 Rangka bertulang ialah rangka yang teguh

yang padanya terlekat otot dan organ kita.

 Ia menjadi struktur sokongan yang

mempunyai fungsi yang sama untuk
menggalang.
Tengkorak

Tulang belakang
 Rangka merupakan sistem sokongan kepada
organisma.

 Ia bertindak sebagai bingkai tubuh yang tegar.

Biasanya rangka ini dibina daripada kalsium.
 Pergerakan ialah kebolehan untuk bergerak
daripada suatu tempat ke tempat lain.

 Sokongan memainkan peranan utama dalam

pergerakan yang sempurna. Sokongan yang baik
membenarkan organisma bergerak dengan lebih
cekap.
 Rangka mempunyai tugas-tugas tertentu di
samping memberi bentuk kepada badan.
 Ia menyediakan kotak pelindung untuk organ
yang lebih rumit seperti paru-paru dan jantung di
dalam sarang rusuk dan otak di dalam tengkorak.
 Tulang juga bertindak sebagai tuas , dimana
otot boleh menarik untuk membolehkan
pergerakan.

 Rangka manusia disokong oleh struktur

seperti ligamen, tendon, otot, dan organ
manusia yang lain.

 Sistem rangka manusia

Sejumlah 206 tulang membentuk sistem
rangka manusia dewasa. Tulang dinamakan
mengikut tempatnya.
LIGAMEN SENDI
KARTILEJ
 Ligamen adalah tisu berfiber yang menyambungkan dua atau
lebih tulang atau rawan yang boleh bergerak . Ligamen
memberi sokongan dan kekuatan kepada sendi .
 Sendi adalah tempat pertemuan dua tulang yang bersebelahan .
Terdapat tiga jenis sendi pada manusia iaitu sendi tanpa gerak

( synarthroses ) sendi yang mempunyai gerakan terhad

(amphiarthroses) dan sendi yang boleh bergerak bebas

( diathroses) .
 Kartilej adalah tisu yang kurang keras dan lebih fleksibel
daripada tulang . Kartilej menyaluti hujung – hujung tulang yang
membentuk sendi .
1. Pembentukan tulang
 Sel – sel tulang

 Tulang terdiri dari sel tulang fiber – fiber kolagen dan

bahan matriks bermineral padat . Sel – sel pembentuk
tulang yang dikenali sebagi osteoblas merembes fiber
– fiber yang memerangkap mineral . Sel – sel tulang
yang dilingkari mendapan mineral ini kemudiannya
menjadi sel – sel matang yang dikenali sebagai
osteosit .
 
 Tulang juga mempunyai okteoklas iaitu sel – sel
yang melarutkan tulang . Osteoblas dan okteoklas
bersama – sama bertindak untuk sentiasa mengubah
ketumpatan dan bentuk tulang . Osteoblas lebih aktif
pada mereka yang muda sementara osteoklas pula
lebih aktif pada mereka yang berumur.
 Osifikasi tulang

 Tulang dibina dari kartilej dan tulang . Pada embrio ,

kebanyakan dari tulang – tulang rangka terbina dari
kartilej hailin . Kartilej hailin ini kemudiannya
digantikan dengan tulang pada kanak – kanak .

 Proses pembentukan tulang atau osifikasi bagi

kebanyakan tulang rangka melibatkan dua
peringkat .
 Pada peringkat pertama , osteoblas menyaluti
sepenuhnya model kartilej hailin dengan bahan
matriks bermineral . Ini mewujudkan tulang –
tulang yang berkatilej di sebelah dalam dan
bertulang sebenar di sebelah luar .

 Pada peringkat yang berikutnya , model kartilej

hailin di sebelah dalam tulang tersebut dilarutkan
oleh osteoklas untuk membentuk kaviti
medulari .
 Kebanyakan dari model kartilej hailin telahpun
digantikan dengan tulang sewaktu bayi dilahirkan
. Kecuali dua kawasan pada tulang iaitu kartilej
artikular yang menutup kedua – dua hujung
tulang dan plat epifiseal .
2. Tumbesaran tulang
 Arah tumbesaran

Tumbesaran tulang berterusan sehingga remaja . Plat epifiseal

adalah kawasan bagi tumbesara secara memanjang bagi
tulang – tulang panjang semasa
kanak – kanak . Semasa tumbesaran , sel –sel pada plat epifiseal
membahagi secara mitosis dan
memanjangkan tulang . Semasa proses ini berlaku , ofisikasi
terus terlaksana pada kedua – dua hujung epifisis .
 Pada akhir akil baligh , bila mana tumbesaran tulang hamper lengkap ,
hormone –hormon seks merencatkan pembahagian sel – sel pada plat
epifiseal . Keadaan ini menyebabkan plat epifiseal menjadi nipis . Apabila
tumbesaran secara memanjang terhenti pada umur 18 tahun , sel – sel
pada plat epifiseal berhenti membiak tetapi osifikasi terus berlaku
sehingga lapan tahun selepas itu . Pada peringkat ini diafisis bersatu
dengan epifisis dan garisan epifiseal menggantikan plat epifiseal . Semasa
tumbesaran , diameter tulang juga bertambah . Pertambahan ini adalah
kesan dari pertambahan beban ke atas tulang .
3. Keperluan mineral , vitamin , dan hormon .

