SISTEM TULISAN JAWI

SISTEM EJAAN JAWI MODEN BERDASARKAN AKHBAR UTUSAN Melayu

(Apakah Perkataan berubah menjadi )

1.0 Pengenalan

Pada masa dahulu hingga kini, penggunaan tulisan Jawi masih digunakan kerana ianya amat

berkait rapat dengan agama Islam. Kemunculan sistem Tulisan Jawi banyak berhubungkait

dengan kedatangan agama Islam ke Nusantara. Sebenarnya tulisan Jawi berasal dari tulisan

Arab dan mengandungi huruf-huruf Arab yang dimasukkan ke dalam sistem penulisan bahasa

Melayu.

Sejak kebelakangan ini, penggunaan tulisan Jawi di dada-dada akhbar mahupun penggunaan

di papan iklan, papan tanda nama jalan, bangunan, dan sebagainya mendapat pengiktirafan

dan sokongan padu oleh kerajaan untuk digunakan secara meluas.Begitu juga penggunaannya

di peringkat pengajian di universiti dan pendidikan di sekolah, sistem Tulisan Jawi telah

dijadikan salah satu mata pelajaran wajib yang mesti dipelajari oleh golongan pelajar di

Malaysia.

Meskipun penggunaan tulisan Jawi telah bermula sejak 700 tahun yang lalu, ia belum banyak

diselidiki dari segi perkembangan dan sistem tulisannya. Jika dilihat dari segi sejarah

perkembangannya, terdapat dua pengaruh sistem ejaan yang digunakan iaitu pengaruh Arab

dan Melayu. Secara amnya, pengaruh Arab dalam bentuk ejaan tulisan Jawi dipengaruhi

dengan penggunaan tanda-tanda baris; manakala pengaruh ejaan Melayu pula, wujudnya

huruf-huruf vokal sebagai menggantikan penggunaan tanda-tanda baris.

Memang tidak dapat dinafikan bahawa tulisan Jawi merupakan satu aspek yang penting dalam

mengekalkan imej dan identiti budaya Melayu masa kini. Bersesuaian dengan penggunaan

tulisan Jawi dalam segala urusan dan pernah menjadi tulisan antarabangsa seperti mana

bahasa Melayu yang pernah menjadi lingua franca sebagaimana menerusi catatan pengembara

Barat ke Nusantara seperti Magellan, Tom Pires, dan Van Ronkel, menjelaskan bahawa

bahasa Melayu dan tulisan Jawi diiktiraf sebagai bahasa perhubungan utama pada zaman

Kesultanan Islam di Nusantara.

Kelahiran Sistem Tulisan Jawi yang berasal dari tulisan dan pengaruh Arab terbukti sejarah

kewujudannya dalam tamadun Melayu melalui beberapa sumber khazanah dan bahan-bahan

bertulis yang ditemui seperti; dari batu bersurat, manuskrip lama, kertas lama, majalah, batu

nisan, bahan-bahan yang dibuat daripada logam, kulit, alat senjata, duit syiling, batu lontar,

tembikar, ukiran-ukiran pada masjid, istana, termasuk sumber penemuan pada azimat dan

tangkal.

Sebagai contohnya, penemuan pertama pada batu nisan Syeikh Nuruddin Al-Raniri di Barus,

Sumatera Utara yang tercatat dalam bahasa Arab bertarikh 48 Hijrah, diikuti pula batu nisan

seorang puteri raja di Pekan, Pahang Darul Makmur pada 419 Hijrah, kemudiannya batu nisan

Syeikh Abdul Qadir Ibn Husin Syah Alam di Langgar, Kedah bertarikh 290 Hijrah, dan batu

nisan Fatimah binti Maymun bin Hibatullah yang dijumpai di Leram, Grisek, Jawa Timur

tanggal 475 Hijrah bersamaan 1082 Masihi; yang menunjukkan tulisan Jawi berasal dari

orang Arab yang kemudian telah diubahsuai dengan menambahkan beberapa huruf Arab yang

disesuaikan dengan gaya bahasa orang Melayu dalam usaha membuktikan kewujudan tulisan

Jawi dalam tamadun Melayu setelah penemuan prasasti di Kuala Berang, Terengganu pada
702 Hijrah bersamaan 1303 Masihi. Namun begitu, persoalan yang mungkin tidak dapat

dihuraikan dan mendapat kepastian hingga kini ialah siapakah pencipta sebenar bagi tulisan

Jawi yang ada sekarang walaupun aksara tulisan Jawi banyak menggunakan huruf-huruf

Arab.

