Professional Documents
Culture Documents
ILMU PENGETAHUAN
PELUANG DAN TANTANGAN
ينقِ اد
ِ قُل َهاتُوا برَهانَ ُكم إِ ْن ُك ْنتُم ص
َ َ ْ ْ ُْ ْ
Katakanlah: "Tunjukkanlah bukti
kebenaranmu jika kamu adalah orang
yang benar". (QS al-Baqarah [2]: 111,
an-Naml [27]: 64)
Keislaman Non Ilmiyah
Rasulullah Mengharamkan seluruh Kepercayaan dan Perilaku Mistik
ال اَل ِطَي َرَة َواَل َع ْد َوى َواَل صلَّى اللَّهُ َعلَْي ِه َو َسلَّ َم قَ ََن النَّبِ َّي َ
اس أ ََّع ِن ابْ ِن َعبَّ ٍ
اء اللَّهُ َما أَ ْش َرْكنَا َواَل آبَا ُؤنَا َواَل َح َّرْمنَا ِم ْن ش
َ
َ ْ َ َ و ل
َ وا ك
ُر ش
ْ َ
أ ين ذِ َّول الُ ق
ُ ي س
ََ
ين ِم ْن َق ْبلِ ِه ْم َحتَّى َذاقُوا بَأْ َسنَا قُ ْل َه ْل ِع ْن َد ُك ْم ِ َّك َك َّذب ال
ذ ِ
ل ذ
َ ك
َ ءٍ َش ْي
َ َ َ
صو َن ر خْ ت
َ اَّلِإ م تنْ َ
أ ن
ْ ِ
إو ن
َّ َّ
ظ ال اَّلِ
إ ن
َ و ع ِ
ب ت
َّ ت
َ نْ ِ
إ ا نَل وه جِ
ر خ
ْ ت ف
َ مٍ ل
ْ ِ ِمن
ع
ُُ ُْ َ ُ َ ُ ُ ُ ْ
)148 :(األنعام
Allah SWT mengatakan bahwa orang-orang yang melemparkan tanggung
jawab kepada takdir adalah bohong dan tidak berdasarkan ilmu yang benar.
Keislaman Non Ilmiyah
Fatalisme (al-
)Jabriyyah
ك َعلَى اللَّ ِه يَ ِس ٌير ( )22لِ َك ْياَل تَأْ َس ْوا َعلَى َما فَاتَ ُك ْم َواَلَن ْب َرأ ََها إِ َّن ذَلِ َ
َت ْف َر ُحوا بِ َما آتَا ُك ْم َواللَّهُ اَل يُ ِح ُّ
ب ُك َّل ُم ْختَ ٍ
ال فَ ُخوٍر (الحديد)23-22 :
Iman kepada takdir menjadi positif dan
bermanfaat jika diletakkan pada tempat
konteks yang tepat
Pembentukan Pola Pikir
dan Pola Sikap Ilmiyah
Pembentukan Pola Pikir dan
Pola Sikap Ilmiyah
ْح ِّق َش ْيئًا (يونس: لا ن موما يتَّبِع أَ ْك َثرهم إِاَّل ظَنًّا إِ َّن الظَّ َّن اَل يغْنِي ِ
ََ َ ُ ُُ ْ
َ َ ُ
)36
ين يَ ْدعُو َن ذض وما يتَّبِع الَّ ِ ِ رَ أْلا ي ات ومن فِ السماو ِ َّ ي أَاَل إِ َّن لِلَّ ِه من فِ
ْ ََ َ ُ َ َ َ ََ ْ َْ
صو َن ر خ ي اَّلِ
إ م ه نْ ِ
إو نَّ َّ
ظ ال اَّلِ
إ ن
َ و ع ِ
ب ت
َّ ي نْ ِ
إ اءكَر ش ِ
ه َّ
ل ال ِ
ون د ن ِ
م
َ ُ ْ َ ُْ ُ َُ َ َ ُ ْ ُ
(يونس)66 :
ول اللَّ ِه َوَما َقَتلُوهُ َوَما يسى ابْ َن َم ْريَ َم َر ُس َ و َقولِ ِهم إِنَّا َقتلْنا الْم ِسيح ِ
ع
َ ْ ْ ََ َ َ َ
ك ِم ْنهُ َما لَ ُه ْم بِ ِه ين ا ْخَتلَ ُفوا ِف ِيه لَِفي َش ٍّ َ
صلَبوهُ ولَ ِكن ُشبِّهَ لَهم وإِ َّن الَّ ِ
ذ ُْ َ َُ َ ْ
اع الظَّ ِّن َوَما َقَتلُوهُ يَِقينًا (النساء)157 : ب ِّ
ات اَّلِ
إ ٍ
ْملعِمن ِ
ََ ْ
Pembentukan Pola Pikir dan
Pola Sikap Ilmiyah
Independensi
Bebas dari Tekanan Penguasa
