You are on page 1of 51

Tumbal

Sêjatiné abót anggónku nindakaké pakaryan iki. Nangíng piyé manèh. Aku
múng sakwijiníng bawahan síng kudu loyal marang atasan. Kamångkå atasanku
Drs Sêngkuni SH MBA wís nginstruksèkaké yèn proyèk iki kudu di-mark up.
Mbúh piyé carané síng pênting kabèh bisa olèh pangan. Pancèn iki
konsêkuènsiné nduwèni jabatan síng stratêgis kåyå awakku iki. Tak akóni
sakwisé dadi Kasubag Pêngêlolaan Proyèk iki rêjêkiku mbanyu mili. Paribasan
nganti kåyå diwènèh-wènèhi. Nangíng yèn ånå pêrkårå síng kåyå mêngkéné
aku ugå kudu wani ndhadhagi. Awít yèn ora, biså dipêsthèkké yèn tahún
ngarêp aku mêsthi bakal dimutasi.

"Wís tå Dík Har, ora sah dipikirké abót-abót. Soal wóng såkå KPK, mêngko aku
síng mback-up wís," mangkono pangandikané atasanku kasêbút íng sak
wijiníng wêktu nalikå aku ditimbali íng ruangé. "Síng pêntíng kowé biså ngolah
ångkå-ångkå iku kanthi layak. Masalah liyané mêngko aku síng ngatúr,"
sêsambungé Pak Sêngkuni karo ngêpúk-êpúk pundhakku.

"Lha piyé kirå-kirå? Åpå Dhík Har kabótan? Soalé Dík Wísnu wingi ugå
nawakaké arêp nggarap proyèk iki," ujaré Pak Sêngkuni kåyå ngêrti
kêmrusuhing atiku. "Oh, mbotên Pak. Kulå taksíh sagah ngayahi piyambak,"
ujarku gurawalan. "Wèll! yå ngono iku síng tak karêpké. Yèn pancèn kowé sê-
visi karo aku, mêsthi aku ora bakal ninggal kowé Dhík. Wís sak iki rampúngna
aku péngín Minggu ngarêp wís rampúng. Sanggúp tå?" "Sêndikå Pak," ujarku
karo manthúk-manthúk. Aku énggal-énggal ninggalaké ruang kêrjané bós têrús
nyêlúk Dhík Wakino wakílku sartó Éndah sékrêtarísku. Tak jak rêmbugan
barêng pêrkårå iki. Awít pancèn wóng loro iku síng dadi nyawaku. Ibaraté Dhík
Wakino karo Éndah kuwi think-tank-ku. Sangénggå aku bangêt mbutúhaké
bantuané dhèwèké.

"Nèk masalah ångkå gampang diowahi, Mas. Múng síng dadi masalah iki
tanggúng jawabé abót awít nyangkút dana síng ora sêthitík," ujaré Dhík
Wakino. "Nangíng têrús piyé Dhík? Bós wís nêtêpké kudu biså. Yèn ora awakké
dhéwé kudu siap ninggalké kantór iki," sêmaúrku. Dhík Wakino manthúk-
manthúk karo ngulati layar kómputêr íng ngarêpé. "Yå wís, arêp piyé manèh.
Mbók mênåwå iki pancèn résiko pêkêrjaan. Awakké dhéwé kudu siap,"
sambungé wóng síng bangêt tak pêrcåyå iku.

Pancèn iki dudu masalah síng ènthèng, awít proyèk iki gungungé mèh nêm
bêlas mílyar rupiah. Síng kudu di-mark up mèh sêpulúh míliar dhéwé. Åpå ora
édan-édanan. Nangíng piyé manèh. Aku iki múng bawahan kudu loyal mênyang
atasan. Awít yèn ora biså-biså aku dilórót jabatanku. Kamångkå ngêrti dhéwé
kanggo ningkataké karir íng kantór iki ora barang síng gampang. Awít mèh
wólulas tahún anggónku bêrjuang ngrintís karir, wiwít gólóngan têlu A nganti
sak iki biså dadi Kasubag sak wijiníng kantór. Mêsthi waé dudu bab síng
gampang. Kåyå aku dhéwé síng wêktu iki kêlêbu ånå bagian síng êmpúk.
Ora sithík síng pådhå kêpéngín biså nglungguhi kúrsiku iki. Awít pancèn ya
nyênêngké tênan. Golèk dhuwít paribasan kêcap waé dadi atusan éwón.
Nangíng ugå mujúdaké bagian síng ånå pucuking êri, yèn ora ngati-ati bisa
ndang ngglúndhúng tênan. "Durúng saré, Pah?" panyénggólé Nani, sisihanku.
Ora tak råså yèn wêktu iki aku nêdhêng ngalamún nèng têras kamar lantai loro.
"Durúng ngantúk, Mah?" sêmaurku karo nyumêt rókók êmbúh síng kêpira mau?
"Sajaké ånå masalah nèng kantór?" pitakóné bojoku síng wís apal lagónku.
Sabên ånå masalah mêsthi tangkêpku dadi séjé karo padatan.

Aku múng manthúk. Têrús sisihanku lunggúh íng sandhíngku. Awít yèn wís
ngono biasané aku têrús critå masalahku marang dhèwèké. Pancèn sak suwéné
iki sisihanku síng dadi sparing partnêr-ku. Dhèwèké kuwi wóng wadón síng
istiméwa, sênadyan múng ibu rumah tangga, nangíng otakké ora kalah karo
wanita karir. Ora nggumúnanké sêjatiné sisihanku lulusan sarjana lan mbiyèn
tahu dadi dosèn íng univêrsitas swasta. Múng amargå aku ora kêpéngín bojoku
bêrkarir, mula dhèwèké tak kón dadi ibu rumah tangga thók. Supåyå anak-
anakku biså kopèn, nyatané anakku cacah têlu sakiki wís ngancík dhéwåså
kabèh, síng mbarêp malah wís mèh lulús såkå univêrsitasé.

"Pancèn abót posisi panjênêngan, Pah. Awít iki diléma. Yèn njênêngan wêgah,
mêsthi bakal dilórót. Nangíng yèn pênjênêngan tindakké, abót résikoné,"
komêntaré sisihanku sak wisé tak critani pêrmasalahanku. "Ya kuwi síng gawé
bingúngku. Lha trús aku kudu piyé?" "Yúk awakké dhéwé tahajúd, nyoba
nyuwún tuntunan Gusti Allah, såpå ngêrti mêngko njênêngan olèh pêpadhang,"
ujaré sisihanku. Aku manthúk-manthúk têrus wóng loro pådhå tumuju kamar
mandhi njupúk banyu wudu kanggo ngrêsiki badan. Ånå sak jroning tahajúd
tak rasakaké kåyå ngåpå jumbal-jumbulé wêwayangan ing alam pikirku.
Sênadyan wola-wali tak cobå nyilêmaké wêwayangan iku nanging kråså angèl
bangêt. Sabên-sabên wêwayangané Pak Sêngkuni atasanku kanthi polatan
nêsu ngulataké aku. Gonta-ganti karo lapuran proyèk síng kudu tak gawé.
Têrús nglambrang manèh wêwayanganku dipêcat déníng atasan.

Têrús ånå gambaran pårå polisi síng têkå ing kantórku têrús mbórgól tanganku.
"Dúh, Gústi Allah...... Kulå pasrah wóntên ngarså padukå!" pambêngókku íng
sak jroníng tahajúd. Bubar kuwi aku ngrasakaké pêndêlênganku pêtêng. Aku
ambrúk ngambúng karpèt síng dadi lambaran anggónku ngadhêp íng Pangéran.

Ésúk iki Dhík Wísnu têkå íng kantórku karo mènèhaké layang kanggo aku. Tak
bukak layang iku tibaké surat pêrintah såkå Pak Sêngkuni supåyå aku
mènèhaké proyèk iku marang dhèwèké. "Sorry lho Mas, aku múng nindakaké
dhawúh," ujaré Wísnu katón pêkéwúh karo aku. "Ora åpå-åpå, Dhík. Mbók
mênåwå kowé luwíh pintêr timbang aku," ujarku karo mènèhaké bêrkas-bêrkas
administrasi proyèk. Sênadyan ånå kang kóbóng íng dhådhå iki, nangíng tak
cobå mêkak hardaníng kanêpsónku.
Mugå-mugå waé Gusti Allah tansah mènèhi kêsabaran marang aku. Awít såpå
wóngé síng ora lårå ati, yèn nèng têngah dalan gawéyané dipasrahké wóng
liyå. Pak Sêngkuni pancèn kêbangêtên. Katóné dhèwèké wís malík imané sak
ênggå tégå karo aku síng ora liya anak buahé. Awan iku aku milíh mulíh gasik,
awít yèn tak têrús-têrúské nèng kantór bisa-bisa malah aku dhéwé síng ora
kuwat.

Aku wís ngrumangsani yèn karirku mbók mênåwå bakal mêntók. Awít wêktu iki
Pak Sêngkuni, atasanku ora gêlêm nyåpå arúh marang aku. Sabên-sabên
dhèwèké butúh, mêsthi Dik Wísnu síng diundang ånå kantór. Lan tingkah kang
kåyå mangkono mau disêngåjå ovêr acting nèng ngarêpé pårå bawahan. Aku
rumångså korban pangråså. Awít såpå wóngé síng kuwat dipêrlakukan kåyå
mangkono. Nangíng aku nyoba sabar. Karo íng batin tansah ndêdongå, mugå-
mugå Pak Sêngkuni diapurå dosané déníng Gusti Allah, sartå dibukakaké atiné
supåyå ora bangêt-bangêt anggóné nêsóni aku. Lan sak wijiníng wêktu såpå
síng bakal ngirå, yèn kantórku ditêkani polisi pirang-pirang. Wiwitané ruangku
síng diprikså, barêng ora ånå têrús ruangé Kêpala Kantór bubar kuwi têrús tak
tóntón ånå polisi nganggo sêragam nyêrahaké surat marang atasanku kasêbút.

Tanpa suwålå manèh Pak Sêngkuni diglandhang déníng pêtugas kêpolisian iku.
Awít disinyalír dhèwèké wís mark up dhuwít proyèk nganti sêpulúh miliar. Ora
múng Pak Sêngkuni dhéwé, kêlêbu Dhík Wisnu síng kumawani nglancangi
gawéyanku. Lan wís biså diwåcå, íng ngêndi papan Kêpala iku ora tahu salah.
Síng salah mêsthi bawahan. Awít ora gantalan suwé Pak Sêngkuni bósku wís
mêtu såkå kantór polisi.

Déné Dhík Wísnu ditêtêpké dadi têrsangka. Wisnu wís dadi tumbal ing
kantórku, awít dhèwèké kudu mikúl dosané bósku síng wêktu iki múng cukúp
dimutasi íng luar jawa. "Bêgjå sampéyan Pah. Untungé nolak åpå dhawuhé bós
mbiyèn," ujaré sisihanku karo ngrangkúl aku lan nangís mingsêg-mingsêg.
"Gústi isíh njampangi awakku, Mah. Lan kabèh mau uga ora uwal såkå
dukungané Mamah," ujarku. Ah, pancèn kabèh iki kåyå wís diatúr déníng Gusti
Allah. Kåyå aku dhéwé rumångså dislamêtaké déníng Panjênêngané. Coba
mbiyèn aku síng nindakaké bab mau, biså-biså aku síng mlêbu kunjaran.
Tamu Kang Pungkasan

Lakuné dinå rumangsaku cêpêt bangêt, wêktu sêwulan síng diidinaké såkå
pêmêrintah rumangsaku lagi dhèk wingi, nangíng ngêrti-ngêrti kari sêdinå iki.
Dinå sésúk aku lan kåncå-kåncå sak profèsiku gêlêm ora gêlêm kudu
ninggalaké panggónan iki, yå panggónan ålå síng dadi mungsuhé masyarakat
síng kêpéngin uripé slamêt donyå lan akhirat. Pancèn wiwitané aku ora sêngåjå
mlêbu papan èlèk síng diarani lokalisasi, nangíng kabèh amargå kêpèpèt
kahanan, biyåså... masalah klasik síng diadhêpi pawóngan síng uríp íng
padésan, kurang pangan lan sandhang lan ora kuwat ngadhêpi sanggan uríp,
gèk kamóngkó síng jênêngé golèk pênggawéyan iki angèlé jan ngêpól tênan.

Åjå manèh aku sakkåncå síng múng duwé ijazah SMP tanpå nduwèni
kêtrampilan, sanajan síng wís duwé èmbèl-èmbèl gêlar sarjana waé akèh síng
kêcêmplúng ing profèsi iki sanajan bédå kêlasé.
Ora kråså lúh têmètès ing pipiku, uríp kók múng kåyå ngéné, gèk súk kapan
aku biså mêntas såkå panggónan iki? Dhúh,... Gústi Allah paringånå pitudúh
mêrgi íngkang lêrês lan pinanggihnå jodho íngkang saé. Aku unjal ambêgan
landhúng, gèk kåyå aku iki åpå ånå wóng lanang síng sudi mêngku? Níng aku
pêrcåyå yèn Gústi Allah iku ora saré, sakwijiníng dinå mêngko aku bakal
kêtêmu jodhoku. Dak élíng-élíng nasibé kåncå-kåncå sak profèsiku nyatané ugå
ånå wóng lanang síng gêlêm ngêpèk bojo. Mbak Éndah dipèk bojo sopír trêk
lêngganané malah nyatané saiki biså uríp bagyå múlyå íng ndéså. Dhík Hèsti
ugå dipèk bojo wóng lanang sanajan múng dadi mbók ênóm anangíng kabèh
kêbutuhané biså dicukupi, Éndang kancaku sak kampúng ugå diwêngku wóng
lanang sanajan wís rådå sêpúh yuswané nangíng nyatané gêmati bangêt malah
saiki diparingi putrå.