A ) Garam mineral
 Kalsium dan fostat diperlukan untuk tumbesaran
tulang .
 Kedua – dua garam mineral ini diperlukan untuk
tumbesaran dari segi pertambahan saiz dan berat
tulang sejak diperingkat prenatal lagi .
B ) Vitamin
 Vitamin A , D dan C diperlukan untuk tumbesaran tulang
.
 Vitamin D meransang penyerapan serta mengangkut
kalsium dan fostat ke dalam tulang . Ini membolehkan
struktur menjadi lebih kuat .
 Vitamin A dan C pula diperlukan untuk tumbesaran dan
membaiki tisu – tisu tulang yang rosak .

C ) Hormon
 Hormon – hormon tiroid , hormon tumbesaran dan
hormon seks diperlukan untuk tumbesaran tulang .
2 bahagian sistem rangka manusia iaitu:

 Rangka paksi
› Tengkorak
› Turus vertebra
› Sangkar rusuk
 Rangka apendaj
› Lengkungan pektoral
› Lengkungan pelvis
› Tulang-tulang anggota hadapan
› Tulang-tulang anggota Belakang
RANGKA
APENDAJ RANGKA
PAKSI
Rangka paksi
1. Tengkorak
Rangka atau tulang-tulang tengkorak ini melindungi kepala dan
organ-organ dalam kepala.

Bahagian-bahagian tengkorak ialah:

 Kranium
› Berfungsi untuk melindungi otak.
› Mempunyai 8 kepingan tulang yang berasingan bercantum melalui
satur(sendi tak bergerak).

SATUR
 Soket mata (atau Orbit)
› Berfungsi untuk melindungi kedua-dua bebola mata.
 Tulang hidung
› Berfungsi untuk menyokong tisu-tisu hidung yang
lembut.
 Lubang telinga
› Berfungsi untuk melindungi bahagian dalam telinga.
 Rahang atas (atau Maksila)
› Berfungsi menyokong barisan gigi atas.
 Rahang bawah (atau Mendibel)
› Berfungsi menyokong barisan gigi bawah.
› Rahang berkebolehan untuk bergerak, iaitu untuk
menguyah makanan dan sebagainya.
 Bukaan pada dasar tengkorak
› Berfungsi untuk menyambung tengkorak dengan
turus vertebra.
 Anterior View
 1.Frontal Bone
 2. Supra-Orbital Foramen
 3. Orbit (Orbital Cavity)
 4. Superior Orbital Fissure
 5.Inferior Orbital Fissure
 6. Zygomatic Bone
 7. Infra-Orbital Foramen
 8. Maxilla
 9. Mandible
 10. Mental Foramen
 11. Incisive Fossa
 12.Symphysis
 13.Vomer
 14.Inferior Nasal Concha
 15.Middle Nasal Concha
 16. Perpendicular Plate of Ethmoid
 17. Nasal Bone
 18. Lacrimal Bone
2 .Turus vertebra
Tulang-tulang vertebra terdiri daripada 33 ruas
tulang bersendi. Pada setiap hujungnya terbentuk
satu turus yang boleh luntur. Turus vertebra
berfungsi untuk melindungi saraf tunjang yang
terletak dibahagian tengahnya. Diantara tulang-
tulang vertebra, terdapat cakera rawan yang
bertindak sebagai kusyen untuk penyerap
hentakan(daya) dan mengurangkan geseran semasa
pergerakan.
 Bahagian-bahagian turus
vertebra ialah:

 7 vertebra serviks - Bahagian

leher
 12 vertebra toraks - Bahagian
toraks
 5 vertebra lumbar - Bahagian
pinggang
 5 vertebra sakrum - Bahagian
punggung
 4 vertebra koksiks - Bahagian
hujung tulang belakang
Bahagian-bahagian vertebrata
 Sentrum
› Bersifat Pejal dan tegar
› Memberi sokongan
› Menentang daya mampatan
 Arka
› Merupakan lengkuk saraf
› Terletak pada bahagian dorsal sentrum
› Melindungi saraf tunjang
 Salur saraf
› Merupakan salur rongga kosong
› Berfungsi sebagai laluan saraf tunjang
 Zigapofisis
› Merupakan muka sendi antara 2 vertebra.
› Prazigapofisis mengarah ke atas.
› Postzigapofisis mengarah ke bawah.
 Cuaran spina
› Berfungsi untuk melekatkan otot
 Cuaran melintang
› Berfungsi untuk melekatkan otot
Vertebra atlas
&
vertebra aksis
 Atlas
1.Superior Articular Surface
2. Transverse Foramen
3. Transverse Process
4. Odontoid (Dens) Facet
5.Vertebral Foramen
6. Inferior ArticularSurface
• long spinous processes
• rib facets
• large bodies
• thick, short spinous
processes
• five fused
vertebrae
• median sacral
crest
• dorsal sacral
foramina
• posterior wall of
pelvic cavity
• sacral
promontory
• tailbone
• four fused vertebrae
 Tulang-tulang yang membentuk sangkar rusuk ialah:
 12 pasang tulang rusuk bersendi dengan vertebra toraks
dan melengkung ke hadapan.
 7 pasang tulang rusuk bersendi dengan sternum secara
terus.
 3 pasang yang lain dihubung secara tidak langsung
dengan rawan.
 3 pasang tulang rusuk terakhir tergantung bebas dan
tidak dihubungkan kepada sternum (rusuk palsu).
Left Scapula (Posterior Aspect)
1. Coracoid Process
2. Scapular Notch
3. Superior Margin
4. Supraspinatus Fossa
5. Superior Angle
6. Scapular Spine
7. Vertebral Margin
8. Infraspinatus Fossa
9. Inferior Angle
10. Axillary Margin
11. Glenoid Cavity Margin
12. Acromion Process
 Rangka apendaj bersendi dengan rangka paksi
pada bahagian bahu dan punggung.
Lengkungan pektoral
Terdiri daripada 2 tulang iaitu:

 Tulang klavikel
› Berbentuk rod dan melengkung sedikit.
› Bersendi dengan manubrium pada suatu hujung dan cuaran akromion
pada suatu hujung yang lain.
› Berfungsi untuk mengalirkan daya daripada lengan kepada badan
manusia.
 Tulang skapula
› Berbentuk sekeping tulang leper yang berupa segitiga.
› Membentuk cuaran akromion dan cuaran korakoid yang dianjur
daripada spina skapula.
› Lesung glenoid(bahagian tulang skapula) bersendi dengan kepala
tulang humerus anggota hadapan.
.....TULANG TANGAN .....
 Terdiri daripada Humerus merupakan tulang
terpanjang
 radius-ulna lengan bawah dan terdiri dari pada
2 batang tulang
 karpus tulang pergelangan tangan

(8 tulang kecil)
 metakarpus merupakan tapak tangan

(5 tulang) bersendi dngan falanks

 falanks (14 tulang)
Lengkungan pelvis
Terdiri daripada 2 tulang kiri dan kanan yang
simetri. Tulang-tulang pada kedua-dua bahagian
ini bercantum antara satu sama lain di simfisis
pubis pada bahagian ventral. Lengkungan ini
terbahagi kepada:
 Ilium yang bersendi dengan sakrum.
 Iskium (atau tulang pelana)
 Pubis (atau tulang ari-ari)
.....TULANG KAKI .....
Terdiri daripada
 Femur tulang terpanjang
 tibia-fibula tulang bawah ( tibia lebih besar dari
fibula)
 Tarsus pergelangan kaki (7 tulang)
 Metatarsustapak kaki (5 tulang) bersendi dengan
tarsus dan falanks
 Tulang jari kaki (14 tulang)
Left Os Coxa (Lateral Aspect)
1. Anterior Superior Spine
2. Iliac Crest
3. Posterior Superior Spine
4. Posterior Inferior Spine
5. Greater Sciatic Notch
6. Body of Ilium
7. Ischial Spine
8. Lesser Sciatic Notch
9. Body of Ischium
10. Ischial Tuberosity
11. Obturator Foramen
12. Inferior Ramus of Ischium
13. Inferior Ramus of Pubis
14. Body of Pubis
15. Acetabulum
16. Anterior Inferior Spine 
Note:
Ilium + Ischium + Pubis = Os Coxa
Klasifikasi tulang
1. Terdapat pelbagai bentuk dan saiz tulang.
Kepelbagaian ini membolehkan tulang – tulang
memenuhi keperluan khusus bagi tulang tersebut .
2. Tulang – tulang boleh diklasifikasikan berdasarkan
empat bentuk :

 Tulang panjang
 Tulang pendek
 Tulang pipih/leper
 Tulang tidak sama bentuk
A ) Tulang panjang