Oleh yang demikian dalam penghasilan perkataan Jawi, sebenarnya ia berkait rapat dengan

sistem ejaannya. Terdapat tiga jenis pembentukan ejaan yang lazim digunakan iaitu ejaan

tradisi, ejaan lazim, dan ejaan mengikut hukum :

a) Ejaan Tradisi

Dalam pembentukan ejaan ini, penggunaan kaedah baris digunakan, dan ada ketikanya ianya

digugurkan. Ini tidak menjejaskan sistem ejaan tersebut. Contoh perkataan seperti tiada ( ‫) تئاد‬,

pada ( ‫قد‬ ), dan kepada ( ‫كقد‬ ).

b) Ejaan Lazim

Ejaan ini lazimnya digunakan bagi mengeja perkataan sukukata terbuka atau sukukata tertutup

sama ada bunyi sukukata itu ke atas, ke bawah, atau ke depan. Antara contoh perkataannya

seperti lada( ‫) الدا‬, pasu(‫) قاسو‬, suka( ‫) سوك‬, barang( ‫) بارغ‬, bulan( ‫ولن‬SS‫) ب‬,nangka( ‫) نغك‬, dan

bantal( ‫بنتل‬ ).

c) Ejaan Mengikut Hukum

Dalam sistem ejaan Jawi mengikut hukum, terdapat beberapa hukum mengeja seperti hukum

darling, hukum di luar darling, hukum ka-ga, hukum ra-ma, hukum ha-aha dan lampau

hukum.
1.1 Objektif Kajian

a) Mengkategorikan dan menjelaskan jenis ejaan kata Melayu Jati dan kaedah ejaan kata

serapan yang terdapat dalam Akhbar Utusan.

b) Menganalisis peratusan penggunaan jenis dan kaedah ejaan tersebut.

c) Menilai semula sistem ejaan yang terdapat dalam akhbar yang dikaji.

1.2 Bahan Kajian

Dalam melaksanakan tugasan ini penulis menggunakan Akhbar Utusan Melayu sebagai bahan

kajian utama. Tajuk yang diutarakan ialah “Apakah perkataan intan akan berubah menjadi

Intan” hasil tulisan Pak Madlub bertarikh 30 Mac 2009.

1.3 Kaedah Kajian

Dalam membuat kajian penggunaan ejaan yang terkandung dalam akhbar Utusan Melayu ini,

sumber rujukan diperolehi dan dirujuk dari sumber perpustakaan, sumber internet, dan

individu tertentu iaitu guru mata pelajaran Pendidikan Islam, dan Bahasa Melayu.

1.4 Batasan

Walaupun jumlah perkataan dalam akhbar utusan Melayu agak banyak, namun penulis hanya

menghadkan kepada 100 perkataan awal sahaja. Daripada 100 perkataan ini kajian akan

dibuat berdasarkan objektif yang telah ditentukan.

2.0 Hasil Kajian

Setelah mengkaji 100 perkataan daripada akhbar, bermula daripada perkataan :

Hingga didapati ejaan bagi setiap perkataan adalah seperti berikut (terdapat juga perkataan
berulang) :