Bubar macak kåyå biyasané aku lungguhan íng têras omah, biyåså,... mancíng
iwak alias nggodhå wóng lanang síng kêpéngin awaké dikêpénakaké sanajan
múng sêdhélå, syúkúr yèn gêlêm nginêp sêwêngi, wah... mêsti bayaran síng
dak tåmpå lumayan kanggo sangu mulíh mênyang ndéså. "Mampír Mas,"...
godhaku nalikå ånå sakwènèhíng pawóngan mlaku ijèn karo miling-miling
nyawang têras póndhókanku, dhèwèké mèsêm lan gêlêm mampír. "Ngunjúk
mênåpå Mas?" ujarku karo nggandhèng tangané dak jak lunggúh íng
sandhíngku. Wóng lanang mau manút waé.

"Biyasané wóng lanang iku sênêngané ngunjúk susu yå, kópi susu åpå coklat
susu?" aku sansaya wani nggodhå, lha wóng síng digodhå yå sansåyå sênêng
atiné. Yå kåyå mêngkéné pênggawéyanku sabên ndinå nglayani tamu síng
gêlêm mampír íng kamarku. Wêktu limang tahún uríp íng lokalisasi pancèn akèh
bungah lan susahé, nangíng kêpénaké múng watês bab kadonyan, bisa cukúp
sandhang lan pangan ora nyambút gawé abót, nangíng rêkasané biså-biså
kêtularan pênyakit sifilis utawa AIDS lan dadi mungsuhé masarakat, amargå
dianggêp dadi sampah masyarakat síng kudu disírnakaké. Aku isíh kèlingan
nalikå lokalisasi iki didhémo warga masyarakat, awakku nganti ndrêdhêg
kawêdèn.

"Lho kók malah ngalamún?" ujaré wóng lanang síng dadi tamuku iku ngagètaké
atiku. "Ah, iyå yå bênêr ngêndikamu Mas, lha kêpriyé ora ngalamún, mbók
mênåwå panjênêngan iku tamuku íng papan kéné kang pungkasan amargå
sésúk aku sak kåncå kudu lungå såkå papan iki." "Ditêpungaké jênêngku Bagús
sanajan rupaku ora bagús," mêngkono tamuku mau nêpúngaké. "Sunthi
jênêngku Mas," aku ganti sêmaúr. Priyayiné pancèn grapyak lan akèh gunêmé,
lagi têtêpungan kurang såkå limang mênít waé rasané wís biså akrab.

"Aku mréné pancèn golèk kênangan kang púngkasan såkå papan lokalisasi iki,
aku ngajab papan iki pancèn biså rêsík såkå tumindak maksiyat," mêngkono
ujaré Mas Bagús. Sak jam luwíh aku lan Mas Bagús ngóbról ngalór ngidúl, lan
pungkasané Mas Bagús pamitan arêp mulíh mênyang omahé. Dhèwèké ninggali
dhuwít aku sing lumayan akèh lan njalúk jênêng lan alamat omahku síng
sakbênêré.

Anèng ngomah rasané kåyå dikunjåra waé, la kêpriyé ora susah, la anèng
ngomah yå múng thêngúk thêngúk waé tanpå duwé gawéyan síng ngasilaké.
Dhuwít cèlènganku wís wiwít nipís, rasané ati wís kêtar-kêtir, dumadakan pak
pós mandhêg anèng ngarêp omah, ngêtêraké layang såkå Mas Bagús, dhúh,...
bungahé ati iki, såpå ngêrti mbésúké Mas Bagús biså ngêntasaké aku såkå uríp
kang nisthå iki. Layang dak bukak kanthi alón, ånå råså bungah lan ati iki
tambah dêg-dêgan waé.

"Dhík Sutinêm síng dak trêsnani," mak dhêg rasané atiku kaya diumbúllaké karo
Mas Bagús. Pancèn jênêngku síng asli iku Sutinêm, nangíng ing lokalisasi aku
nganggo jênêng "Sunthi", layang dak waca kanthi ati kang dêg-dêgan
Surabaya, 12 Désèmbêr 2007 "Dhík Sutinêm síng dak trisnani" Wiwít kêtêmu
karo sliramu ing papan kånå kaé, aku dadi kêpingín omah-omah karo sliramu.
Bab såpå tå sliramu aku kabèh wís mangêrtèni, nangíng åpå sliramu ngêrtèni
aku lan såpå tå sêjatiné aku iki? Barès waé ya dhík, aku iki wóng lanang síng
ora bédå karo sliramu. Tumindak nistå lan ålå kabèh waé wís naté dak
tindakaké. Nangíng aku péngín marèni kabèh mau sakdurungé kasèp.

Mula yèn sliramu gêlêm dak jak uríp bêbarêngan nyabrang íng samodrå
bêbrayan agúng, ayo dhík wangsulana layang iki, gêlêmå Dhík Sutinêm dak jak
uríp anyar íng sakjêroníng balé somah kang rêsmi lan ayo pådhå uríp kang
anyar, uríp kang kêbak laku utåmå sanajan múng uríp sarwå prasåjå, wís bèn
lêlakónmu lan lêlakónku dikubúr barêng-barêng lan dilarúng íng samodra
pangapurå. Aku ora njanjèkaké uríp kang moncèr kêbak kêméwahan donyå,
nangíng aku pêrcåyå yèn aku karo sliramu biså uríp bagyå múlyå. Sêpisan
manèh, aku ora mêkså nangíng aku têtêp nunggu walêsan layang iki bèn atiku
bisa têntrêm. Såkå kåncå anyarmu síng nêmbé kasmaran.
Bagús, Ora kråså, kacu cilík wís têlês kêbês êlúhku, bisaku múng pasrah jiwå
lan rågå marang Mas Bagús.
Sunaré srêngéngé wayah ésúk íng Suråbåyå nambahi éndahíng swasånå balé
somahku. Kêmbang kênångå íng ngarêp omahku nyêbaraké gåndå kang arúm.
Cêpêt-cêpêt aku dandan sak pêrlu arêp ngêtêraké Panji anakku mbarêp såkå
titisané Mas Bagús kang saiki makaryå dadi móntír sêpéda mótór,
Allahuakbar,... laillahaillallah, alhamdulilllah pujiku marang Pangéran Kang
Maha Kuwasa.
Dúrjånå

Pak Sarmín katón gêtêm-gêtêm, ngrungókaké pawartå, yèn íng wêktu iki akèh
wóng kang kélangan, akèh malíng kang pådhå bêropérasi. Sak liyané omah-
omah biasa, papan kang kanggo jujugan malíng yå iku kantór-kantór
pêmêrintahan.

Pak Sarmín katón anyêl amargå sêtêngah tahún kêpungkúr kantóré yå pêrnah
disatróni malíng. Sanadyan bapak kêpala íng kantóré ora paríng dukå marang
dhèwèké, nangíng Pak Sarmín rumångså isín. Åpå manèh dhèwèké kudu
ngadhêpi pitakóné bapak-bapak såkå kêpulisian, síng sêmuné kåyå nudhúh
marang dhèwèké.

Pak Sarmín anggóné jågå malêm íng salah sawijiné kantór pêmêrintahan wís
sawêtårå suwé, kurang luwíh wís róng pulúh tahun. Mbók mênåwå umuré wís
kêtuwan mênåwå ngajókaké dadi pêgawai nêgêri, mulå dhèwèké wís mupús.
Jågå malêm kanggoné dhèwèké ora nggolèki lêmbaran rupiah, nangíng ngiras
pantês kanggo tirakat, mêlèk wêngi, kanggo sêsiríh. Ora ånå liyå síng
diprihatinaké, didongakké sabên dinå yaiku anak lanang siji-sijiné, Parjo. Anak
lanang síng didåmå-dåmå, digadhang-gadhang lan digayúh mugå-mugå bisa
mikúl dhuwúr mêndhêm jêro marang dhèwèké.

Parjo salah sawijiníng pêmudha kang gagah, dêdêg piadêgé éntúk, lan
praupané ya ora pati nguciwani. Mulå ora maido yèn duwé pêpinginan dadi
pulisi. Nanging Pak Sarmín sêmpat was-was, sawisé lulús SMA, Parjo wís nyobå
ndhaftar dadi pulisi kapíng pindho, nangíng gagal têrús, lan ora mangêrtèni åpå
síng nyêbabaké gagalé. Yèn ditakoni jaré kabèh ujiané yå biså nggarap, ujian
fisik yå biså, mbók mênåwå nasibé waé sing durúng apík.

Róng ndinå iki Pak Sarmín ora doyan mangan, amargå mikír pênjaluké anaké
lanang. Anak lanang siji-sijiné ora tau njalúk, njalúk pisan waé dhèwèké ora
biså nuruti. Parjo pancèn arang nêmbúng njalúk marang wóng tuwané, wís
kulinå såkå cilík, kêpingín klambi waé ora bakal nêmbúng marang wóng
tuwané. Nèk ditukókné yå diênggo, nèk ora yå múng mênêng waé. Róng ndinå
kêpungkúr Parjo sêmpat ngómóng marang bapaké,

"Pak, pripún nèk kulå pênjênêngan pundhútké mótór, krédit mawón, mêngké
kula tak ngojèk, hasilé rak sagêd kanggé ngangsúr..., timbangané kulå
nganggúr wóntên ndalêm, sak mênika padós pêdamêlan nggíh angèl?!".
"Jo..., Jo... åpå kowé ki ra ngêrti, dinggo nyukupi butúh sabên dinané waé
kangèlan, la kók dinggo tuku móntór!, kowé kuwi nglindúr pó piyé?" . "Nggíh
sampún....".
Têlúng sasi wís mlaku, rikålå wêktu ngasar Karmo, adiné lanang Pak Sarmín
nyêdhaki lungguhé Pak Sarmín têrús ngómóng kanthi sora lan sêmangat
makantar-kantar, "Mas... Mas Sarmín, ati-ati lho Mas... sakiki wis wiwít akèh
pêncurian, malíng-malíng wís mêrajaléla manèh, kåyå têlúng sasi kêpungkúr, iki
malah tambah nêmên."

"Mo... Mo! Ómóng kók pathing pêcóthót, mêrajaléla ki åpå cobå?". "Hé... hé...,
êmbúh Mas, wóng aku gúr mèlu-mèlu koran kaé kók! Níng tênan lho Mas, soalé
síng diarah sakiki kantór-kantór manèh, biasané njikúk kónmutér, síng di jikúk
åpå ya... anu, nèk ora salah jênêngé cé... pé... u."

"Mbók nèk ra mudhêng ki takón sík, dadi nèk ómóng ora ngisin-isini, kónmutêr
ki bèn mumêt på?! Síng bênêr ki kómputêr....., cah nèk ra tau mangan
sêkolahan yå kåyå kowé kuwi...." . Ngrungókké sindhirané kakangé, Karmo gúr
njêgègès, malah têrús nêrangaké nganggo bahasa Indonésia. "Coba bayangkan
dalam satu bulan saja di sêkitar kita ini sudah têrjadi lima kali pêncurian dan
anèhnya sêpêrti di jadwal. Hari ini sêbêlah barat, dua hari kêmudian timúr,
têrús sêlatan, utara... wah uédan tênan. Apa polisi tidak bêrtindak yå Mas?!
Wah..... sungguh têrlalu!" Karmo nirókaké gayané salah sawijiné pêran ing
sinêtrón Êntóng.

"Iyå, aku ngêrti, têrús aku kón ngåpå?" sêmauré Pak Sarmín. "Lho....
Sampéyan niku pripún tho Mas, lha wóng kêmarin kan kantóré Mas Sarmín
baru dapat kiriman lima sèt kómputêr lêngkap, pasti mêréka sudah tahu. Saya
yakin lima ratús pêrsèn kalau sêbêntar lagi pasti mênjadi TO-nya para pêncuri
itu!". "Kowé kuwi ómóngan nyêlót ra nggênah, lé mu sinau bahasa Indonésia ki
nèngêndi to Mo, wóng yakin kók limangatús pêrsèn, éh.... Mo, TO kuwi åpå
tó?" "Wah Mas Sarmín ki kurang gaúl tênan, TO itu singkatan dari Targèt
Opêrasi!! you know?!... yå opêrasinya pårå pêncuri itu," Sarmo njawab karo
nyêngèngès. "O... alah Mo... Mo, mbók nyêbút. Lha wóng kowé kuwi gúr
lulusan kathók cêndhak waé kók kêmaki!" Durúng suwé anggóné pådå
rêmbugan, Parjo katón nyêdhaki bapaké karo nggawa bungkusan. "Pún dangu,
Lík? Niki kula tumbaské gorèngan, mumpúng taksíh angêt. Niki Pak kula
tumbaské sês, rêmêné bapak!" Parjo ngulúngaké rókók marang bapaké. Karmo
njawab pitakóné ponakané térús nyaút témpé gorèng lan lómbók rawít.

"Wah kowé kalêbu wóng síng untúng, Mas! Anak múng siji, gèk ngêrti marang
wóngtuwå. Lha aku iki anak papat, jan blas ora ånå síng ngêrti siji-sijia. Åpå
manèh nukókké rókók, isané ya nyêlêri rókóké bapaké! Parjo ki sakiki kêrja
nènggêndi ta, Mas?" "Ora kêrjå åpå-åpå, nèk tak takóni jaré yå múng bísnís
kêmbang karo kancané, kuwi lho... síng jênêngé Jêmani karo Gêlómbang Cinta
åpå piyé? Aku ra pati mudhêng."

