasil dengan menekan udara keluar dari paru-paru dihalang, organ-organ seperti lelangit

lembut, gigi, lelangit keras dan sebagainya menghalang laluan udara semasa melalui rongga mulut

atau rongga hidung maka bunyi yang terhasil ini menjadikan bunyi yang berbeza diantara setiap

konsonan letusan dan letupan.

 BBM 3202 [NOR IZZATI BT MOHD HADURI / J40822]

BIBLIOGRAFI

Azhar Salleh 2010 “FONETIK DAN FONOLOGI MELAYU” http://witra.blogspot.com/2009/01/sk-taman-

bukit-mewah.html

 Nor Hashimah Jalaluddin 2000 “Asas Fonetik” Dewan Bahasa dan Pustaka.

Indirawati Zahid, Mardian Shah Omar 2007 ” Fonetik dan Fonologi” PTS.

Paitoon M. Chaiyanara 2006 “ Pengenalan Fonetik dan Fonologi “ Dewan Bahasa dan Pustaka.