2.1 Ejaan Lazim

1 Tanda

2 Tanya

3 Banyak

4 Baru

5 Tahu

6 Besar

7 Hasil

8 Usaha

9 Dan

10 Dalam

11 Dewan

12 Ahli

13 Majlis

14 Tentang

15 papan

16 Lagi

17 Batu

19 tanda

2.2 Ejaan Mengikut Hukum

2.2.1 Hukum Darlung

23 kali

2.2.2 Hukum Luar Darlung

24 saya

25 Mana-mana

26 hatta

27 nama

2.2.3 Hukum Ka dan Ga

28 ketika

2.2.4 Hukum Ha dan Aha

29 bahasa

2.3 Ejaan Tradisi

30 Orang

31 Utama

32 Batu pahat

33 Yakni

34 Itu

35 Sendiri

36 Apabila
37 Pertama

38 Ia

39 Yang

40 Huruf sin

41 Atau

42 Tidak

43 Maknanya

44 Sampai

45 Kamus

46 Melayu

47 Wujud

48 telah

49 kepada

50 kerana

51 apatah

52 penggaram

53 segera

54 Jalan Rahmat

55 sebarang

56 Hj. Zainal Abidin Sapruan

2.4 Kata Berimbuhan

57 perkataan

58 menjadi
59 melintasi

62 dibandar

63 apakah

64 Terpinga-pinga

65 terlihat

66 perkataan

67 tertinggal

68 Sebaik

69 kerumah

70 menyelongkar

71 pelbagai

72 termasuk

73 ternyata

74 terbaru

75 menyebabkan

76 bertanya

77 perbandaran

78 tersebut

79 sebuah

2.5 Ejaan Kata Serapan Inggeris

80 edisi

2.6 Analisis Kekerapan Penggunaan Jenis dan Kaedah Ejaan

Bil. Perkataan Jenis dan Kaedah

1. ‫ڤد‬ Ejaan tradisi

2. ‫وتي‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ چ‬Ejaan lazim

3. ‫تير‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ سمس‬Ejaan kata serapan Inggeris

4. ‫كولهن‬SSSS‫ ڤرس‬Kaedah kata imbuhan apitan (awalan -akhiran) Imbuhan per……..an

5. ‫اللو‬ Ejaan lazim

6. ‫ايبو‬ Ejaan lazim

7. ‫ دان‬Ejaan lazim

8. ‫اڤ‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ ب‬Hukum di luar Darlung

9. ‫تله‬ Ejaan lazim

10. ‫اوا‬SSSSSSSSSSSSSSSS‫ ممب‬Kaedah kata berimbuhan awalan (mem)

11. ‫امي‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ ك‬Ejaan lazim

12. ‫ مالوات‬Kaedah kata berimbuhan awalan (me)

13. ‫در‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ بن‬Ejaan lazim

14. ‫كوچيڠ‬ Nama khas

15. ‫راوق‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ س‬Nama khas

Bil. Perkataan Jenis dan Kaedah

16. ‫وقتو‬ Kata serapan Arab

17. ‫امي‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ ك‬Ejaan lazim (suku kata terbuka)

18. ‫اهو‬SSSSSSSSSSSSSSSS‫ دبريت‬Kaedah kata berimbuhan awalan (di)

19. ‫تنتڠ‬ Ejaan lazim (suku kata tertutup)

20. ‫وتين‬SSSSSSSSSSSSSSSSS‫ ڤرچ‬Kata berimbuhan apitan (awalan-akhiran)

21. ‫ ايت‬Ejaan tradisi

22. ‫امي‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ ك‬Ejaan lazim (suku kata terbuka)

23. ‫ورق‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ برس‬Kata berimbuhan awalan (ber)

24. ‫يراءن‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ كڬمب‬Kata berimbuhan apitan

(awalan-akhiran) (ke……an)

25. ‫ وه‬Kata seru

26. ‫رونوقڽ‬SSSSSSSSS‫ س‬Kata berimbuhan apitan (awalan-akhiran) (se……..nya)

27. ‫ داڤت‬Ejaan tradisi (suku kata terbuka)

28. ‫اءيق‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ ن‬Bunyi glotis

29. ‫ل تربڠ‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ كاڤ‬Kata gabungan

30. ‫امي‬SSSSSSSSSSS‫ ك‬Ejaan lazim (Suku kata terbuka + terbuka)

Bil. Perkataan Jenis dan Kaedah

31. ‫كلوارڬ‬SSSSSSSSSSSSSSSS‫ س‬Kaedah kata berimbuhan awalan (se)

32. ‫ كالڤڠن‬Kaedah kata berimbuhan awalan (ke)

33. ‫تربڠ‬ Ejaan lazim (Suku kata tertutup + tertutup)