Wiwít soré råså atiné Pak Sarmín ora kêpénak, tansah was-was ora ånå
jalarané. Biså ugå yå amarga pêngarúh ngimpiné dhèk wingi bêngi. Ngimpi síng
kanggoné wóng-wóng jaman ndhisik ånå sasmita síng ora bêcík. Miturút
piwulang Jåwå, ngimpiné ånå pérangan wêngi kang diarani puspåtajêm,
miturút pårå pinisêpúh biyasané bakal numusi. Pak Sarmín ngimpi yèn untu
nduwúr pathal siji. "Pak..., mbók rasah digagas, lha wóng ngimpi kuwi
kêmbangé wóng turu...," ngono sêmauré bojoné rikålå dicêritani ngimpiné.
Udåkårå jam wolu bêngi, Pak Sarmín mangkat mênyang kantór nindakaké
pakaryané jågå malêm.

Kirå-kirå jam sêtêngah siji bêngi Pak Sarmín wêrúh klébaté wóng loro kang
nuju marang ruang kómputêr, sajaké nyubriyani, têrús dhèwèké ndhêdhêpi.
Nyumurupi ruang kómputêr kasíl dibukak, Pak Sarmín katón gêmêtêr, sikilé
kåyå dipaku nèng njogan. Pak Sarmín gumún, malíng saiki pancèn pintêr-pintêr
tênan, lha wóng ruangan ånå kunciné kók biså dibukak kanthi gampang.
Diwanèk-wanèkké, Pak Sarmín nyaút kayu póthólan sikíl kursi, nyêdhaki wóng
loro kang mbukak ruang kómputêr, émané praupané wóng loro mau ora katon,
amargo ditutupi nganggo topèng. Sawisé cêdhak, Pak Sarmín nggêtak sak
rosané, dadi kagèté wóng sakklórón mau.

"Arêp dhå ngåpå kuwi???". Krungu suarané Pak Sarmín, pawóngan síng isíh ånå
njåbå kagèt têrús mlayu sipat kupíng. Luwih kagèt pawóngan síng isíh ånå
njêro, rikåla mlayu mêtu dhadhané diantêm nganggo kayu sikíl kursi, "blukk!!!"
tanpa sambat sak nalikå klêngêr, lan njêbabah ånå têras. Nyumurupi síng
digêbúg ambrúk, Pak Sarmín tambah gêmêtêr, katón ngós-ngósan, têrús
ndhéprók ånå cêdhakké pawóngan mau. Sakwisé gêmêtêré rådå mêndha,
topèngé pawongan mau dibukak. "Lho... kók kowé, Parjo!". Pak Sarmín
sémapút.
Gêlå

Asih unjal ambêgan barêng kumbahan síng pungkasan rampúng diucêk. Sabún
buthêk tilas kumbahan disuntak, diganti banyu rêsík kanggo mbilasi. Nêngah-
nêngahi mbilasi, Asíh kèlingan wêlingé ragilé mau ésok, sadurungé mangkat
sêkolah.

"Aku gawèkna kolak yå, Mak," mêngkono panjaluké. "Iyå," wangsulané Asíh
cêkak. Kèlingan panjaluké anaké kuwi, Asíh ora nêrúsaké anggóné mbilasi.
Mumpúng isíh ésok gagé ngadêg saprêlu blånjå kanggo gawé kolak. Ranti,
ragilé kuwi, wiwít cilík angèl mangan. Awaké cilík. Tujuné kók isíh gêlêm módót,
dadi ora kalah dhuwúr karo sabarakané. Mulå Asíh kêrêp nuruti yèn Ranti
njalúk digawèkaké panganan.

"Arêp nyang êndi, Dhík?" Warsi, tangga pas kidulé, arúh-arúh. "Têng nggéné
Supi, Dhé War, blånjå," sauré Asíh tanpå mandhêg. Wayah ngéné iki lagi sêpi-
sêpiné swasånå. Mêrgå síng sêkolah lan kêrjå wís pådhå mangkat, síng ånå
ngomah iwut nandhangi pêgawéan omah. Asíh nyabrang. Dhèwèké kulinå
nyidat dalan liwat kêbóné Mbah Tiah sabên arêp blånjå nèng pracangané Supi.
Lagi waé têkan sabrang dalan, Asíh diawé Sutar, dudå tanggané síng taún-taún
pungkasan iki wís katón ora sigrak. Jaréné kêna gêjala strok.

"Mandhêgå dhisík Yu Síh." "Èntên nåpå, Mbah?" takóné Asíh. "Nuning kayané
arêp babaran, Tulúng sampéyan ingúk..." Tanpå takón-takón manèh, Asíh
mlaku rikat mlêbu omah. Tansåyå rikat barêng krungu tangisé bayi. Íng salah
sijiné kamar, Nuníng, ontang-antingé Sutar kuwi nggléthak ånå ambèn kanthi
dlèwèran kringêt lan êlúh. Íng sêlané sikíl ånå bayi abang gupak gêtíh síng
nangís kêjêr. "Gústi," sambaté Asíh mêruhi kahanan iku. Pådhå-pådhå wóng
wadón síng wís ngrasakaké babaran, Asíh bangêt trênyúh ndulu kahanan síng
ånå ngarêpé. Bayi síng isíh jangkêp karo ari-ariné énggal diupåkårå sabisa-
bisané.

Asíh nolèh nalikå ånå wóng liya mlêbu kamar iku. Mbah Tiah. "Andúm gawé
nggíh, Mbah," ujaré Asíh. Wóng wadón tuwa iku tumandhang tanpå kakèhan
ómóng. Ora suwé såkå têkané Mbah Tiah, Munah lan Lastri têrús mårå, njúr
iwut nggódhóg banyu. Lastri kåndhå yèn wís kóngkónan ipéné supåyå ngaturi
bidhan ugå njujuli Kandar, bojoné Nuníng. Asíh ngopèni síng bubar babaran.
Awaké Nuníng disékå banyu angêt nganti rêsík.
"Yu Síh ki lho olèhé dhókóh. Kåyå nyang anaké waé," kandhané Lastri síng
ngréwangi Asíh, ngringkêsi jarít-jarít rêgêt.

"Bèn ndang rêsík," múng kuwi síng mêtu såkå lambéné Asíh sinambi masang
stagèn ing wêtêngé Nuníng.
Kamångkå sêjatiné sênajan múng saklêpasan, nalika ngrêsiki gêtíh babaran iku
Asíh kèlingan lêlakón síng wís mungkúr. Wêktu Nuníng isíh duwé anak siji lan
panguripané durúng rêkåså kåyå saiki. Kajåbå omah síng wís tumåtå, Nuníng
isíh duwé tinggalan dhuwít lan anggón-anggón cukúp såkå swargi ibuné.
Nuníng njúr bribík-bribík gawé pracangan. Asíh isíh élíng nalikå dhèwèké mlaku
rikat mênyang pracangané Nuníng saprêlu utang puyêr sakbungkús síng diajab
bisa nyudå lårå untu síng disandhang bojoné.

"Têlas, Dhé Síh puyêré," kandhané Nuníng. Asíh têrús kóngkónan anaké
tanggané supåyå nukókaké puyêr. Bocah síng dikóngkón kêlakón nggåwå puyêr
lan ómóng yèn tukuné nèng nggóné Nuníng. Asíh ora biså ngampêt nêsuné.
"Kók apík kowé, Mbak, diutangi puyêr siji aé muni êntèk barêng tuku kók têrus
ånå. Urípmu kuwi durúng suwé, durúng kêsandhúng rêkasané!" Asíh
ngundhåmånå. Síng diundhåmåné ora mangsuli.
"Wís, Pak, ora usah diombé. Mugå-mugå tanpå ngombé puyêr iki untumu biså
mari," nêsuné Asíh durúng sudå wêktu têkan omah. Puyêr siji kuwi ora sidå
diombé bojoné. Dadi tumbal gêni pawón síng mramóng. Bojoné Asíh múng
trimå kêmu godhógan banyu surúh síng ditambahi uyah sithík. Nganti saiki
untuné malah wís ora kumat manèh.

Duwé anak loro, Yónó lan Titin, uripé Nuníng tansåyå mulúr malah rêkåså.
Bojoné síng nalikå mantèn anyar bral-bról akèh dhuwít, ora ngêrti mêrgå åpå,
ujug-ujug lèrèn såkå pêgawéané ånå kuthå. Kandar pungkasané múng biså
dadi mantri pasar. Pêgawéan síng dilakóni múng sêtêngah dinå kuwi ora bisa
nyukupi butúh sabên dinå. Kandar dhéwé ora mbudidya golèk tambahan
pamêtu liyané malah sók kèli ombyaké togêl. Prancangané Nuníng kukút.
Anggón-anggóné nganti bêkakas njêro omah kadól diijólaké butúh.

Awaké Nuníng tansåyå kuru. Katón luwíh tuwå tinimbang umuré. Jèngkèl síng
dirasakaké Asíh nyang Nuníng wis sudå. Mula Nuníng wani nêmbúng utang
dhuwit. Anggêr ditagíh pijêr sêmåyå. Wêrúh kahanan síng kåyå ngånå, Asíh
malih ora ngarêp-arêp dhuwité. Apamanéh mèh sabên uwóng ngêrti yèn
utangé Nuníng nganti têkan ngêndi-êndi. Asíh babar pisan ora ngira yèn
bobotané Nuníng wis tuwå. Awaké síng bangêt kuru nyêbabaké wêtêngé ora
katón gêdhi. Barêng wís ora isi bayi, wêtêng iku kaya kêlèt gêgêr. Tujuné Gústi
Kang Maha Kuwasa isíh paring wêlas. Sênajan lair såkå ibu kang ora kêrumat
awaké, bayiné Nuníng lair kanthi ora kurang sawiji åpå.

Isíh ånå síng mårå nèng omahé Sutar. Patmi têkå bêbarêngan karo Bu Wulan,
bidhan déså. Bidan iku njúr ngêthók pusêré bayi. Déníng bidhan têrús didusi
sisan. Mêrgå ora ånå pasêdiyan wêdak bayi åpådéné lêngå têlón, bayi anaké
Nuníng kêpêkså langsúng digêdhóng. Suwé sawisé ibu lan bayiné diupåkårå,
bapaké bayi mêksa durúng têkå. Mångkå pasar iku ora adóh. Umpåmå mlaku
waé kuduné wís têkan. Ånå síng budal nyusúl manèh.

"Orané tå, Mbak Nuníng, nalikå mbóbót síng kèri iki sampéyan åpå ora
disênêngi Kandar?" takóné Asíh ati-ati.
Sing ditakóni bali dlèwèran luhé. "Mas Kandar mbotên purún ngakèni nèk niki
yogané kók, Dhé Síh..." Nuníng kêråntå-råntå. "Kandhané Bapaké Yono, wóng
mêsthi ditókakên wontên njawi kók sagêd ngandhút."
"Lha nèk ora ngakoni kuwi rumangsané Kandar iki anaké såpå?" gênti Mbah
Tiah síng ndhêdês karo srêngên.
"Têrosé yogané Bapak... kulå ngantós sumpah-sumpah yèn pancèn iki yogané
Bapak kêrså né mbótên sisah lair." Síng krungu nganti sawêtårå ora biså
ngucap. "Sawangên tå, Dhúk, gèk anakmu iki nggåwå rupané såpå? Wóng
jênah jèblês Kandar ngånå lho!" Mbah Tiah mbukani ómóng, mêcah sêpiné
kamar. "Karomanèh åpå Bapakmu wís mingêr yèn tumindak ngono nèng kowé."
Sawisé ngêrti yèn mangkono kêlakuané Kandar, Asíh lan Mbah Tiah tumandang
nggêntèni tanggúng jawabé bapaké bayi, ngrêsiki ari-ari. "Sampéyan sêbút
Mbah, mêngké yèn èntên napa-napané kêrsané bapaké bayi niki síng
nanggúng," ujaré Asíh gêtêm-gêtêm.

Nganti síng nusúl wís ngayahi pêgawéané manèh, Kandar mêkså durúng
ngatónaké irungé. Pisan iki wóng-wóng síng ånå kånå njalúk tulúng RT supåyå
marani Kandar. Síng pådhå réwang isíh durúng bali. Nêrúsaké nggawé jênang
abang jênang sêngkålå. Kabèh wís biså nglênggånå yèn bayi kang nêmbé lair
iku ora dibrókóhi kåyå adat ing déså kånå. "Nyuwún pangapuntên sadèrèngipún
nggíh, Bu, kulå badhé matúr," kandhané Asíh nèng Bu bidhan. "Nggih, Dhé,
wóntén nåpå?" "Mbók bilih mangké Mbak Nuníng badhé suntík KB lan mbótên
gadhah dhuwít, njênêngan suntik mawón nggih, Bu. Wóng kawóntênané nggíh
kadós ngatên. Mêsakakên mênawi gadhah mómóngan malíh," têmbungé Asíh
nglancangi. "Nggíh, Dhé Sih, kulå mbótên kawratan," wangsulané bidhan ayu
iku, nglêgakaké. "Mênawi ngêrsakakên suntík mangga mawón, Mbak Nuníng,
tindhak griya kulå." . "Matur nuwún, Bu," kandhané Nuning. Nyatané RT
kuwagang nggåwå mulíh Kandar. Lagi mathúk lawang wís dipapag Asíh. "Mas
Kandar, tulúng sampéyan tumbasakên wêdhak bayi lan minyak têlón," pakóné
Asíh kanthi sarèh. Ora ngatónaké rasané.

