You are on page 1of 81

MOTOR ELEKTRIK

Oleh:
RAIS BIN MA’AT
Ketua Program Kejuruteraan Elektrik
Institut Latihan & Pembangunan Infrastruktur
Ikram

10/15/10 ITiDi 1
APA ITU MOTOR

Satu mesen yang boleh menukarkan


tenaga elektrik kepada tenaga
mekanikal

10/15/10 ITiDi 2
JENIS-JENIS MOTOR

• Motor DC
• Motor AC satu fasa
• Motor AC tiga fasa
• Motor AC/DC

10/15/10 ITiDi 3
MOTOR DC
• Motor DC magnet kekal
• Motor DC lilitan siri
• Motor DC lilitan selari
• Motor DC lilitan wound (siri selari)
• Motor universal (AC/DC)
• Stepping motor (stepper)

10/15/10 ITiDi 4
10/15/10 ITiDi 5
10/15/10 ITiDi 6
10/15/10 ITiDi 7
10/15/10 ITiDi 8
10/15/10 ITiDi 9
MOTOR AC SATU FASA
• Motor aruhan satu fasa (split phase motor)
• Motor kutub telau (shaded pole motor)
• Motor hidupan kapasitor putaran aruhan
(capacitor start induction run) – satu
capacitor
• Motor hidupan kapasitor putaran kapasitor
(capacitor start capacitor run) – dua
capacitor
10/15/10 ITiDi 10
CAPACITOR START MOTOR
(SINGLE PHASE MOTOR)

10/15/10 ITiDi 11
MOTOR AC TIGA FASA

• Motor aruhan tiga fasa / motor sangkar


tupai (squirrel cage motor)
• Motor gelang arus (slip ring motor)
• Motor segerak (synchronous motor)

10/15/10 ITiDi 12
CUT OUT OF A SQUIRREL CAGE MOTOR

10/15/10 ITiDi 13
MOTOR ARUHAN SANGKAR
TUPAI
• Paling popular dan banyak digunakan
• Rekabentuknya mudah
• Boleh dipercayai dan lasak
• Kelajuannya lebih kurang tetap
• Senggaraannya mudah dan murah
• Harganya berpatutan
• Kecekapannya baik
10/15/10 ITiDi 14
SQUIRREL CAGE MOTOR

10/15/10 ITiDi 15
CUT OUT OF A SQUIRREL CAGE MOTOR

10/15/10 ITiDi 16
MOTOR CROSS SECTION

10/15/10 ITiDi 17
SQUIRREL CAGE MOTOR COUPLED
TO A WATER PUMP

PUMP MOTOR

10/15/10 ITiDi 18
MOTOR SLIP RING
• Kurang digunakan, harganya mahal
• Terdapat tiga slip ring dan carbon brush
• Perlukan resistance bank
• Senggaraannya lebih rumit dan mahal
• Sesuai untuk motor bersaiz besar sahaja
• Kawalan hanya pada rotornya sahaja

10/15/10 ITiDi 19
SLIP RING MOTOR

10/15/10 ITiDi 20
SLIP RING & CARBON BRUSH

FAN

10/15/10 ITiDi 21
SLIP RING & CARBON BRUSH

10/15/10 ITiDi 22
ROTOR & SLIP RING
FAN

ROTOR WINDING

SLIP RING

10/15/10 ITiDi
SHAFT 23
10/15/10 ITiDi 24
MOTOR SEGERAK
• Perlukan bekalan AC (stator) dan DC
(rotor)
• Mahal dan bersaiz besar
• Senggaraannya mahal dan rumit
• Kelajuannya tetap dan segerak
• Boleh digunakan untuk memperbaiki faktur
kuasa
10/15/10 ITiDi 25
KECEKAPAN MOTOR

10/15/10 ITiDi 26
BRAKE MOTOR
• Mechanical brake
• Electrical brake
• For crane, hoist, lift and other lifting
purpose

10/15/10 ITiDi 27
JENIS SAMBUNGAN GELUNG

• Series motor – rotor mempunyai gelong


dan diberikan bekalan seperti stator
• Wound motor - rotor mempunyai gelong
dan diberikan bekalan seperti stator,
disambung selari
• Compound wound motor – campuran
kedua-dua yang diatas

10/15/10 ITiDi 28
MOTOR AROHAN
• Rotor tiada gelong tapi copper bar shorted
on both ends
• Rotor tidak perlukan bekalan elektrik
• Bekalan AC pada stator akan mengarohkan
rotor dan medan magnet yang terhasil
bertindakbalas menghasilkan dayakilas
putaran pada rotor

10/15/10 ITiDi 29
MOTOR ENDS
• D end (drive end)
• N end (non-drive end)