34. K.L.I.A Penggunaan Bahasa Inggeris

35. ‫ دڠن‬Kata perbuatan

36. ‫اءيقي‬SSSSSSSSSSSSSSSS‫ من‬Kaedah kata berimbuhan awalan (me)

37. ‫بواه‬SSSSSSSSSSSSSSSSS‫ س‬Kaedah kata berimbuhan awalan (se)

38. ‫تكسي‬ Kata serapan Inggeris

39. ‫وءي‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ امب‬Kata diftong

40. ‫ڤرامه‬ Ejaan lazim

41. ‫وڠڬوه‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ س‬Ejaan lazim

42. ‫بر‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ دري‬Kata serapan Inggeris

43. ‫تكسي‬ Kata serapan Inggeris

44. ‫ ايت‬Ejaan tradisi

45. ‫ات‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ ك‬Ejaan lazim

46. ‫ايه‬ Nama khas

Bil. Perkataan Jenis dan Kaedah

47. ‫ابيال‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ اڤ‬Ejaan lazim

48. ‫مڤأي‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ س‬Ejaan lazim

49. ‫ان‬SSSSSSSSSSSSSSSS‫ د س‬Kaedah kata berimbuhan awalan (ke)

50. ‫امي‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ ك‬Ejaan lazim

51. ‫ڬرا‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ س‬Ejaan lazim

52. ‫ور‬SSSSSSSSSSSSSSSS‫ مالڤ‬Kaedah kata berimbuhan awalan (me)

53. ‫ري‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ دي‬Ejaan lazim

54. ‫مبيل‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ س‬Ejaan lazim

55. ‫وقكن‬SSSSSSSSS‫ منونج‬Kata berimbuhan apitan (awalan-akhiran) (me……..an)

56. ‫ تيكيت‬Ejaan kata serapan Inggeris

57. ‫نربڠن‬SSSSSSSSSS‫ ڤ‬Kata berimbuhan apitan (awalan-akhiran) (pe……..an)

58. ‫تله‬SSSSSSSSSSSSSSSSS‫ س‬Kaedah kata berimbuhan awalan (se)

59. ‫ ايت‬Ejaan tradisi

60. ‫امي‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ ك‬Ejaan lazim

61. ‫منوجو‬ Kaedah kata berimbuhan awalan (me)

62. ‫ كبالي‬Kaedah kata berimbuhan awalan (ke)

Bil. Perkataan Jenis dan Kaedah

63. ‫منوڠڬو‬ Kaedah kata berimbuhan awalan (me)

64. ‫ وه‬Kata seru

65. ‫چڠڬيه‬ Ejaan kata serapan Inggeris

66. ‫وڠڬوه‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ س‬Ejaan lazim

67. ‫اڠونن‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ ب‬Ejaan lazim

68. ‫ ايت‬Ejaan tradisi

69. ‫ات‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ ك‬Ejaan lazim

70. ‫ايبو‬ Nama khas

71. ‫اي‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ ادوه‬Kata diftong

72. ‫جوق‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ س‬Ejaan lazim

73. ‫اڠت‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ س‬Ejaan lazim

74. ‫ ددالم‬Kaedah kata berimbuhan awalan (di)

75. ‫اڠونن‬SSSSSSSSSSSSSSSS‫ ب‬Kaedah kata berimbuhan akhiran (an)

76. ‫ اين‬Ejaan tradisi

77. ‫وه‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ كل‬Ejaan lazim

78. ‫ايه‬ Nama khas

Bil. Perkataan Jenis dan Kaedah

79. ‫منتارا‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ س‬Kata geluncur

80. ‫منوڠڬو‬ Kaedah kata berimbuhan awalan (me)

81. ‫نربڠن‬SSSSSSSSSS‫ ڤ‬Kata berimbuhan apitan (awalan-akhiran) (pe……..an)

82. ‫امي‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ ك‬Ejaan lazim

83. ‫تورن‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ دريس‬Ejaan kata serapan Inggeris