Rampúng kabèh síng kudu ditandangi ånå omahé Nuníng, Asíh mulih
bêbarêngan karo tånggå liyané. Ora sidå blånjå mêrgå wis kawanên. Têkan
ngarêp omahé Warsi, Asíh wêrúh síng duwé omah lagi dóndóm cêdhak lawang.
Kêbênêran wóngé nolèh barêng ngêrti klébaté. "Dhé War, kulå wau sampéyan
takèni mungêl badhé blanja. Tibané mbótên sidå. Mbak Nuníng babaran," ora
nganggo ditakoni, Asíh sêngaja muni. "Aku ora krungu é Dhik," wangsulané
Warsi, måråtuwané Nuníng. "Putu sampéyan síng nêmbé lair niki èstri. Ayu
blóngór. Jan jêblès bapaké," Asíh njúr bablas mulíh. Ora ngêntèni tanggêpané
Warsi. Múng mbatín yèn simbók karo anak kók pådhå waé, ora ånå síng kêna
dipilíh. Mokal mênåwå Warsi nganti ora ngêrti yèn Nuníng babaran. Omahé
Nuníng isíh biså disawang cêthå såkå omahé Warsi. Gèk tånggå síng mårå ugå
akèh. Pancèn wís sawêtårå suwé måråtuwå lan mantu iku anggoné ora cócók.
Asíh ora ngêrti sêbab síng sabênêré. Asíh uga éthók-éthók ora ngêrti bab ora
cócóké Nuníng lan Warsi.

Durúng nganti sêpasar, Asíh krungu yèn bayi wadón anaké Nuníng iku arêp
diwènèhaké uwóng. Síng ngêpèk sêduluré Sari síng wís suwé omah-omah níng
durúng duwé mómóngan lan manggón ånå kuthå. "Kandar dhéwé kók, Yu Síh,
biyèn síng tåwå-tåwå mbókmênåwå ånå wóng síng gêlêm ngêpèk anaké.
Sadurungé babaran kaé. Aku krungu têrus crita nyang sêduluré bojoku síng tau
rasan-rasan arêp golèk anak pupón. Golèké síng cêthå wóng tuwané sakêlórón.
Mulå yå têrús digêlêmi déníng sêduluré bojoku," kandhané Sari dåwå nèng Asíh
sing nlêsíh kabar mau. Bubar sêpasar anaké Nuníng digåwå wóng síng
ngadopsi. Ora nganti sêwulan, nalika anggóné mélu lårå ati mêrga wêrúh
pokalé Kandar isíh dirasakaké, Asíh wêrúh Nuníng lan Kandar gojèg nèng
iringan omah. Wóng loro katón rukún sajak wís nglalèkaké kêdadéyan-
kêdadéyan sadurungé. Asíh malah gêlå. Åpåmanèh sawisé ngêrti ing sasi-sasi
sabanjuré Nuning ora mårå suntik KB nèng Bidan Wulan.
Góróh

Ésúk iki aku sêdhih manèh. Saolé, aku kudu góróh manèh. Miturút pétúngku, iki
laku góróhku síng kaping sêwidak loro. Iyo, wís kaping 62 aku ngapusi wóng
síng palíng dak trêsnani wiwít aku ngikrarké janji uríp bêbrayan karo dhèwèké
róng tahún kêpungkúr. Sopo manèh yèn dudu bojoku, Núrsita. "Dhík, mêngko
jam sêpulúh dhuwité dak kirimké. Saiki Mas durúng bisa mêtu såkå gêdhúng
paméran buku", kuwi alêsanku nalikå Núr télpon ésúk mau. Dhèwèké takón åpå
aku wís biså kirim dhuwit kanggo biaya uríp dhèwèké ing Bandúng. Dak akóni,
nalikå kuwi atiku rêmúk tênan. Kamångkå mau bêngi aku ugå wis ngapusi
dhèwèké "Dík, Mas ånå duwít sêwidak èwu, sésúk bakal dak kirimké kanggo
sliramu síng sèkêt èwu".
Édan! Aku tégå nggóróhi bojoku manèh. Kanthi ènthèng aku ngómóng "Síng
sèkêt èwu kanggo sliramu!" Kamångkå duwit kuwi babar blas ora ånå! Lha
mbók sêkêthíp tå yèn aku duwé...

Aku élíng, yèn bar waé aku nggóróhi wóng síng wís róng taún uríp barêng,
dhèwèké rúng tau-tauné góróh marang awakku. Ya êmbúh, kênèng åpå anggêr
dhèwèké takón, kanthi ènthèng aku ngétókké janji lan ngómóng góróh.
Saktêmêné ora ånå maksúd góróh, kêjåbå aku pancèn ora kêpéngín yèn
dhèwèké kuciwå.

Aku lan Núr dadi mantèn róng tahún kêpungkúr, sakwisé dhèwèké diwisudhå.
Íng tahún sêpisanan sakwisé mantènan kråså adhêm-ayêm. Ora ånå masalah
abót síng dak adhêpi. Aku wís éntúk gawéyan ing kutha Bêngawan iki, sanajan
múng dadi guru téntór ing sakwijiníng lêmbaga bimbingan bêlajar. Déné Núr
mapan ing Bandúng, nêrúsaké coass-é kanggo nggayúh gêlar dhóktêr, síng
sêmpat mandhêg karånå dhèwèké babaran.
Masalah têkå sakwisé pitúng sasi kêlairané anakku. Lêmbaga bimbingan bêlajar
panggónanku ngupåyå panguripan ngrampingaké staf pêngajaré. Lan aku klêbu
téntór síng kudu mêtu, yèn ora gêlêm dipindhah mênyang kantór cabang íng
luar Jawa.

Aku bingúng lan atiku kråså kêlårå-lårå nalikå kêlingan Núr lan anakku síng
saiki adóh saka papan panggónanku iki, bangêt olèhé mbutúhaké duit kanggo
biaya uríp. Anakku síng nêdhêng lucu-lucuné mêsthi butúh pangan lan susu
kang cukúp kanggo pêrtumbuhan badané. Biaya síng dibutuhké samsåyå
gêdhé. Biaya kóntrakan omah íng Bandúng, biaya mangan, nggaji pêmbantu
síng njågå anakku nalikå Núr coass íng rumah sakít, duwít kanggo tuku susu
lan bubúr, lan biaya liya liyané nyêbabké sirahku krasa mumêt.

Éwå sêmånå, aku rumångså móngkók bangêt marang bojoku kinasih. Tanpa
kêndhat, dhèwèké mêsthi nglipúr aku. "Sabar Mas, síng pêntíng Mas usaha,
Insya Allah bakal ånå dalan kanggo luwar saka kahanan iki". Oh, Núrsista... ora
salah aku kêtêmu lan uríp bêbrayan karo sliramu, cah ayu... Awan iki aku
nampa manèh SMS såkå Núr síng numpang mlêbu íng hp-né kancaku jaga
stand. "Pak Joko, Mas Wawan wóntên? Badhé nyuwún pírså, mênapa artané
sampún dikirím?" Maca SMS kuwi, ora krasa lúhku tumètès. Aku ngêrti yèn dinå
iki dhèwèké babar blas wís ora nyêkêl duwit. Mau bêngi Nur ugå ngómóng, yèn
bêrasé wís êntèk, susu kanggo anakku ugå wís êntèk wít wingi ésúk.

Sakíng sêdhihku lan karånå kêntèkan akal, kanthi ati abót aku mbalêsi SMS-é
bojoku,"Dhík, sing gêdhé pangapuramu yå, têkan wêktu iki Mas durúng biså
kirim duwít karånå durúng nåmpå bayaran jågå stand. Siji-sijiné dalan, sliramu
nggadhèknå dhisík cincin kawiné awakké dhéwé...Mas janji, sésúk bakal dak
têbús.."
Pêrih bangêt ati iki mbayangaké piyé anak lan bojoku síng saiki mêsthi lagi
kêsusahan. Nangíng, kabèh dak pasrah-sumarahké marang Gusti Allah. Aku
pêrcaya marang firman Allah ing Al-Qur'an, "Sakwisé ruwêt rêntêng, bakal ånå
pêpadhang lan dalan kang gampang..."

Jam lima soré. Pak Amír wis rawúh barêng karo Hasan síng bakal nggantèni shif
jågå stand bêngi iki. Bakal dak suwún jatahku jågå stand buku iki kawít róng
dinå kêpungkúr. Têlúngatús pitúngpulúh limå èwu. Alhamdulillah, cukúp kanggo
ngêyêm-yêmi lan nyênêngké anakku sésúk-ésúk. Sanajan aku yakin, ora nganti
sêpulúh mênít dhuwít iki bakal êntèk diblanjakaké, aku têtêp ora nggubris. Sak
ora-orané sêwêngi iki, aku biså ora góróh manèh marang bojo lan anakku.
Sésúk, dhuwít iki bakal dak transfêr. Núr, cah ayu..apuranên aku yå, bojomu
síng wís kapíng sêwidak loro kawít awaké dhéwé nikah, wís tégå góróh marang
sliramu. Aku janji, minggu ngarêp, bakal dak blakakké kabèh laku góróhku
marang sliramu lan anakké dhéwé, Mishbah.
Guru

Sêjatinê aku ora pati srêg dadi guru. Nangíng piyé manèh. Wóngtuwaku guru,
masku dhosèn, mbakyuku bojoné kêpala sêkolah SMP, kakangmasku síng sijiné
guru SMK, banjúr aku síng ragíl ya kudu dadi guru.
"Múl, ijazahmu luwi rak såkå IKIP. Lha yèn ora gêlêm mulang trús arêp
nyambút gawé åpå? Olèhku ngragati kowé ora sithík. Yèn ngèlmumu ora kók
gunakaké têrús piyé?" ngêndikané Bapak. Yèn wís ngono kuwi lan kêbênêran
kabèh sêdulúr nglumpúk, kåyå olèh dalan anggóné ngrumpyúng aku. Aku ya
múng mênêng, karo mèsêm. Sidané aku kêpêkså nglamar guru, pas ånå
lówóngan dadi guru kóntrak utåwå guru bantu.

Sênajan abót nyang ati, nangíng barêng tak lakóni kanthi sênêng, jêbúl dadi
guru kuwi nyênêngké. Sabên dina anané múng kumpúl wóng akèh, kåncå akèh,
lan mêsthi waé siswå síng akèh. Pancèn aku durúng duwé sisihan, wóng
jênêngé pacar waé durúng duwé. Olèhé arêp golèk pacar waé carané piyé?
Saiki yèn ora numpak pit móntór sing apík, cah wadón nolèh waé êmóh. Pilíh
wóng síng nduwé sêpédha mótór síng apík. Yèn biså yå mobil. Aku dadi wêdi.
Yèn istilahé sing ngêtrèn jaréné mindhêr. Sêtahún anggónku dadi guru. Mêsthi
waé wis kumpúl kåncå akèh. Malah adané kåncå-kåncå pårå guru bantu
nggawé paguyuban.

"Sêdulúr sêdulúr, kita iki sênasíb lan sêpêrjuangan. Mulå yèn kita rukún,
kompak mênåwå ånå åpå-åpå, bisa ngurús kanthi cêthå lan tumåtå. Mula
kabèh kudu mlêbu anggota, síng rumångså biså, månggå dadi kêtua lan
pêngurús liyané. Iki kanggo kêpêntingan bêrsama "mêngkono pêmbukané
kåncå guru síng nduwé karêp gawé paguyuban. Kabèh pådhå sarujúk,
anggotané cacahé satús sèkêt guru såkå sadhêngah tataran. Ya guru SD, guru
SMP, guru SMA lan guru SMK. Kabèh guru kóntrak, suwéné têlúng tahún. Yèn
wís rampúng êmbúh bakalé piyé durúng ngêrti..

Ånå crita síng nggarês nyang ati. Tansah kèlingan nangíng kudu biså dilalèkaké.
Jalaran aku iki guru, sanajan guru bantu. Kåncå guru mêsthi yå akèh, nangíng
síng gêlêm cêdhak utåwå gêlêm tak ajak ómóng-ómóng bab pêngalaman dadi
guru ora akèh. "Bu, sampun dangu ngastó wóntên mriki? Lajêng dóspundi
nggíh dadi guru síng apík, bênêr lan pas niku?" pitakónku. "Ah panjênêngan ki
kåyå cah anyar waé. Lho pancèn yå anyar níng wís dadi guru yå kåyå nèk
praktèk biyèn nalikå kuliyah kaé lho Pak," mêngkono wangsulané. Sabanjuré
katón rumakêt. Yèn ånå åpå-åpå aku takón lan nyuwún pitudúh. Asmané Bu
Tutik. Jaréné dadi guru favorit, lan guru têladan. Isíh kênyå sanajan umuré wís
kêpala têlu, nangíng isíh katón kaya umur kur-kuran.

Sawijiníng dina dhèwèké ngêndikå yèn arêp njagóng, nangíng ora ånå síng
ngêtêrké. Lan kanthi prasaja dhèwèké njalúk marang aku supaya gêlêm
ngêtêraké. "Pak kêrså nulungi aku tå? Aku ki arêp njagóng, nangíng ora ånå
síng ngêtêraké, tulúng Pak yå?" mêngkono kandhané Bu Tutik. Sanajan múng
njagóng, nangíng kabèh pådhå ngêrti, malah têrús móyóki aku, jaréné aku
pacaran karo Bu Tutik. Sanajan batinku ora nangíng nyatané mêngkono. Lan
uga Bu Tutik yå ora naté nolak ómóngané kåncå-kåncå, nangíng ugå ora
ngiyani. Kabèh lumaku têrús tanpå ånå bab síng mênjilå.

"Pak Múl, jaré kåncå-kåncå guru bantu pådhå arêp dhémonstrasi nyang kantór?
Bênêr?" mêngkono pitakoné Bu Tutik, lan aku malah rådå kagèt."Åpå yå tå Bu,
kapan, såpå síng ngêndikå, têrús piyé?" aku malah gênti takón. "Lho njênêngan
ki piyé tå. Síng dadi anggota ki rak Panjênêngan dudu aku. Aku múng krungu
såkå kåncå, lan tênané kêpriyé programé åpå yå kuduné Njênêngan síng
nlusúr". "Wah ngapuntên Bu. Aku kók ya bodho bangêt. Nuwún ya Bu diparingi
ngêrti. Aku tak nggolèki kåncå liyané" wangsulanku cêkak karo klincutan.
Sidané aku nggolèki kåncå síng pådhå nasibé. "Piyé jaré arêp dhémo, kapan,
nyang ngêndi Kar?" pitakónku nalikó kêtêmu Karnó kåncå kuliyah biyèn.