الر ُسواَل .وه ُه ْم ِفي النَّا ِر َي ُقولُو َن يَا لَْيَتنَا أَطَ ْعنَا اللَّهَ َوأَطَ ْعنَا َّ ب ُو ُج ُ َّ
َي ْوَم ُت َقل ُ
السبِيل (األحزاب)67-66 : ضلُّونَا َّ اءنَا فَأَ َ ر
َ ََ بَ ك
ُو ان
َ ت
َ اد
َ سَ ان
َ ع
ْ ط
َ َ
أ اَّ
ن ِ
َوقَالُوا َرَّبنَا إ
ضض ُه ْم إِلَى َب ْع ٍ يَ َديْ ِه َولَ ْو َت َرى إِ ِذ الظَّالِ ُمو َن َم ْوقُوفُو َن ِع ْن َد َربِّ ِه ْم َي ْرِج ُع َب ْع ُ
ين ()31 ض ِع ُفوا لِلَّ ِذين استَ ْكبروا لَواَل أَْنتُم لَ ُكنَّا م ْؤِمنِ استُ ْ الْ َقو َل ي ُق ُ َّ ِ
ُ َ ْ َ ْ َُ ْ ين ْ ول الذ َ ْ َ
ص َد ْدنَا ُك ْم َع ِن ال ُْه َدى َب ْع َد إِ ْذ ن ح َنَأ وا ف
ُ ضِ
ع ْ ت
ُ اس ين ذال الَّ ِذين استَ ْكبروا لِلَّ ِ قَ َ
ُْ َ َ ْ َ ْ َُ
استَ ْكَب ُروا بَ ْل ض ِع ُفوا لِلَّ ِ ال الَّ ِ جاء ُكم بل ُك ْنتم مج ِرِ
ين ْ َ ذ ْ ت
ُ اس
ْ ينَ ذ َ َقوَ ) 32 ( ين م
َ َ ْ َ ْ ُْ ُ ْ َ
ادا (سبأ-31 : َّها ِر إِ ْذ تَأْ ُم ُروَننَا أَ ْن نَ ْك ُف َر بِاللَّ ِه َونَ ْج َع َل لَهُ أَنْ َد ً
َم ْك ُر اللَّْي ِل َوالن َ
)33
Pembentukan Pola Pikir dan
Pola Sikap Ilmiyah
Independensi
Bebas dari Tekanan Opini Umum
يل اللَّ ِه إِ ْن َيتَّبِ ُعو َن
وك َع ْن َسبِ ِ ضي ِ
ضلُّ َ ِ رَ أْل ا ي وإِ ْن تُ ِطع أَ ْك َثر من فِ
ْ ُ ْ َ َْ َ
إِاَّل الظَّ َّن َوإِ ْن ُه ْم إِاَّل يَ ْخ ُر ُ
صو َن (األنعام)116 :
Obyektifitas
Tidak menuruti emosi dan hawa nafsu
ْح ِّق َواَل لاِب ِ
َّاس ن ال ن يب م ك
ُ اح َف ضِ ر َ أْل ا ي اك َخلِي َفةً ِ
ف ود إِنَّا َج َعلْنَ َ
يَا َد ُاو ُ
ْ ْ َْ َ
َ ْ
يل اللَّ ِه (ص)26 : ك َع ْن َسبِ ِ ضلَّ َ َتتَّبِ ِع ال َْهوى َفي ِ
َ ُ
ضلَّهُ اللَّهُ َعلَى ِعل ٍْم َو َختَ َم َعلَى َس ْم ِع ِه ت َم ِن اتَّ َخ َذ إِلَ َههُ َه َواهُ َوأَ َأَ َف َرأَيْ َ
ص ِرِه ِغ َش َاوةً فَ َم ْن َي ْه ِد ِيه ِم ْن َب ْع ِد اللَّ ِه أَفَاَل تَ َذ َّك ُرو َنََ ب ى ل
َ ع
َ ل ع ج و
َ َ ََ َ
و َق ْلبِ ِ
ه
(الجاثية)32 :
Pembentukan Pola Pikir dan
Pola Sikap Ilmiyah
Obyektifitas
Bebas dari Pengaruh Ego
ين بِال ِْق ْس ِط ُش َه َداءَ لِلَّ ِه َولَ ْو َعلَى يا أ َُّيها الَّ ِذين آمنوا ُكونُوا َق َّو ِ
ام
َ َ َُ َ َ
ين إِ ْن يَ ُك ْن غَنِيًّا أ َْو فَِق ًيرا فَاللَّهُ أ َْولَى بِ ِه َما ِ
بر ق
ْ َ أْلاو ِ
ن ي د
َ أَْن ُف ِس ُكم أَ ِو الْوالِ
َ َ َ ْ َ ْ
فَاَل َتتَّبِعُوا ال َْه َوى أَ ْن َت ْع ِدلُوا (النساء)135 :
اء بِال ِْق ْس ِط َواَل يَ ْج ِرَمنَّ ُك ْم د
َ ه ش
ُ يا أ َُّيها الَّ ِذين آمنُوا ُكونُوا َق َّو ِامين لِلَّ ِ
ه
َ َ َ َ
َ َ َ
ب لِ َّلت ْق َوى (المائدة)8 : ر ق
ْ َ
أ و ه واُل د ٍ
َشنَآ ُن َقوم َعلَى أَاَّل َتع ِدلُوا ا ْع ِ
َُ َ ُ ْ ْ
Pembentukan Pola Pikir dan
Pola Sikap Ilmiyah