84. ‫يڠ‬ Ejaan lazim

- kata dasar satu suku kata

- dieja tidak menggunakan alif

85. ‫ اد‬Ejaan tradisi

86. ‫يتو‬SSSSSSSSSSSSSSSSS‫ دس‬Kaedah kata berimbuhan awalan (di)

87. ‫امي‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ ك‬Ejaan lazim

88. ‫اكن‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ م‬Ejaan lazim

89. ‫اندويچه‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ س‬Ejaan kata serapan Inggeris

90. ‫ دان‬Ejaan tradisi

91. ‫وم‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ مين‬Ejaan lazim

92. ‫وس‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ ج‬Ejaan kata serapan Inggeris

93. ‫ اورين‬Ejaan kata serapan Inggeris

Bil. Perkataan Jenis dan Kaedah

94. ‫مبيل‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ س‬Ejaan lazim

95. ‫ون‬SSSSSSSSSSSSSSSS‫ منونت‬Kaedah kata berimbuhan awalan (me)

96. ‫ين‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ تيليۏيش‬Ejaan kata serapan Inggeris

97. ‫ايه‬ Nama khas

98 ‫وال‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ ڤ‬Ejaan lazim

99. ‫وم‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ مين‬Ejaan lazim

100. ‫وڤي‬SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS‫ ك‬Ejaan lazim

2.7 Penilaian semula Sistem Ejaan Jawi

Secara amnya, didapati penggunaan sistem ejaan dan tulisan besar pengaruhnya. Dalam kajian

Akhbar Utusan Melayu yang dibuat sistem ejaan banyak menggunakan ejaan tradisi, ejaan

lazim dan ejaan mengikut hukum. Ejaan tradisi paling ketara digunakan dan ejaan mengikut

hukum dan kata serapan Inggeris sedikit digunakan. Ini berkemungkinan Usaha dalam

mengembang dan mempertingkatkan semula pendidikan tulisan Jawi dan penggunaannya di

dalam media cetak mahupun media massa seharusnya disegerakan agar tidak akan terus pupus

disebabkan oleh tangan orang Melayu sendiri. Hal ini berlaku kerana majoriti daripada

generasi muda kini tidak dapat menguasai pendidikan tulisan Jawi apatah lagi mahu menulis

dan membaca Jawi kerana sebahagian daripada mereka ‘buta’ dalam pembacaan tulisan Jawi.

Kelemahan ini amat menghantui masyarakat Melayu yang amat menyayangi sistem tulisan

Jawi ini. Justeru itu, tanggungjawab memelihara tulisan Jawi bukan sahaja menjadi
tanggungjawab pihak kerajaan sahaja, tetapi komitmen semua pihak untuk memelihara tulisan

Jawi sebagai suatu warisan milik bersama mesti dilaksanakan secara kerjasama dan

kesungguhan yang hakiki.

Antara langkah-langkah yang boleh dilakukan dalam aktiviti pembudayaan dan menghargai

pendidikan tulisan Jawi dalam kalangan masyarakat ialah usaha awal kerajaan menghidupkan

semula akhbar Utusan Melayu Mingguan yang mula menemui para pengguna pada setiap

Isnin mulai 01 Mei 2006 dengan kerjasama Kementerian Kebudayaan, Kesenian, dan Warisan

(KekWa), Kementerian Pengajian Tinggi, Kementerian Pelajaran Malaysia, dan Kementerian

Penerangan. Malahan, Kabinet juga telah meluluskan peruntukan khas sebanyak RM11 juta

kepada KekWa bagi memartabatkan tulisan Jawi di Negara ini.

Selain itu, usaha yang dilakukan oleh Kementerian Pelajaran pula dalam mempertingkatkan

pendidikan tulisan Jawi ialah dengan menggalakkan sekolah-sekolah supaya menggunakan

apa-apa sahaja bahan cetakan bertulisan Jawi termasuk akhbar Utusan Melayu untuk

digunakan sebagai bahan pembelajaran dalam kelas. Dalam hal ini, misalnya Jabatan

Pelajaran Terengganu telah meminta semua sekolah di negeri itu melanggan akhbar Utusan

Melayu untuk dijadikan bahan pengajaran dan pembelajaran Jawi di samping sebagai bahan

bacaan tambahan kepada murid. Ini selaras dengan pelaksanaan program j-QAF, yang

memberi penekanan kepada bidang penulisan dan pemahaman Jawi untuk murid sekolah

termasuk penghasilan buku teks Pendidikan Islam dalam tulisan Jawi, kertas peperiksaan

peringkat Peperiksaan Menengah Rendah dan Sijil Pelajaran Malaysia dalam tulisan Jawi.