"Wah kowé kuwi jan bénto tênan. Mulang yo ora, gawéyanmu múng pacaran,
mulå ora ngêrti kahanan, ora ngêrti pêrkêmbangan. Dhasar bénto Múl," ngono
wangsulané karo mêncêrêng. "Ah ya sory. Mbók unèkké åpå waé aku gêlêm,
nangíng aku ki yå múng mulang tók. Ora pacaran kaya ómóngané wóng. Malah
aku ngêsír murid waé lupút. Hahaha," wangsulanku karo ngguyu. "Ra guyón
Mul. Yèn ånå sétan liwat, ngómóngmu dadi tênanan, bakal nêmahi cilåkå.
Pókóké ra ngrêmbúg bab ngono kuwi. Sirikané guru yèn tumindaké kåyå
mêngkono. Kêjåbå siswå liya sêkolah sak karêpmu. Pókóké ngéné, súk Sêlåså
aku karo kåncå-kåncå arêp nggrudúg têlúng panggónan. Sêpisan nyang kantór
P dan K. Loro sowan pårå wakíl rakyat, lan têrús nyang balaikota. Ngurús nasíb.
Sêbab awaké dhéwé iki wís mèh êntèk kontraké åpå têrús kón nganggúr
manèh. Wís kêbacút dadi guru kók ora jêlas nasibé. Sêbab jronéng rapat
pêngurús kabèh wís pådhå sêtuju. Jalaran iki mau ndulu pêngalamané pårå
tênaga kóntrak síng biyèn. Tau tå ånå kamra kóntrak, banjúr bubar, akèh síng
strès ånå síng édan." kandhané Karnó kåyå pêmimpín síng durúng naté dadi.

"Lha têrús mêngko yèn ditolak, dibubarké lan dikón nggawé pêrnyataan piyé?"
"Ngéné ya cah bagús bénto. Sésúk Minggu kuwi rapat umúm, kabèh kudu têkå.
Banjúr nggawé cårå, nggawé syarat. Ya kuwi usulan, kêkarêpan lan tuntutan.
Ngêrti ta kowé. Mósók sarjana kók ra mudhêngan ki piyé." Karnó såyå
mêncêrêng kåyå biasané. "Iya ya aku mudhêng. Síng durúng mudhêng arêp
usúl piyé têrús nuntút piyé?" pitakónku manèh. "Wèh kåyå nêrangké cah èsdé
waé kók. Cah bagús Bénto Radèn Múl, rungókna yå. Awaké dhéwé ki kóntrak,
yå kudu têrús. Sabanjuré pêmêrintah supåyå gêlêm ngangkat awakké dhéwé yå
kabèh guru bantu dadi pêgawé négri. Sébab nyatané kan isíh mbutúhaké tå
síng jênêngé guru. Ora susah tèsting manèh, sêbab biyèn yå wis tèsting. Kuwi
pókók sing kudu dipêrjuangké sampai kapanpun." Kandané Karnó makantar
kantar.

Têkan dinå sing wís disarujúké kabèh guru bantu nglumpúk ing lapangan.
Nganggo sêragamé guru. Kanthi pêrcåyå diri lan kapitayan síng wís kêplêng,
kabèh budhal nyang kantór P dan K. "Sêdulúr-sêdulúr, aku wís ngêrti åpå síng
kók karêpké. Nangíng kabèh kudu pådhå ngêrti lan kuduné wís ngêrti. Wéktu
iki ånå sapérangan nêgårå Indonésia síng lagi nandhang sungkåwå, yaiku
kêpada gêmpa lan banjír sarta tanah lóngsór. Mulå gandhèng kabèh wís pådhå
ngêrti, liyå dinå waé bakal tak sêngkuyúng åpå síng dadi karêpmu," mêngkono
pidhatoné Képala Dinas P dan K. Kabèh múng pådhå mênêng lan ndómblóng.
Ora ånå síng bisa ómóng. Aku iki pancèn sarjana, nangíng yèn diunékaké aku
jané yå sêrík. Dupèh sarjana, njúr karêpé dhéwé ora ngêrti kahanané bångså.
Liyané pådhå sêngsårå malah nyaru wuwús njalúk wêrnå wêrnå. Ééé kók yå
kêbangêtén. Sawêtara sêpulúh mênít ora ånå síng mangsuli. Kêpala Dinas
mlêbu kantóré manèh, lan kåncå kåncå bubaran tanpå swårå tanpå pamít.
"Ooh guru, iki nasibku." Múng kuwi batinku.
Skètsa Klawu

Gawang-gawang katón pasuryané mitra-mitraku. Pucêt lan lêncu kåyå ora


duwé gêtih. Ngêrêsing lêlakón lan sêsanggan uríp ndadèkaké mitra-mitraku
katrêm ing panandhang. Ora bédå karo aku, malah kêpårå luwíh sêngsårå yèn
katandhíng karo mitra-mitraku.

Aku múng biså turu salawasé uríp, tanpå duwé dåyå åpå-åpå. Súkmå síng
sasuwéné iki katrêm ing ragaku kåyå-kåyå kêpéngín oncat. Mbókmênawa
sawijiníng wêktu mêngko aku ora bisa nyandhêt anggóné arêp oncat ninggal
ragaku. Awít aku kråså mênåwå sukmaku wís ora kuwagang manggón íng raga
ringkih iki.
"Åpå síng biså dåktindåkåké kånggo kowé dinå iki," Rêmbulan wís ånå
sandhingku. Dhèwèké sisihanku. Pasuryané katón résík, ayu lan manís bangêt.
Aku kåyå-kåyå ora bósên yèn nyawang dhèwèké. Kadhangkålå aku duwé
panyakråbåwa mênåwå satêmêné dhèwèké wís bósên karo aku lan kahananku.
Nangíng katóné dhèwèké ora kêpéngín natóni pangrasaku.

"Ora ånå síng prêlu kótindakaké," wangsulanku. "Kêpiyé kahananmu...., aku


ngajab mugå sansåyå apík. Ngêrti ora, aku kêpéngín bêbarêngan lungå
mênyang pantai. Kirå-kirå biså åpå ora?" Pitakóné Rêmbulan iki angèl bangêt
dakwangsuli. "Kêpiyé? Biså åpå ora?" "Êmbúh...., aku ora ngêrti," wangsulanku
bingúng. "Mêsthi kåyå mangkono wangsulanmu," Rêmbulan katón kuciwa.
"Mbókmênåwå biså," têmbúngku alón. "Tênan?" Mripaté sing éndah katón
tansåyå blalak-blalak. "Mbókmênåwå...". "Ah..., ibå éndahé..., aku kêpéngín
gawé patúng såkå wêdhi!" panyawangé nrawang adóh.

Gawang-gawang pasuryané mitra-mitraku ngéglå manèh. Åpå kirå-kirå síng


pådhå ditindakaké wêktu iki. Kèlingan lêlakóné salah sijiné mitraku, jênêngé
Miskan. Miskan wís omah-omah lan wís duwé anak siji. Sawisé nglairaké anaké,
bojoné Miskan dadi lara-laranên, miturút dhóktêr, ginjêlé ora bisa lumaku
kanthi bêcík.
Déné anaké nandhang tumór ganas íng sirah. Kabar síng daktåmpå kèri-kèri iki,
jaré Miskan wis ora nyambút gawé, awít pérusahaan papané nyambút gawé
bangkrút. Íng batin aku múng biså prihatin, liyané prihatín aku ora biså åpå-
åpå, awít kahananku síng ringkíh tanpå dåyå. Kadhangkålå aku ora trimå karo
kêrsané Gusti Allah, généyå aku ciniptå sarwå ringkíh?

"Hayo, ngalamún manèh! Iki dakgawakaké sênênganmu," Rêmbulan nyénggól


tanganku karo nuduhaké wóh apêl. "Múng siji?". "Siji waé kowé ora tau bisa
ngêntékaké. Pisan iki kowé kudu biså ngêntékaké apêl iki". Tangané kang alús
wís ngranggèh ladíng síng ånå méjå lan kanthi trampíl ngóncèki wóh apêl.
Katón manèh wêwayangané mitrå cêdhakku, jênêngé Rudi. Rudi wís pitúng
taún omah-omah. Anaké síng pisanan mati awit lair prématúr. Anaké sing
nomêr loro durúng suwé iki ugå mati, dêmam bêrdarah. Kåyå-kåyå isíh krungu
tangís sêdhih bojoné Rudi. Wêktu iki, Rudi owah pikirané. Tindak-tanduké
sansåyå anèh. Aku kèlingan nalikå sawijiníng soré Rudi mênyang kuburan, jaré
arêp mêthúk anak-anaké.
"Wah..., arêp udan," têmbúngé Rêmbulan alón. Pasuryané katón sênêng.
Sakêplasan katón ana sawijiníng bab síng ndadèkaké Rêmbulan sênêng.
Dhèwèké mèsêm, wóh apêl wís dióncèki lan wís dipårå dadi wólu. "Iki wís
dióncèki, gèk énggal dimaêm..., kudu êntèk." "Yèn ngéné iki ora adíl. Luwih
bêcík aku mangan siji kowé ugå mangan siji. Mangkono satêrusé,"
wangsulanku sakénané. "Iyå..., nangíng kudu êntèk, lho!"

Irisan wóh apêl daktåmpå lan dakpangan. Lêgi bangêt. Pranyåtå ilatku isih biså
mbédakaké råså.
Daksawang Rêmbulan ugå mèlu mangan wóh apêl. Panyawangé marang aku
béda karo padatan. Mbókmênawa ånå síng arêp dikandhakaké. "Ånå åpå?"
Pitakónku alón. "Upåmå..." Rêmbulan ora nêrusaké têmbungé. "Upåmå åpå?"
"Kowé ora nêsu yèn aku kåndhå bab iki?". "Ora.". "Tênan?". Aku manthúk.
"Upåmå sawijiníng wêktu mêngko awaké dhéwé ora biså barêng, åpå kowé isíh
nrêsnani aku?" Rêmbulan ndhingklúk.

"Mêsthi waé. Aku bakal nrêsnani kowé salawasé," wangsulanku mantêp.


Sanadyan ånå råså lårå sing norèh batinku. Aku kråså têmbungé minångkå
sasmitå mênåwå Rêmbulan bakal ninggalaké aku. Nangíng kabèh
panyåkråbåwå banjúr dakbusak såkå pikiranku. Aku ngrumangsani yèn
sasuwéné iki aku malah ngrépótaké Rêmbulan. Mbókmênåwå Rêmbulan wis
bósên tênan karo kahananku. Aku biså nåmpå kabèh karêpé Rêmbulan, lan
upåmå Rêmbulan ninggal aku, aku lilå lêgåwå. Sanadyan ånå råså sing
tumabêt.
Wóh apêl isíh têlúng iris. Rêmbulan isíh mênêng. Sirahé tumungkúl. Aku dadi
mêsakaké nyawang dhèwèké kåyå mangkono. "Kowé ora prêlu rumångså
lupút...., aku síng lupút. Sasuwéné kowé dadi sisihanku, aku bangêt ngrépótaké
kowé. Pisan waé aku durúng tau nyênêngaké kowé. Aku njalúk pangapurå awít
kêkuranganku iki....," têmbúngku kêntèkan pangarêp-arêp.

Satêmêné aku wêdi kélangan Rêmbulan, nangíng aku ora kêpéngin Rêmbulan
sêngsårå uripé yèn uríp barêng karo aku. Aku kêpéngin uripé Rêmbulan kêbak
kabagyan. Lan aku ngrumangsani ora bakal bisa ndadèkaké uripé bagyå mulyå.
Saliyané kuwi, sêsambunganku karo Rêmbulan ora dipangèstóni déning wóng
tuwané Rêmbulan. Prêkårå klasik, wóng tuwané Rêmbulan kêpéngin anaké
omah-omah karo wóng bêrhasíl. Êmbúh apa maknané bêrhasil kuwi. Nalikå
pikiran lan angênku isíh ngulandårå, Rêmbulan pamít. Êmbúh Rêmbulan lungå
mênyang ngêndi. Sawijiníng wêktu dakcoba nggólèki ragaku..., lan daksawang
ånå trêbêla dipêndhêm ing kuburan...., lan síng njêro trêbêla kuwi pranyata
ragaku....!
Angin Têlågå

Angín dolanan pang randhu sangarêpé omah cilík iku nalikå Súrjan mudhún
såkå bécak. Panyawangé landhêp ngêmataké omah síng kêbak nyimpên lêlakón
uripé duking uni. Wís róng taún dhèwèké ninggalaké papan iki, lan nganti
sapréné durúng akèh owah-owahan. Wít randhu síng tumiyúng pinggír kali,
kêmbang kênångå síng wiwít mranggas lan plataran síng kathukulan sukêt-
sukêt têki. Isíh dadi sêsawangan kåyå mångså síng wís-wís. Ing kéné Súrjan
dilaírké lan ing kéné Súrjan ngroncé uríp nganti nyandhak dhéwåså. Kèlingan
iku kabèh Súrjan nêlångså. Kênångåpå katrêsnan síng wís karoncé kanthi
kêsabaran lan katêguhan kudu rantas déníng kanyatan síng paít nyêthêg.
Lamat-lamat wêwayangan lêlakón dukíng uni mrêntúl manèh. Kèlingan iku
prasasat kabêlèr landhêpíng wêlat, atiné Súrjan pêrih.