10/15/10 ITiDi 30
INSULATION CLASS

Class F (up to 155 degrees C)


Class H (up to 180 degrees C)

10/15/10 ITiDi 31
IP INDEX
• Nombor index IP XX, contoh IP 45
• Angka pertama menunjukkan tahap
perlindungan dari solid particle
• Angka kedua menunjukkan tahap
perlindungan dari percikan air

10/15/10 ITiDi 32
10/15/10 ITiDi 33
CIRI-CIRI MOTOR
• Kelajuan (Speed)
• Daya kilas (Torque)
• Faktur Kuasa (Power Factor)
• Kuasa (kW, H.P)
• Kecekapan (efficiency)
• Slip (dalam peratus)

10/15/10 ITiDi 34
10/15/10 ITiDi 35
10/15/10 ITiDi 36
10/15/10 ITiDi 37
KELAJUAN MOTOR

120 x f
N = ---------
P
N – speed
f – frequency
P – no of poles
10/15/10 ITiDi 38
SPEED CONTROL
• Change no of poles
• Vary frequency
• Vary voltage
• Mechanical gear

10/15/10 ITiDi 39
MOTOR SLIP
• Slip ialah beza diantara kelajuan sebenar
rotor dengan kelajuan segerak motor
• Slip adalah diantara 1.5% hingga 4% dari
kelajuan segerak
• Hanya motor segerak tiada slip

10/15/10 ITiDi 40
BAHAGIAN-BAHAGIAN MOTOR
• Stator
• Rotor
• Bearing and shaft
• Terminal connection
• Air gap
• Capacitor
• Slip ring , commutator, carbon brush
10/15/10 ITiDi 41
PERLINDUNGAN MOTOR
• Arus lebih
• Beban lebih
• Bocor ke bumi
• Lampau panas
• Single phasing (tiga fasa sahaja)
• Reverse phase rotation (tiga fasa sahaja)

10/15/10 ITiDi 42
ALAT-ALAT PERLINDUNGAN

• Fius
• MCB
• MCCB / ACB
• RCCB

10/15/10 ITiDi 43
RELAY UNTUK MOTOR
• Thermal Overload Relay (TOR)
• Thermal fuse
• Earth Leakage Relay (ELR)
• Thermister relay
• Gold relay
• Single phasing relay
• Reverse phase rotation relay
10/15/10 ITiDi 44
RELAY CHARACTERISTIC
• Slow action on overload (thermal effect)
• Slow action on overheating
• Able to distinguish starting current and
short time temporary overload
• Fast action on short circuit
• Fast action on earth fault

10/15/10 ITiDi 45
SAMBUNGAN GELONG
• Sambungan Delta (fixed) – 3 terminal
• Sambungan Star (fixed) – 3 terminal
• Sambungan Star / Delta – 6 terminal
• Tidak termasuk terminal pembumian
• Motor tiga fasa tidak memerlukan neutral

10/15/10 ITiDi 46
PENGENALAN 6 TERMINAL

R1, S1, T1 atau U1,V1, W1

R2, S2, T2 atau U2, V2, W2

10/15/10 ITiDi 47
SUSUNAN 6 TERMINAL
• Susunan adalah melintang – contoh

R1 S1 T1

T2 R2 S2

Hendaklah ditentukan dengan ujian keterusan


10/15/10 ITiDi 48
ARAH PUTARAN
• Fleming Right Hand Rule
• Motor tiga fasa arah putaran mengikut
phase rotation bekalan tiga fasa
• Jika mana-mana dua fasa diubah kedudukan
motor akan berputar sebaliknya
• Motor satu fasa tidak boleh diterbalikkan
arahnya jika L dan N diterbalikkan
10/15/10 ITiDi 49
JENIS-JENIS PEMULA
• Direct On Line (DOL)
• Star Delta
• Oto- Transformer
• Rotor Resistance
• Soft Starter

10/15/10 ITiDi 50
TUJUAN PEMULA
• Mengurangkan arus permulaan motor
• Mengelakkan bahaya motor hidup secara
tiba-tiba
• Untuk kendalian kawalan jauh (remote)
• Motor dapat dihidupkan secara
berperingkat-peringkat

10/15/10 ITiDi 51
PRINSIP PEMULA
• Voltan kurang masa permulaan (kecuali
DOL)
• Rintangan rotor tinggi masa permulaan
(rotor resistance starter)

10/15/10 ITiDi 52
KOMPONEN PEMULA
• Contactor
• Timer
• Thermal Overload Relay (TOR)
• Push button
• Auto-transformer
• Indicating lights
• Resistance bank
10/15/10 ITiDi 53
CONTACTOR 3 POLES, 2NC, 2NO