Kesungguhan dalam memperkayakan pendidikan tulisan Jawi dan menaikkan maruahnya,

peruntukan lebihan masa kepada Pendidikan Islam di sekolah turut dibuat oleh pihak

Kementerian Pelajaran bilamana pihak kementerian telah bersetuju memperuntukkan satu

daripada enam masa seminggu bagi mata pelajaran Pendidikan Islam dikhaskan untuk

pembelajaran Jawi. Dengan masa tambahan yang diberikan itu membolehkan pendidikan

tulisan Jawi dimanfaatkan dengan sebaik mungkin oleh pihak sekolah dan guru yang

mengajar mata pelajaran tersebut.

Pihak Kementerian Pelajaran juga telah mengambil inisiatif penting untuk kepentingan guru

dan murid dengan menggunakan ejaan baharu yang disediakan oleh Dewan Bahasa dan

Pustaka bagi mengelakkan kekeliruan yang timbul jika terdapat tenaga pengajar yang masih

menggunakan sistem tulisan Jawi lama.

3.0 Kesimpulan

Sistem Tulisan Jawi yang terkandung didalamnya sistem ejaan dan kaedah ejaan merupakan

aspek yang amat penting dalam mengekalkan identiti budaya Melayu. Kemunculan tulisan

Jawi juga banyak berkaitrapat dengan kedatangan Islam dan budaya al Quran. Pengaruh al

Quran dalam penggunaan kata bahasa Melayu juga wujud daripada peminjaman perkataan

Arab ke atas bahasa Melayu itu sendiri. Ini kerana pada suatu ketika dahulu, tulisan Jawi

pernah menjadi tulisan antarabangsa seperti bahasa Melayu yang menjadi lingua franca pada

zaman Kesultanan Islam di Nusantara. Kelalaian dan kealpaan dalam menyanjungi tulisan

Jawi bererti mengabaikan budaya yang sudah berakar umbi dalam alam Melayu sejak dahulu

lagi.

Lantaran itu, dalam pembentukan perkataan Jawi bermula daripada pembentukan sukukata

Jawi itu sendiri. Pembentukan sukukata Jawi dapat dipecahkan kepada dua iaitu sukukata

Jawi terbuka dan sukukata Jawi tertutup.

Sukukata terbuka ialah sukukata yang berakhir dengan huruf vokal, manakala sukukata
tertutup pula ialah sukukata yang diakhiri dengan huruf konsonan.

Dalam sistem tulisan Jawi juga terdapat tiga huruf vokal yang mewakili enam huruf vokal

dalam bahasa Melayu, iaitu huruf alif (‫) ا‬mewakili huruf vokal a, u, dan e(pepet); diikuti huruf

ya ( ‫ ) ي‬mewakili huruf vokal i dan e (taling); manakala huruf wau( ‫ ) و‬mewakili huruf vokal

o. Huruf-huruf konsonan pula adalah selain daripada huruf vokal a, e, i, o, dan u. Oleh itu,

pembentukan sukukata terbentuk dengan gabungan antara huruf konsonan dengan huruf vokal

atau sebaliknya.

Pembentukan ejaan Jawi dari pengaruh Arab dan Melayu ini telah lama digunapakai oleh

orang-orang Melayu dan bukan Melayu di Tanah Melayu yang merangkumi sistem ejaan

lama seperti (sudah - ‫ ;) سد ه‬ejaan tua (itu - ‫ ;) ائت‬ejaan baharu ( billik - ‫ ;)بئلئق‬ejaan Arab

(wajib - ‫ ;)واجب‬ejaan kemelayuan ( peduli - ‫د ولئ‬S‫ ;)ق‬dan ejaan kata asing/Inggeris seperti

( vokal – ‫وكل‬ ‫)ؤ‬.