Sawusé ngipataké síh trêsnané Súrjan, Níngrúm, kênyå gêgantilaning atiné


milíh Dibyå anaké lurah kéné. Lan saiki mêsthiné biså uríp múlyå klawan
juragan kayu síng cukúp suksès iku. Pancèné yå ngono. Såpå gêlêm klawan
Súrjan priyå síng dilaíraké såkå wóngtuwå mískín lan nganti saiki uripé ya
durúng nêmókaké owah-owahan. Isíh mlarat.

Rikålå nyawang kumlébaté manúk dårå síng nuli méncók íng pang randhu
ngarêp omah iku. Atiné Súrjan kumitír. Manúk dårå, ya manúk iku síng dadi
wêwayangan kang bangêt nabêt ati. Ing têlågå síng ora adóh saka omahé
Níngrúm, sinêksèn sêpasang manúk dårå kang kêkibêran íng têlågå iku. Súrjan
nêlakaké råså trêsnané klawan Níngrúm. Tan kanyånå wóng wadón iku datan
nolak apa kang dikarêpaké Súrjan. Wóng loro iku nuli kêkanthèn tangan
sinambi ngurút dalan cilík síng ngêpúng têlågå. Prasasat Súrjan kêpéngín
pamèr marang dårå-dårå iku, kalamún dudu manúk-manúk iku waé síng biså
kêkanthèn klawan pasangané sinambi ngibêri akåså.

"Kowé ora bakal blénjani trêsna iki, Níng?" Súrjan katindhês råså wang-wang.
"Kang Súrjan ora susah sumêlang. Aku bakal sêtyå kåyå sêtyané têlågå iki síng
nyranti têkané banyu íng kapan waé," Níngrúm nanduki måwå têmbúng síng
ngumbúlké atiné Súrjan. Lan soré íng sawêtårå taún kêpungkúr iku saiki amúng
dadi wêwayangan síng nêdhas íng dhådhå. Jalaran ora gantalan suwé amúng
têlúng sasi såkå kêdadéyan kuwi Níngrúm wis dadi darbèké Dibyå. Tan kuwat
ngampah kanyatan síng gawé tatuné ati, ora ånå pilihan liyå Súrjan kudu
minggat. Nadyan pilihan iku dudu ditóhi klawan nêgakaké wóngtuwané wadón
síng wís uríp ijèn awit katinggal bapaké kanggo salawasé. Nganti saiki sawisé
róng taún lumaku. Súrjan antúk kabar yèn mbóké lara nêmên. Lan iku síng dadi
alêsan Súrjan bali ing papan kêlairané iki, sawusé ngumbårå mêcaki ambané
kuthå Jakarta. Tan kinirå wêwayangan iku bali ngaléla manèh nalikå Súrjan
jumangkah íng plataran. Kalawan ngimpún katêguhan ati, dhèwèké agé
jumangkah nuju íng èmpèran omah síng sêlót kêlêm íng umúr.
Sêpi. Ora ånå sabawané wóng.
Mangu-mangu Surjan anggoné nêrúsaké jangkah. Kudu piyé nalikå dhèwèké
kudu adu arêp klawan mbokné. Sawusé róng taún ninggal tanpå pêpoyan lan
saiki kêtêmu kanthi wóng tuwå wadón jroníng kahanan ringkíh. Gumléthak ånå
ngambèn kanthi ngampah lårå, ijèn tanpå rowang. Kèlingan iku dumadakan
mripaté Súrjan kêmbêng-kêmbêng. Råså doså síng sakgumúk gêdhéné
prasasat ngantêb dhadhané. Åpå Níngrúm iku jêjêré mustikané wanita? Åpå
Níngrúm iku ngungkuli kamulyané wanitå síng naté nggémból Súrjan sangang
sasi sêpulúh dinå? Síng mêrês susuné sabên mångså kanggo ngandêlaké
dagingé. "Oh, kênångåpå aku dadi liwúng jroníng ngadhêpi kahanan róng taún
kêpungkúr?" Wís sawêtara Súrjan lêlungguhan ånå lincak síng têtêp pêngkúh
sumèlèh íng èmpèré. Lincak síng pêngkúh iku kåyå nggambaraké pêngkuhé
atiné síng nggawé, yaiku bapaké. Saibå wóngtuwa lanang iku ngêtóhi pati lan
uripé kanggo ngêbóti kulåwargå. Nadyan mangkat ésúk mulíh wêngi, udan
klawan panas, ngêlak klawan luwé, nyambút gawé minångkå burúh panggúl
pasar kudu dilakóni. Nganti kasêtyané mríng kulåwargå kudu ditêmbús klawan
tètèsíng gêtíh pungkasan.

Ngélingi iku kabèh dadi gawang-gawang ing tlapukané Súrjan nalikå bapaké
digåwå mulíh déning kåncå-kancané kanthi tatu dhådhå kang abót. Dinå kuwi
nalikå íng pasar têka trêk kanthi mómót bêras, wís dadi jêjibahané bapaké
Súrjan sakåncå kudu ngudhúnaké. Nangíng dinå iku tibå apês, lagi waé tutúp
bak trêk dibukak. Dumadakan bak iku mrucút såkå gujêngan lan sarosané
ngantêm dhadhané bapaké Súrjan. Wêkasané priyå iku gugúr ing kalané
dhèwèké ngêmbari rosaning sêsanggan uríp kanggo ngopèni anak lan bojoné.
Nangíng généyå, rikålå bapaké wís ora ånå lan Súrjan kudu wani kêsampiran
tanggúng jawab ngopèni mbókné, kêdadak tinggal glanggang cólóng playu
kagåwå såkå solahé wanitå síng blénjani atiné. Ånå ngêndi råså bêktiné anak
mríng wóngtuwó, ånå ngêndi dunúng ngrêgani labúh labêté wóngtuwå síng wís
wani ngêtóhi pati lan sóróh nyåwå? Åpå kudu lungå manèh awít kêtêmu
mbókné kêpårå malah nambah atiné kasikså?
Ora! Saibå sêlót mblêdhak tumpukan doså iku yèn aku kudu ninggal kanyatan
iki. Mangkono tuwúh kêkuwatané Súrjan. Bênêr! Aku kudu mlêbu omah,
mangkono katêtêpané atiné. Wóng lanang iku agé mênyat såkå lincak. Tumuli
kanthi nglumpúkaké kêkuwatan jêrón dhådhå mårå dicobå Súrjan nyakêti
lawang omah cilík iku. Alón kêbak pangati-ati lawang dibukak. Rainé cobå
diungak mênjêro, kahanan njêro têtêp sêpi. Súrjan jumangkah kanggo marani
papan pêturoné mbókné. Nangíng síng digolèki ora ånå kono. Råså bingúng,
mirís, lan sêdhih gilír gumanti. "Mbók kowé ånå ngêndi, Mbók?" lirih lambéné
Súrjan nyuwårå kanthi gêtêr.

Sêpi. "Såpå kuwi?" dumadakan kêprungu swårå ringkíh såkå pawón. Atiné
Súrjan lêgå. Gênah kuwi swarana mbókné, agé-agé dhèwèké jumangkah
mênyang pawón. Nalika têkan pawón, sapandurat Súrjan ora pêrcåyå. Nangíng
råså kagèt mau amúng sakêdhép nétrå, nuli malík råså bungah awít nyatané
mbókné katón sêgêr waras ora åpå-åpå. Ora kåyå kabar síng têkå íng kupingé
sawêtårå dinå kêpungkúr.
"Mbóók...," Súrjan njêrít karo ngrangkúl mbókné. Kêncêng. Sasat dhèwèké
kêpéngín nglêbúr råså salah síng matumpå íng kêkêpané mbókné. "Sêpuranên
aku Mbók, aku wís ninggal Simbók sasuwéné iki," swarané Súrjan mêlas karo
têtêp ngrangkúl lan ngambúngi pipiné mbókné sing wís kisút. "Yå Lé, Simbók
wis ngapurå kabèh salahmu. Wís ora ånå salah tumrap awakmu, Nggèr. Dinå
kêpungkúr mbókmanåwå lagi lali, lan saiki kowé wís kèlingan manèh,"
wóngtuwå wadón kuwi sansåyå ora biså ngampah luhé kang têrús ngurút kali
cilík síng ngrênggani pipiné. "Mbók aku bali mêrga krungu Simbók lårå nêmên,
åpå kuwi bênêr?"
"Aku síng mêling-mêlingké kanthi kabar kuwi, Lé, murih kowé gêlêm bali,"
Sawusé katón aríng. Tumuli wóng wadón kuwi nyritakaké mulå-bukané gawé
kabar yèn dhèwèké lårå bangêt lan ngajab Súrjan biså bali.
"Simbók darbé tåmbå kanggo larané atimu róng taún kêpungkúr, Nggèr,"
pungkasan alêsan kuwi síng mrêntúl såkå wóng wadón tuwå kuwi. "Aku manút
waé Mbók, kabèh kanggo nêbús sagunúng dosaku klawan Simbók," Súrjan saiki
anané amúng pasrah.

"Yå, wís, manåwå mangkono mêngko soré bocahé dakjaluké bisa mréné."
Gódhóng-gódhóng randhu ngarêp omah cilík iku kumitír katiyúp angín soré.
Súrjan lan mbókné wís lungguhan ånå èmpèran omah nyranti wanitå síng wís
dijanjèkaké têkå soré kuwi. "Såpå ta Mbók wanitå kuwi?" pitakoné Súrjan
sasêlané ngrantu síng bakal têkå. "Mêngko kowé harak ngêrti dhéwé,"
wangsulané mbókné cêkak. Wanitå síng diantu-antu Súrjan lan mbókné wís
katón klédhang-klédhang têkå. "Kuwi bocahé, Lé," kandhané Mbókné Súrjan
klawan nudúhaké síng lagi têkå. Barêng ngêrti såpå kang têkå, Súrjan dadi
kagèt. Wanitå kanthi pawakan kuru cilík lan praupané ciyut kuwi dudu wanitå
síng asíng mungguhé Súrjan.

"Bênêr Mas, aku. Dudu salah pandêlêngmu, aku Níngrúm," agé-agé wanita
kuwi ambrúk ing pangkóné Surjan. "Généyå, gén...généyå kowé, Níng?"
sagumuk pitakón lan sèwu råså bingung matumpå íng dhadhané Súrjan.
Éwåsémånå wanitå sing róngtaún kêpungkúr ngrojah-rajèh atiné kuwi wís ora
biså wangsulan. Tangisé kasuntak, lan síng biså amúng ngrangkúl kêncêng
sikilé Súrjan. Mbókné síng ngêrti munggúh nasíb kang tumêmpúh ing
panguripané Níngrúm múng biså kêmbêng-kêmbêng waspå nyipati kêdadéyan
surúp iku. Íng langit sansåyå pêtêng, krungu tangisé Ningrúm surúp iku.
Angên-angêné Súrjan tumlawúng. Kåyå kêprungu manèh angín tlågå síng dadi
sêksi kåndhå-kandhané Ningrúm róngtaún képungkúr.
Jodho

Mbókmênåwå iki wís garisíng pêpêsthèn mênåwå antarané Jammila lan


Martónó dudu jodhoné, kamångkå kabèh kåncå lan tanggané wís nggraitå
mênåwå pawóngan jókó lan prawan iki bakal sêsandhingan saklawasé urip.
Ulêm wís sumêbar, kåncå lan tånggå sak désa wís pådhå nåmpå ulêm, katêríng
ugå wís nåmpå panjêr, sêmono uga gêdhúng síng kanggo pahargyan ugå wís
nåmpå panjêr, malah miturút rêncanané arêp nanggap campúrsari, pahargyan
bakal digêlar sarånå gêdhèn-gêdhèn, nangíng wusånå kabèh mau gagar wigar
ora sidå kalêksanan.

Ånå wóng wadón nggåwå bocah cilík mårå mênyang omahé Pak Hartówiyónó
yå wóng tuwané Jammila. Dhèwèkné ngaku mênåwå bojoné Mas Martónó
kanthi nudúhaké layang kawín rêsmi såkå KUA.
"Nyuwún pangapuntên Pak, kulå suwún ijab qóbúl antawisipún Jammila kaliyan
garwå kulå Mas Martónó dipún batalakên, kula mbótên ngidini mênawi Mas
Hartónó badhé émah-émah malíh!" Mêngkono pangucapé wóng mau kang
asmå Tarni, bojoné Martónó. "Punikå putêranipun Mas Martónó ingkang alít,
déné ingkang agêng nêmbé sékolah." Prasasat ånå lindhu gêdhé síng nêmahi
ånå kêluwargané Pak Hartówiyónó. Udan tangís ora biså dikêndhakaké.
Kapêkså pahargyan åpådéné ijab qóbúl dibatalké. Pranyåtå kabèh layang såkå
Martónó iku aspal, asli níng palsu. Prasasat kåyå dipópók léthóng sak kandhang
rainé kêluwargané Pak Hartówiyónó. Isín lan kuciwa bangêt såkå pokalé
Martónó. Jammila bisané múng nangís ungkêp-ungkêp ånå sênthóng. Dhèwèké
rumångså diapusi mêlèk-mêlèkan. Ya kabèh mau salahé dhéwé gampang
pêrcåyå ómóngan lan pangarihé priyå.

Wis dadi lumrahé prawan ing désané, lulús SMP biasané bocah wédók diomah-
omahké wóng tuwané. Ånå síng lêlandhêsan síh trêsnå kang suci såkå bocahé
síng bakal nglakóni, nangíng ugå ora sêthithik kang múng manút miturút síng
dikêrsakaké wóng tuwané. Jammila ngrumangsani yèn ora manút karo wóng
tuwané. Dhèwèké kêpingin nêrusaké sêkolah, têmbéné kêpingín biså nyambút
gawé kanggo mbantu nyukupi kêbutuhané balé somah bésuké lan malês
kabêcikané wóng tuwå. Nangíng wusanané malah nêmahi lêlakón kang
nggåwå lingsêmé kabèh kêluwargané. Prawan sak umurané Jammila mau ing
déså kéné wís dianggêp prawan kasèp, kamångkå umuré durúng gênêp patlikúr
tahún. Lamat-lamat Jammila krungu pasémóné tånggå têparo lan kåncå-
kancané. "Sêlak kiamat lho, kapan anggónmu arêp ningkahan?"