Obyektifitas
Obyektiftas Ibnul Haitsam:
”ونبتدئ في البحث باستقراء الموجودات ،وتصفح أحوال المبصرات ،ونميز خواص
الجزئيات ،ونلتقط باالستقراء ما يخص البصر في حال اإلبصار ،وما هو مطرد ال يتغير
وظاهر ال يشتبه من كيفية اإلحساس ،ثم نرقى في البحث والمقاييس على التدريج
والترتيب ،مع انتقاد المقدمات والتحفظ في النتائج ،ونجعل غرضنا في جميع ما
نستقرئه ونتصفحه استعمال العدل ال اتباع الهوى ،ونتحرى في سائر ما نميزه وننتقده
طلب الحق ال الميل مع اآلراء ،فلعلنا ننتهي بهذا الطريق إلى الحق الذي به يثلج
الصدر ،ونصل بالتدريج والتلطف إلى الغاية التي عندها يقع اليقين ،ونظفر مع النقد
والتحفظ بالحقيقة التي يزول معها الخالف وتنحسم بها مواد الشبهات .وما نحن ،مع
جميع ذلك ،برآء مما هو في طبيعة اإلنسان من كدر البشرية ،ولكنا نجتهد بقدر ما
هو لنا من القوة اإلنسانية ،ومن اهلل نستمد المعونة في جميع األمور“.
Pembentukan Pola Pikir dan
Pola Sikap Ilmiyah
ض فَأَ َخ َذ ُه ُم اللَّهُ َق ْبلِ ِه ْم َكانُوا ُه ْم أَ َش َّد ِم ْن ُه ْم ُق َّوةً َوآثَ ًارا فِي اأْل َ ْر ِ
اق (غافر)21 : بِ ُذنُوبِ ِهم وما َكا َن لَ ُهم ِمن اللَّ ِه ِمن و ٍ
ْ َ ْ َ ْ ََ
ات ال ِْع َم ِاد ( )7الَّتِي لَ ْم يُ ْخلَ ْق اد ( )6إِرم ذَ ِ
ََ
ك بِع ٍ
ف َف َع َل َربُّ َ َ أَلَ ْم َت َر َك ْي َ
الص ْخ َر بِال َْو ِاد (َ )9وفِ ْر َع ْو َن ين َجابُوا َّ ود الَّ ِ
ذ م ث
َو ) 8 ( ِ
د اَلِ
ب ْ
ل ا ي ِ
ف اه ل
ُ ث
ْ ِ
م
َُ َ َ َ
ين طَغَ ْوا فِي الْبِاَل ِد ( )11فَأَ ْك َث ُروا ِف َيها الْ َف َس َ
اد َ ذاد ( )10الَّ ِ ِذي اأْل َوتَ ِ
ْ
(الفجر)12-6 :
Pembentukan Pola Pikir dan
Pola Sikap Ilmiyah
Netral
Propasif
Kontra
Islamisasi Menurut al-Faruqi
1. Penguasaan disiplin ilmu modern.
2. Penguasaan khazanah warisan Islam
3. Membangun relevansi Islam dengan
masing-masing disiplin ilmu modern
4. Memadukan nilai-nilai dan khazanah
warisan Islam secara kreatif dengan ilmu-
ilmu modern
5. Pengarahan aliran pemikiran Islam ke jalan-
jalan yang mencapai pemenuhan pola
rencana Allah
Otokritik
S.A. Ashraf :melakukan kritik terhadap al-Faruqi yang
“ingin penyelidikan dilakukan dilakukan terhadap
konsep Barat dan Timur, membandingkannya
melalui subjek yang terlibat dan tiba kepada satu
kompromi kalau memungkinkan.” Pada fikirannya,
kompromi merupakan sesuatu yang mustahil
terhadap dua pandangan yang sama sekali
berbeda. Tidak seharusnya bagi sarjana muslim
memulai dengan konsep Barat tetapi dengan
konsep Islam yang dirumuskan berdasarkan
prinsip yang dinukil dari al-Quran dan al-Sunnah.