Maka, dalam abad ke-20 ini, telah banyak cabaran yang wujud dalam memelihara tulisan Jawi

di mata dunia agar sentiasa dihargai. Antara cabaran tersebut ialah penggunaan sistem ejaan

Jawi yang tidak menggunakan vokal pada sukukata akhir terbuka masih digunakan dan bagi

perkataan baru dan kata pinjaman vokal digunakan bagi mendapatkan bunyi sehampir yang

boleh dengan perkataan asal (Hashim Musa,1999:180-181). Perkara ini banyak tercatat dalam

penggunaan tulisan Jawi di dalam majalah Dian, Mastika, Hiburan, akhbar Utusan Melayu

seperti yang dikaji, Semangat Asia, dan akhbar Fajar Asia.

Cadangan penggunaan sistem fonetik oleh majalah Dian juga kurang mendapat sambutan

kerana ketika itu sistem ejaan Za’aba telah sebati digunakan; ini menyukarkan lagi perubahan

sistem lama kepada sistem baru.

Penghasilan buku,’Pedoman Ejaan Jawi yang Disempurnakan’, dan ‘Daftar Ejaan Rumi-

Jawi’, yang diterbitkan pada 1988 oleh Dewan Bahasa dan Pustaka adalah gabungan dan

pemantapan yang diusahakan daripada buku,’Daftar Ejaan Melayu Za’aba’(1939). Kedua-dua

buku tersebut bertujuan untuk pemantapan, pengekalan, pengubahsuaian, dan pembaharuan

dalam menyelesaikan beberapa masalah ejaan Jawi yang dihadapi oleh para pengguna.

Lantaran itu, penghasilan buku-buku tersebut dapat mengelakkan berlakunya kekeliruan

dalam sistem ejaan tulisan Jawi pada masa dulu, kini, dan mungkin selamanya.

Menerusi kertas kerja kajian ini diharapkan masyarakat Melayu khasnya dan pencinta tulisan

Jawi amnya terpaksa menghadapi dugaan dan cabaran sama ada untuk menerima atau

menolak pembaharuan/perkembangan ejaan Jawi yang diketengahkan. Bagi menangani

cabaran yang berlaku, pelbagai seminar, perbincangan, bengkel, dan seumpamanya akan/telah

diadakan namun peningkatan dan menghargai tulisan Jawi masih di ambang kekaburan.

Bibliografi

Amat Juhari Moain( 1994,Februari). Sistem Ejaan Jawi Prasasti Terengganu, Jurnal

Dewan Bahasa,Jilid 38.Bil.2. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.hlm.100-104

Amat Juhari Moain(Julai 2004).Sejarah Perkembangan Tulisan Jawi. Monograf:Bil.9 :

Bahasa, Sastera dan Budaya Melayu, Serdang,FBMK: UPM.hlm.167-179

Hj. Mohd Hussein Hj Baharuddin,Ph.D(2006). Modul BBM3402 Sistem Tulisan Jawi,

Universiti Putra Malaysia, PPL, Serdang: Pro-Office Shoppe Sdn. Bhd.

Mohd Hussein Baharuddin(Julai 2004).Gagasan dan Aktiviti ke Arah Memartabatkan

Tulisan Jawi. Monograf:Bil.9 : Bahasa, Sastera dan Budaya Melayu, Serdang,Jabatan

Bahasa Melayu, FBMK :Universiti Putra Malaysia.hlm. 181-187

Mohd Hussein Baharuddin(November 2000).Tulisan Jawi:Perkembangan dan

Cabaran. Monograf: Bil.4 : Bahasa, Sastera dan Budaya Melayu,Serdang,Jabatan

Bahasa Melayu, FBMK :Universiti Putra Malaysia.hlm.139-153

Samat Buang(2007,Januari). Mengembalikan Maruah Tulisan Jawi. Pelita

Bahasa.Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.hlm. 9-11

Saiful Bahri Aziz,etc.(2005). Pengajian Islam, Modul 2/3, Mod latihan Perguruan

Berasaskan Sekolah, Major j-QAF, Bahagian Pendidikan Guru, KPM.