Ånå síng nyêmóni liyå manèh "Apa arêp golèk jaran síng nganggo sungu piyé?"
Ugå ånå síng nyêmóni, "Rasah miling-miling, mêngko éntúk wóng guwing lho!"
Kabèh pasêmón mau yèn dirasakaké ati bangét anggóné nyêríkaké, nangíng
kasunyatan nganti têkan sêpréné síng jênêngé jodho mau durúng têkå. Pancèn
síng jênêngé jodho, rêjêki lan pati iku ånå astané síng Ngrêkså Jagad. Jammila
ora kurang-kurang anggóné sêtiyar, nanging jêjêré wanitå yå múng kanthi
golèk pênggawéyan karêbèn olèh têtêpungan wóng lanang.
Bubaran mulíh såkå pabrík ånå wóng lanang kang ngêtútaké ånå sak mburiné
Jammila. Ora pisan ora pindho, anggêr wanciné Jammila mulíh såkå pabrík
pawóngan mau nyêgat sakpêrlu ngajak têtêpungan. Prasasat kåyå tumbu olèh
tutúp, wóng luru-luru kêtêmu wóng golèk-golèk. Jammila nåmpå kanthi sênêng
têtêpungan wóng lanang mau kang ngaku asmané Martónó, malah nganggo
èmbèl-èmbèl Drs. Cêkêl gawé ånå pêrusahaan swasta. Priyayiné bagús gêdhé
dhuwúr, yèn mênganggo sarwå nècis. Yèn disawang saktlêraman pancèn
nêngsêmaké, mêsti akèh prawan síng kêpincút. Nangíng yèn gêlêm nastitèkaké,
ora bakal ånå wóng bagusé kåyå mêngkono, nduwé titêl túr yå cêkêl gawé
pisan kók isíh jókó. Umumé sakumuré dhèwèké mêsti wís nggéndhóng anak
loro utawa têlu.

Yå wís dadi bêgjané Jammila, sanajan digawé wirang nangíng dhèwèké isíh
biså njågå barang síng palíng aji tumrapé wóng wédók. Dhèwèké ora kontal
godhané sétan, kêncêng lan singsêt anggóné tapihan lan kêmbênan. Ora kuwat
nandhang wirang isín ing désané, Jammila nêdyå lungå mênyang Jakarta,
sakliyané golèk pênggawéyan anyar ugå golèk lêlipúr ati kang nandhang wirang
mau. Bapak ciliké Jammila kang ånå Jakarta nyarujuki mênåwå Jammila arêp
mèlu dhèwèké. Ora nganti gantaran sasi, Jammila wis olèh pênggawéyan ånå
sakwènèhing pabrik. Dhasar pênggawéyané srêgêp túr sékolahé yå lumayan
dhuwúr, lulusan D3, sakliyané iku yå pancèn Jammila iku ayu praupané, mula
kariêr yå têrús munggah. Wêktu têlúng tahún anggóné nyambút gawé rasané
kåyå dhèk wingi waé. Praståwå síng nggawé wirang kabèh kêluwarga wis
dilalèkaké.

Saiki Jammila wis nduwé têtêpungan priyå síng kênå dipêrcåyå bêbudéné.
Anggóné nlêsih-nlêsihaké calón bojoné iki nganti têkan asal-usulé, åjå nganti
kêdadéyan kang wis kêpungkúr nêmahi manèh. Priyå mau tunggal kabupatèn
níng bédå kêcamatan. Priyayiné solèh rådå antêng sithik, cêkêl gawé pisan lan
umur-umurané yå sak pantaran. Wulan Dulhijah kang arêp têkå bakal
dirêsmèkaké, malah yèn ditlusur-tlusur sårå silahé isíh tunggal mbah canggah
såkå Bu Hartówiyónó. Yå wís dadi bêgjané Jammila, síng dhèk êmbèn kêlårå-
lårå kêwirangan, saiki wís nêmu êmas sak gênthóng, sakliyané kêtêmu jodhoné
ugå biså nglumpúkaké balúng pisah. Nangíng lêlakón yèn durúng tutúg iku yå
ånå waé sêbab musababé. Sêwulan sakdurungé rêncana ijab kabúl lan
pahargyan, Mas Hardi, ora liyå yå calón bojoné Jammila kondúr mênyang ndésa
sak pêrlu nganakaké pêrsiapan ubå rampéné ningkahan.

Yå amúng têkan sêmono sêsambungan antarané Hardi lan Jammila, kabar síng
ditåmpå déning Jammila bangêt ngagètaké. Bús síng ditumpangi Mas Hardi
kêcêmplúng jurang ånå tlatah Sêmarang, Hardi salah sijiné kórban mau.
Jammila lan kêluwargané múng biså nêksèni têrbêlå kang diusúng mênyang
pêkuburan désa.
Dhúh.... Gústi Allah paringånå iman ingkang kiyat lan manah ingkang sabar,
mêngkono pênyuwunané Jammila rinå lan wêngi. Anggóné ngadhêpi pacoban
mau kanthi ditåmpå ati kang iklas lan sabar, wís dadi nasibé yèn isíh kudu uríp
ijèn, mulå ora sawêtara suwé Jammila wís biså nglalèkaké kêdadéyan mau.
panguripané diênggo nyambút gawé pinångkå ngibadah marang Gústi Allah,
blanjané kang gêdhé kanggo mbantu ponakan-ponakan síng ånå ndéså. Malah
saiki anèng omahé ngopéni salah sijiné ponakan kang diangkat minångkå anak
pupón. Íng sakjêroné ati kåyå-kåyå wís ora kêpingin omah-omah, jalaran
yuswané saiki wís ngancik sêtêngah abad punjúl sêthithik.

Karêpé Jammila, sakliyané biså mbantu bocah mau, é... mbókmênawa ing
têmbé mburiné bésúk bocah mau bisa dikóngkón njupúkaké banyu yèn
dhèwèké wís tuwå ora biså gêmragèh. Iku mau karêpé Jammila, nanging Gústi
Allah nduwèni rêncana liyå. Mbúh kêpriyé larah-larahé, Jammila wís ora
kélingan, nalikå ånå sakwènèhé kanca nyambút gawéné têkå ngomahé Jammila
nêpúngaké pawóngan sêtêngah tuwå síng wís dhúdhå, Jammila gêlêm diajak
têtêpungan. Mula bukané ya múng micara ngalór-ngidúl ora ånå tujuwan,
pungkasané dadi kèlingan mênåwå pawóngan mau kåncå barêng nalikå tindak
haji têlúng tahún kêpungkúr, nangíng bédå brêgadané. Wóng têluné pådhå
ngguyu gayêng. Sêsrawungan mau dadi rakêt. Sabên ndinå pådhå SMSan lan
halo-halo lumantar HP. Yaiku mau dadi margané wóng saklórón pådhå kêpingin
ngadêgaké balé somah.

Yå wís dadi bêgjané Jammila, saiki wis winêngku déníng kakúng sanajan
yuswané wís rådå sêpúh, nangíng bêgjané manèh ora susah opèn-opèn bocah,
pêndhak tahún Jammila lan kakúngé nåmpå punjungan lan disungkêmi såkå
pårå putêra-putêrané kang cacah ênêm. Kabèh wís mêntas uríp ånå liyå
kampungé. Uripé Jammila lan kakungé katón bagyå mulyå, kakúng putri pådhå
nyambut gawé, blanjané nglumpúk dadi siji.
Rinå lan wêngi Jammila ora kêndhat-kêndhat anggoné ngatúrké panuwún
marang Gústi Allah. Alhamdulillahi rabbil ‘alamin, makapíng-kapíng, tanpå watês
nganti lambéné klómóh.
Pinaringan

Ésúk kuwi aku nyoba manèh nggolèki Mas Danang, nangíng ora kêtêmu.
Kanca-kancané ora ånå síng ngêrti. Nalikå aku bali nyang omahé, Múrni wis
ngêntèni. Bingúng nggónku arêp wangsulan, amargå aku wís janji yèn arêp
nggolèki sak kêtêmuné nangíng nyatané ora nêmu asil åpå-åpå. "Wís Mas, aku
wís ngêrti yèn Mas Danang pancèn wís êmóh mulíh," kandhané Múrni karo
mapan lunggúh ånå têras ngomah..

Aku mèlu-mèlu lunggúh ånå ngarêpé. Tanpå tak kandhani dhèwèké wís ngêrti
wangsulané. Atiku trênyúh nyawang praupané síng aclum tanpå sunar. Åpå
síng kudu tak tindakaké manèh kanggo mitulungi Múrni såkå anggóné susah
pikiré? Aku isíh kèlingan, limang tahún kêpungkúr, nalikå aku isíh cêdhak karo
Múrni, Danang kancané kuliah, kanthi tanpå tak kira sak durungé, jêbúl biså
ngrêbút Murni såkå aku. Pancèn, antarané aku lan Murni durúng tau ånå
prajanjèn åpå-åpå, durúng tau ånå rêmbúg trêsnå, nangíng anggónku sabên
dinå runtang-runtung, ngêtêraké kuliah lan mêthuk, kålå-kålå nóntón barêng,
mangan ånå rèstóran barêng, åpå ora anèh yèn diarani ora ånå apa-apané?
Nyatané jêbulé Murni múng nganggêp aku kåncå, utawa sêdulúr tuwå. Aku
kagèt nalikå sak wijiníng dinå Múrni nyêdhaki aku, polatané sumringah katón
yèn lagi bungah atiné.
"Mas, Mas Danang trêsnå karo aku," kandhané karo nggujêngi tanganku
kêncêng. Mripaté kåcå-kåcå, nangíng aku yakin yèn kuwi tangisíng kabagyan.

Ora kråså, mripatku mèlu kåcå-kåcå, nangíng aku yå yakín yèn kuwi dudu
tangisíng kabagyan amargå batinku pancèn nangís tênan. Kók yåtalah têmên tå
Múr, dadi wóng kók ora ngêrti ditrêsnani. Malah saiki ora kråså yèn dhèwèké
wís natóni atiku. Njúr åpå sak suwéné iki batinmu wutå? Lha nangíng piyé
manèh, aku kalah samubarangé karo Mas Danang. Kånå bagús, brêgas,
kêbandhan, lan yå pancèn pintêr ngruntúhaké atiníng wanitå.

"Aku mèlu sênêng," múng kuwi síng biså tak kandhakaké. Mokal aku banjúr
nêsu-nêsu, utåwå rumångså dikianati, lha wóng sak suwéné iki ora tau ånå
têmbúng åpå-åpå antarané aku lan dhèwèké. Wiwít dinå kuwi aku banjur adóh
såkå dhèwèké. Lan sêtahún sakwisé, Múrni omah-omah éntúk Mas Danang. Ya
wís, aku ikhlas kók, jaréné trêsnå kuwi ora kudu anduwèni. Wís limang tahún
anggóné omah-omah nangíng durúng diparingi mómóngan. Mas Danang síng
jaréné nyambút gawé dagang ånå njaban kuthå, pancèn arang arang mulíh
wiwít sêpisanan ngêpèk bojo Múrni. Sêjatiné aku ora kêpéngín kêtêmu manèh
karo Múrni, nangíng yèn ånå åpå-åpå, nyatané sambaté Múrni yå múng
mênyang aku. Lha piyé manèh, njúr manungså åpå aku iki yèn têrús émóh
mélu cawé-cawé, wóng nyatané pangganggêpé nyang aku yå kåyå karo
kangmasé dhéwé sênadyan kanggoku ora ngono. Nangíng aku mono dudu
wóng síng jênêng ngaji pupúng. Pupúng bojoné adóh, njúr aku duwé trêkah
síng nékå-nékå. Ora, åjå nganti. Wís bèn ati síng rêsík iki têtêp rêsík sak
lawasé, sênadyan ånå tatu síng pathíng cómplóng íng sak kiwa têngêné.

Mauné sambaté Múrni múng amargå anggóné Mas Danang arang-arang mulíh,
níng wóng pancèn wís gawéyané, suwé-suwé Múrni banjúr biså nåmpå.
Nangíng suwé-suwé Múrni kandha yèn Mas Danang sajaké cuwå amargå Múrni
ora bisa énggal duwé mómóngan. "Yå sabar tå Múr, wóng lagi limang tahún
kurang, síng sêpulúh tahún lagi diparingi mómóngan yå akèh. Malah tanggaku
kånå ånå síng pitulas tahún lagi duwé mómóngan," aku nyoba nglipúr atiné.
"Aku ngono yå bisa waé sabar Mas, nangíng Mas Danang kuwi lho, síng sajaké
ora sabar. Wingi kuwi malah têmbungé rådå nglarakaké atiku lho Mas, jaréné
ora ngirå yèn jêbulé aku iki gabúg," mripaté Múrni wiwit kåcå-kåcå.