 Tulang – tulang dalam kumpulan ini secara umumnya lebih

panjang ,lebar dan berfungsi sebagai tuas . Kebanyakan daripada
tulang –tulang panjang adalah tulang – tulang mampat .
 Contoh : Tulang pada tangan ( humerus , radius , ulna , metacarpal
dan falanges ) dan kaki ( femur , tibia , fibula , metatarsal ,
falangus)kecuali pergelangan tangan dan pergelangan kaki .
 TULANG
TULANG
LEPER
PANJANG

TULANG
TAK SAMA
TULANG
BENTUK
PENDEK
Struktur tulang panjang
Tulang panjang terdiri dari diafisis dan dua efisis .
 Efisis terletak pada kedua –dua hujung tulang panjang . Setiap efisis
terdiri daripada lapisan nipis tulang mampat yang melingkari kawasan
tulang yang berongga . Efisis dan diafisis terpisah oleh plat epifiseal
merupakan kawasan aktiviti pembiakan sel – sel yang terlibat dalam
tumbesaran tulang secara memanjang . Plat epifiseal ini digantikan
dengan garisan epifiseal apabila tumbesaran tulang terhenti pada akhir
remaja .
 Diafisis adalah tulang mampat yang disaluti dan dilindungi membrantisu
penghubung berfiber yang dikienali sebagai periosteum . Diafisis
melingkari kaviti medulari yang mengandungi sum – sum kuning tulang .
 Periosteum mempunyai lapisan luar bergentian dan
lapisan dalam bersel . Melainkan di antara kaviti
sendi , lapisan superficial tulangpanjang yang
melindungi semua tulang panjang dibaluti oleh
periosteum .

 Periosteum :
› Mengasingkan tulang daripada tisu – tisu di sekelilingnya .
› Menyediakan laluan peredaran dan pembekalan saraf .
› Terlibat secara aktif dalam pertumbuhan pembaikan tulang
.
B ) Tulang pendek
 Secara umumya , tulang – tulang pendek
berbentuk kiub dan didapati diruang – ruang
yang tertutup . Tulang – tulang ini berperanan
memindahkan daya . Tulang – tulang ini
berongga .
 Contoh : Tulang – tulang pergelangan
tangan( karpal ) dan pergelangan kaki ( tarsal ) .
C ) Tulang leper / pipih
 Tulang – tulang ini berbentuk pipih , nipis dan
melengkung . Tulang –tulang ini berfungsi
sebagai pelekatan otot – otot dan melindungi
organ-organ dibawahnya .
 Contoh : Tulang – tulang kranium , rusuk dan
sternum
 D ) Tulang tak sama bentuk
 Tulang – tulang tak sama bentuk berfungsi
sebagai tempat pelekatan otot atau artikulasi .
 Contoh : Tulang – tulang vertebra

( servikal , torasik , lumbar , sekrum , dan

koksiks ) dan tulang telinga tengah
( stapes , inuks , maleus )
Terdapat lima fungsi asas bagi sistem rangka iaitu :

1. Sokongan
 Tulang rangka membentuk kerangka tegar bagi pelekatan tisu
– tisu lembut an organ – organ tubuh .
 Contoh : Otot rangka dilekatkan pada tulang – tulang rangka .
2. Perlindungan
 Tengkorak , kolum vertebra , sangkar rusuk dan kaviti pelvic
melingkari dan melindungi organ – organ penting .
 Contoh : Tengkorak melindungi otak .
3. Pergerakan
 Tulang – tulang bertindak sebagai tuas apabila otot
– otot yang melekat padanya menguncup lalu
menghasilkan gerakan berpaksi pada sendi .
 Contoh : Sendi siku – ulna dan humerus .
4. Pembentukan sel – sel darah
 Sum – sum merah tulang orang dewasa
menghasilkan sel – sel darah merah , putih , dan
platlet . Tulang – tulang yang terlibat adalah
sternum , sebahagian daripada pelvis , femur dan
humerus .
5. Penyimpanan mineral
 Sebahagian besar dari matriks tulang terdiri
daripada kalsium dan fosforus. Mineral ini
menjadikan tulang – tulang tegar dan rintang
terhadap tekanan . Mineral – mineral ini boleh
dikeluarkan untuk kegunaan bahagian lain tubuh
apabila diperlukan .
 Contoh : Kekurangan kalsium dalam diet ,
menyebabkan kalsium dikeluarkan untuk
kegunaan bahagian tulang yang lain seperti
penguncupan otot .
 http://ms.wikipedia.org/wiki/Rangka_manusia
 http://ms.wikipedia.org/wiki/Rangka
 Applegate, Edith J. The Anatomy and Physiology
Learning System: Textbook. W.B. Saunders
Company. Philadelphia. 1995.
 Van De Graaff, Kent M. Human Anatomy 5th
Edition. WEB McGraw-Hill. Boston, MA. 1998.
 www.geocities.com/biologi_2000/bab9_2.htm
 SEKIAN
 TERIMA KASIH.