Otokritik Ziauddin Sardar
Bahwa program Islamisasi ilmu pengetahuan naif dan
dangkal.
Gagasan gerakan Islamisasi ini nantinya malah menghasilkan
deislamisasi (westernisasi) Islam.
Pesimis akan kemampuan para ilmuwan muslim untuk
memadukan ilmu Islam dengan ilmu Barat karena di antara
keduanya terdapat perbedan paradigma yang mencolok.
Ketidaksetujuan terhadap al-Faruqi yang meletakkan
penguasaan ilmu pengetahuan modern sebagai langkah
pertama mendahului penguasaan ilmu warisan Islam dan
menjelaskan relevansi Islam kepada disiplin ilmu Barat.
Menurutnya, ilmu pengetahuan modernlah yang perlu
dijadikan relevan kepada Islam sebab Islam
adalah relevan untuk setiap masa”.
Otokritik Ziauddin Sardar
Bahwa semua ilmu dilahirkan dari pandangan tertentu dan dari
segi hirarki tunduk kepada pandangan tersebut. Oleh karena
itu, usaha untuk menemui epistemologi tidak boleh diawali
dengan memberi tumpuan kepada ilmu modern, karena
Islamisasi ilmu modern hanya bisa terjadi dengan membina
paradigma yang mengkaji aplikasi luar peradaban Islam yang
berhubungan dengan keperluan realitas kontemporer. Jika
tetap bertahan pada corak berpikir seperti itu berarti hanya
sebatas mengeksploitasi ilmu pengetahuan Islami namun
tetap menggunakan corak berpikir Barat. Karena itu,
Sardar mengajak bahwa Islamisasi ilmu bagaimanapun juga
harus bertitik tolak dari membangun epistemologi Islam
sehingga benar-benar menghasilkan sistem ilmu
pengetahuan yang dibangun di atas pilar-pilar ajaran Islam
Otokritik Naquib Al-Attas
Langkah dalam kerangka kerja al-Faruqi tersebut
seolah-olah menggambarkan ada yang salah dalam
ilmu pengetahuan Islam sehingga perlu dibenarkan.
Yang tidak dibenarkan dan perlu dibenarkan adalah
ilmu pengetahuan sekuler dari Barat.
Perlu diislamisasi hanyalah ilmu pengetahuan
kontemporer atau masa kini, sedangkan ilmu
pengetahuan Islam tradisional hanya diteliti sekedar
untuk melihat sejauh mana penyimpangannya dari
tradisi Islam tapi bukan untuk direlevansikan
terhadap ilmu pengetahuan Barat.
Antitesa
Fazlur Rahman: ilmu pengetahuan tidak bisa
diislamkan karena tidak ada yang salah di
dalam ilmu pengetahuan. Masalahnya hanya
dalam menyalahgunakannya.
“Kita tidak perlu bersusah payah membuat
rencana dan bagan bagaimana menciptakan
ilmu pengetahuan Islami. Lebih baik kita
manfaatkan waktu, energi dan uang untuk
berkreasi."
Baik dan buruknya ilmu pengetahuan
bergantung pada kualitas moral pemakainya
Antitesa
Prof. Abdul Salam, pemenang anugerah
Nobel fisika berpandangan bahwa
“hanya ada satu ilmu universal yang
problem-problem dan modalitasnya
adalah internasional dan tidak ada
sesuatu yang dinamakan ilmu Islam,
seperti juga tidak ada ilmu Hindu, ilmu
Yahudi, atau ilmu Kristen
Konklusi
Perdebatan seputar Islamisasi Ilmu Pengetahuan
tidaklah lebih rumit dari perdebatan tentang hakekat
Islam dan hakekat Ilmu Pengetahuan itu sendiri.
Semakin dangkal pemahaman tentang makna dan
hakekat Islam, semakin sulit ide meng-Islamisasi apa
pun. Semakin absurd penguasaan dan penghayatan
tentang makna dan hakekat Ilmu Pengetahuan,
semakin jauh ide islamisasi dari kedalaman dan
keakuratan ilmiyah yang seharusnya.
Ide Islamisasi Ilmu Pengetahuan penting untuk
didukung, dengan memperhatikan akurasi prinsip-
prinsip ilmiyah
The trip doesn’t end yet….
لقاءVVى لاVV لإ...