AC 240V/415V
OR DC
COIL

10/15/10 ITiDi 54
CONTACTORS
AC1, AC2, AC3, AC4

10/15/10 ITiDi 55
TIMER
• 0 – 60 saat
• 240V
• Jenis biasa (pemasangan tetap)
• Jenis plug-in dan base
• 2NC, 2NO

10/15/10 ITiDi 56
TOR
(THERMAL OVERLOAD RELAY)
• Kadaran arus
• Julat arus (ampere range)
• Pemilihan julat arus
• Tatahan arus
• Manual trip
• Reset button
• Contact (1NC, 1NO,1 COMMON)
10/15/10 ITiDi 57
PEMULA DOL
(DIRECT ON LINE)
• Untuk motor kecil, sehingga 3k.k sahaja
• Arus permulaan 6 hingga 8 kali ganda
• Arus permulaan 2 hingga 3 saat
• Motor disambung terus kepada gelong
stator dengan voltan penuh
• Satu fasa dan tiga fasa

10/15/10 ITiDi 58
PEMULA
DOL

TOR

10/15/10 ITiDi 59
PEMULA DOL – LITAR KAWALAN

10/15/10 ITiDi 60
PEMULA DOL – LITAR KUASA

10/15/10 ITiDi 61
DOL – KAWALAN BERTURUT

10/15/10 ITiDi 62
DOL – FORWARD
REVERSE

10/15/10 ITiDi 63
PEMULA STAR DELTA
• Untuk motor 3 hingga 10 k.k
• Voltan permulaan kira-kira 58%
(sambungan star) dari voltan penuh, reduce
torque, reduce current principle
• Masa arus permulaan 3 hingga 7 saat
• Untuk motor 6 terminal sahaja
• Voltan permulaan tidak boleh diubah-ubah
10/15/10 ITiDi 64
STAR DELTA

10/15/10 ITiDi 65
PEMULA OTO TRANSFORMER

• Untuk motor 10 k.k dan keatas


• Voltan permulaan dikurangkan kepada
beberapa step (50%, 65%, 80%)
• Untuk motor tiga atau enam terminal
• Sesuai juga untuk motor voltan tinggi
(3.3kV)

10/15/10 ITiDi 66
AUTO-
TRANSFORMER

10/15/10 ITiDi 67
AUTO-
TRANSFORMER
POWER
CIRCUIT

10/15/10 ITiDi 68
PEMULA RINTANGAN ROTOR
• Untuk motor bersaiz besar dan H.T sebab
mahal untuk mengawal bekalan masuknya
• Voltan penuh dikenakan kepada gelong
startor masa permulaan – voltan tinggi
• Hanya untuk motor slip ring sahaja
• Resistance bank disambung kepada lilitan
rotor melalui slip ring dan berus karbon
• More resistance, less torque, less current
10/15/10 ITiDi 69
ROTOR
RESISTANCE
POWER
CIRCUIT

10/15/10 ITiDi 70
RESISTANCE BANK

10/15/10 ITiDi 71
SOFT STARTER
• Electronic starter menggunakan thyrister
• Menaikkan voltan perlahan-lahan dari
kosong kepada voltan penuh dan juga
sebaliknya – no jerking
• Kuasa motor bergantung kepada beban
motor
• Menjimatkan kuasa elektrik semasa motor
tiada beban tapi harganya mahal
10/15/10 ITiDi 72
MOTOR NAME PLATE
• Serial number and Model number
• kW atau Horse power
• Ampere, Volt/phase, Hz
• Speed
• Insulation class
• Duty class (continuous, short time)
• Efficiency
• Noise level
• Winding connection

10/15/10 ITiDi 73
SENGGARAAN MOTOR
• Bearing
• Shaft and coupling alignment
• Insulation
• Vibration
• Noise
• Cleanliness of surrounding
• Lubrication of bearing

10/15/10 ITiDi 74
BEARING

10/15/10 ITiDi 75
GREASE

LUBRICATION

BEARING

SHAFT

10/15/10 ITiDi 76
NIPPLE
LUBRICATION

SHAFT

10/15/10 ITiDi 77
GREASING NIPPLE

10/15/10 ITiDi 78
COUPLING

PUMP
MOTOR

10/15/10 ITiDi 79
COUPLING ALIGNMENT CHECK

10/15/10 ITiDi 80
UJIAN MOTOR
• Penebatan (Insulation)
• Kepastian terminal sambungan
• Arah pusingan
• Kelajuan (Speed)
• Arus
• Gegaran (Vibration)
• Kebisingan (Noise)
• Suhu (Temperature)

10/15/10 ITiDi 81

You might also like