Yèn nuruti karêpíng ati, kåyå-kåyå aku kêpéngin ngrêngkúh dhèwèké lan tak
rangkúl kêncêng ånå ing dhadaku. Nangíng sipat élingku isíh luwíh mênang.
Élíng, élíng, kuwi bojoníng liyan. Wusanané aku múng nggêgêm tangané
kêncêng. "Kowé kudu sabar Múrni, aku yakin, sak wijiníng wêktu mêngko Mas
Danang bakal ngêrti yèn kowé kuwi wanitå síng bêcík, lan aku yakin yèn kowé
ugå bakal énggal pinaringan mómóngan." Wís mèh sêsasi sak wisé kuwi aku
ora kêtêmu manèh karo Múrni. Aku kêtungkúl anggónku nyambút gawé, wóng
aku mono yå múng burúh cilík ånå pabrík sêpatu. Nganti tak réwangi lêmbúr-
lêmbúr, ora múng amargå supåyå bisa luwíh akèh pamêtuku nangíng ugå
supåyå biså nglalèkaké Múrni. Nangíng ésúk kuwi Múrni mårå nyang ngomah.
Isíh ésúk bangêt wóng aku durúng mlêbu nyang gawéyan. Praupané pêtêng,
pucêt kaya wóng kurang turu.

"Wís sêsasi Mas Danang ora mulíh Mas," kandhané karo ngampêt tangis. "Lha
nyang ndi?". "Ora ngêrti, HP-né ora tau aktif. Apa múng amargå aku dúrung
biså ngandhút banjur aku dikiwakaké Mas? Åpå aku iki wanitå síng ora ånå
gunané? Åpå kuwi ukuran bêcík lan alané wanita síng kudu diwêngku priya?"
saiki êluhé wís wiwít dlèwèran ånå pipiné. Atiku trênyúh, pisan ji iki aku
kêpêksa kumlawé ngêlús-êlús rambuté. Tangisé sangsåyå ndadi, sirahé
disèndhèkaké ånå dhadhaku. Dúh Gústi, wanitå iki, síng tak trêsnani wiwít
tahúnan kêpungkúr, saiki sêméndhé ånå dhadhaku, nyèlèhaké atiné síng
kêlårå-lårå." Åpå ånå wanitå liyå síng luwíh biså lêladi katimbang aku? Åpå
wanita mau síng biså nglahíraké kêturunan kanggo dhèwèké?.

"Múrni, åjå ndakwa síng ora-ora sak durungé ngêrti búktiné. Biså ugå Mas
Danang lagi akèh urusané, saéngga ora biså mulíh sêminggu sêpisan kåyå
adaté," aku nyoba nglipúr atiné. "Yèn ngonoå, kuduné kabar-kabar Mas,
kênångåpå ora, aku iki rak sisihané?" Múrni ora trimå. Aku banjúr nggolèki sak
kêtêmuné, nangíng nganti pirang-pirang dinå ora nêmókaké asíl. Kuthå
panggónané nyambút gawé síng tau dikandhakaké nyatané orå. Alamat síng
ugå tau dikandhakaké jêbúl dudu omahé dhèwèké. Lha åpå Mas Danang apús-
apús? Atiku wiwít ora kêpénak. Katóné Múrni wis pasrah. Ora ånå tangís síng
dikatónaké nalikå aku bali lan ngandhakaké yèn ora biså nêmókaké kabar
ngênani Mas Danang, kajåbå múng praupané síng aclum tanpå sunar.
Róng sasi sak uwisé, dumadakan aku krungu kabar. Kabar mau såkå Guntúr,
biyèn tilas kancané kuliah Mas Danang. Jaréné Mas Danang nêmu kacilakan,
móndhók ånå sak wijiníng rumah sakít nèng Sêmarang. Gagé-gagé aku mårå
nyang omahé Múrni. Nalikå aku têkå, Múrni jêbul lagi waé têka såkå lunga,
katón bungah atiné nalikå wêrúh aku têkå.

"Mas, ya ampún Mas, aku lagi waé såkå rumah sakit," kandhané, nangíng ora
katón kåyå wóng lagi lårå. "Aku ngandhêg, wís têlung sasi kók ora kråså,"
kandhané manèh tanpå ngêntèni pitakónku. Aku kagèt. "Ngandêg?"
Múrni múng manthúk, ånå pangarêp-arêp síng sumirat såkå mripaté. Aku ngêrti
åpå síng dikarêpaké, ya kuwi piyé bisané ngabaraké kabar kuwi mênyang
Danang. Ora ngêntèni sésúk-sésúk aku dina kuwi ugå budhal nyang Sêmarang.
Sak têkané rumah sakít, lan mlêbu kamar síng dikandhakaké Guntúr, aku
kêtêmu wóng wadón ayu mêtu såkå kamar mau. Wóng wadón mau katón
abang mripaté, mêntas nangis. "Nyuwún sèwu, punikå kamaripun Mas
Danang?" pitakónku ngati-ati. "Oh, inggíh, panjênêngan kancanipun?" pitakóné
wóng wadón mau. "Inggíh, kulå Sigít, punikå...Múrni," aku, Múrni lan wóng
wadón mau banjúr salaman. "Kula bojonipun Mas Danang," kandhané wanitå
mau. Sak kala praupané Múrni pucêt, aku nggujêngi lêngêné kêncêng, njågå
supåyå åjå ambrúk. "Éman pênjênêngan rawúh radi kasèp, Mas Danang
sampún kapundhút, tatunipun awrat," wóng wadón mau nangís sêsênggukan.
"Sêdåså tahún dadós sisihanipun, kók tégå ninggalaké aku lan anaké síng wís
têlu," wóng wadón mau nangís sangsåyå bantêr.

Soré kuwi aku ngancani Múrni thêngúk-thêngúk ånå ngarêp omah. Tangané
síng siji ngêlús wêtêngé síng wiwít katón mucu-mucu. "Ora ngirå, aku kapusan
priyå, wís duwé anak têlu...," Múrni unjal ambêgan, nangíng dhèwèké wís ora
kêpéngín nangís manèh. Mbókmênåwå êluhé wís êntèk nalikå ngêrti yèn
Danang wis ora ånå, lan ngêrti yèn jêbulé Danang wís duwé bojo. "Nangíng ånå
rasa sukúr, jêbulé aku iki wanitå, tênan-tênan wanita sing ora nguciwani,
amargå nyatané aku pinaringan," têmbungé alón. Sumiliríng angín soré ngobah
obahaké wít kêkêmbangan síng manékå warnå kang tuwúh ånå ngarêp omah.
Sri Partinah, prawan såkå Bantúl

Swarané sêpédha mótór pak pós såyå suwé såyå cêtha. Dhèwèké mandhêg ånå
ngarêp omahku sak pêrlu ngêtêraké layang såkå Dhík Sri ing Bantúl, wís kênå
dijagakaké, mèh sêtêngah sasi sêpisan layang såkå Bantúl têkan omahku,
sêmono ugå sêtêngah sasi sêpisan layangku têkå ing omahé Dhík Sri. Antarané
aku lan Dhík Sri íng Bantúl wís suwé anggóné sêsambungan kêkancan, malah
íng wêktu saiki sêsambungan mau dadi sêsambungané antarané wóng wadón
lan wóng lanang síng nêmbé pacaran, ya múng amargå jarak antarané Sålå lan
Bantúl mbutúhaké wêktu sêtugêl dinå mênawa arêp kêtêmu, mulå ya múng
liwat layang aku lan dhèwèké pådhå ndhudhah råså síh katrêsnan.

Sêpédha onthèl tahún 70 dadi pawitanku, mangkat lan mulíh sêkolah


bêbarêngan goncèngan pit èlèk iki. Ah..., saumpamané zaman biyèn aku wis
duwé sêpédha mótór utawa HP mbók mênåwå critané bédå. Lulús såkå
pamulangan SMA aku lan Dhík Sri pisah, aku nyambút gawé dadi pêgawai
Pêmêrintah, sanajan isíh dadi tênaga hónórèr lan Dhík Sri bali mênyang Bantúl
sak prêlu mulíh lan golèk panggawéan. Nalikå ing Sålå dhèwèké ndèrèk
Pakdhéné sak prêlu sékolah.

Dhík Sri, mêngkono aku nyêbut jênêngé, asmané kang komplét Sri Partinah,
kanggo ukuran zaman sêmånå åpå manèh zaman saiki jênêng mau katóné
ndésani lan ora madólké, nangíng såpå ngira yèn síng duwé jênêng mau
pawóngané ayu. Pakulitané kuning rêsik, dêdêg piyadêgé sêdhêng, nétrané
bundêr irêng katón kåyå ngétókaké sunar, rikmané irêng kêtêl tur dåwå nganti
sak ngisoré bókóng. Pókóké ora kalah ayu yèn ditandhíngké karo Inul Daratista
pênyanyi ndhangdhut síng wís kawêntar yèn nyanyi gawéné ngobahaké
pérangané awak, ya adóh. Dhík Sri sakdhuwuré pênyanyi mau. Mbók mênåwå
lagi sêjajar mênåwå ditandhingaké bintang sinêtrón Marisa Haque utawa
Soraya Haque, ugå sêjajar mênawa ditandhíngaké Ayu Azahrí utawa Sarah
Azhari. Ugå sêjajar mênåwå ditandhíngaké karo Kharisma Kapór utawa Karina
Kapór bintang film saka India. Wah,... jan ayu tênan.

Pacaran sasuwéné mèh nêm tahun, nêmbé kapíng loro aku dolan mênyang
omahé íng Bantúl, ya amargå sakliyané adóh panggónané ning síng gênah
kanggo ragad mrånå aku ora duwé. Yå mêrga såkå iku anggónku ngêrtèni
watak lan bêbudèné yå múng saktléraman, ora ngêrti sak tênané, sênajan
nalikå isíh sêkolah awór dadi siji, nangíng råså trêsnå mau lagi tuwúh nalikå aku
karo dhèwèké wís pêpisahan. Mbúh amargå arang anggónku kêpêthúk, råså síh
katrêsnan mau kók ora dadi tuwúh subúr. Sêthithík mbåkå sêthithík ilang
kêsilêp wanitå liyå, sêmånå uga Dhík Sri, katóné yo ora béda karo aku,
dhèwèké yo têrús nglalèkaké aku. Kêdadéyan mau wís kêlakón udåkårå têlúng
pulúh tahún kêpungkúr. Aku saiki wís duwé kêluwargå dhéwé, sêmono ugå
dhèwèké tak kirå wís pêputrå akèh, awít anggoné omah-omah luwíh dhisík
tinimbang aku.
Kêdadéyan lindhu gêdhé síng nêmahi tlatah provinsi Jawa Têngah lan Daérah
Istiméwa Yógyakarta kang lagi kêpungkúr ndadèkaké aku kèlingan marang
dhèwèké. Wêwayangan nalikå pacaran kumlébat wélå-wélå kåyå waé lagi
kêlakón dhèk wingi, ugå wêwayangan sakumpamané, aku lan Dhík Sri kêlakón
sêsandhingan dadi laki rabi. Kåyå-kåyå aku lan dhèwèké wís rêsmi bêbrayan,
ngêdêgaké balé somah kang ayêm têntrêm. Bubar gajian tanggal siji kåyå
biayasané kabèh blanjaku bruk pêthuthuk tak pasrahné Dhík Sri.

"Nyoh Dhík, iki turahané blanjaku sasi iki, sak karêpé anggónmu ngatúr lan
nyukúpké!" Åjå mênèh jênêngé múng siså blånjå, sanajan blanjaku isíh utúh
tanpa pótóngan, tak kirå ora bakal cukúp kanggo nyukupi kêbutuhan sêsasi,
amargå aku múng sawijiníng PNS andhahan kang gawéyané múng dipréntah
thók, mulå blanjané yå múng sakimit.

"Alhamdulillah, iki wis cukúp kanggo sêsasi Mas, mênåwå ånå kurangané aku
bisa duwé asíl såkå opah jaitan síng tak tåmpå," sémaurané Dhík Sri karo
nyawisaké sêgå lan jangan kanggo mangan awan. Dhasar wóngé ayu rupané,
bêbudèné ugå ora nguciwani, tansah nêrima ing pandum. Yå kåyå mêngkéné
iki sing diarani aku wóng síng kêbênêran anggónku têtak. Balé somahku tansah
ayêm têntrêm kêbak råså bagyå múlyå. Sanajan múng dadi bojoné pégawai
cêndhèk, nangíng Dhík Sri tansah ngaturaké pênuwún marang Gústi Kang Måhå
Wikan, mula rêzêki têkå lumintu tanpå kêndhat-kêndhat. Sanajan múng uríp
manggón ånå Pêrumnas jêmbaré múng sak cuplêk, nangíng rasané kaya uríp
nèng swarga. Kabèh mau yå amargå Dhík Sri wanodyå kang solèkhah lan
gêlêm mbantu èkèr-èkèr golèk pangan.

Bubar mangan awan, kåyå padatan aku lèyèh-lèyèh ånå sênthóng, ora
sawêtara suwé Dhík Sri nusúl. Yå amarga aku lan dhèwèké isíh klêbu têmantèn
anyar mula najan isíh awan, aku ora nulak nalika dhèwèkné kêpingín nindakaké
sarêsmi. Wola-wali ora jêlèh-jêlèh, wah..., jan kaya uríp nèng swargå kaé.
Pancèn tak akóni, mênåwå masalah siji iki, aku lan Dhík Sri pådhå karêmé.

Wêwayang kang éndah mau sêthithík mbåkå sêthithík ilang, ganti wêwayangan
síng kahanané kósók baliné. Jêbúl Dhík Sri iku múng ayu lahiré thók. Bêbudèné
èlèk lan wataké angèl bangêt. Dikirå dadi bójón PNS iku énak lan kêpénak,
dikirå síng kakúng bayarané gêdhé túr ajêg åpåmanèh têmbéné mburi éntúk
pènsiún. Mulå pêndak byar njalúk barang-barang síng rêgané larang. "Mas,
mbók omahé dhéwé iki digawé tingkat, karêbèn mênåwå ånå tamu nginêp biså
longgar!" mêngkono pênjaluké Dhík Sri. Aku ora sêmaúr babar pisan. Atiku wís
jèngkèl, kêndharaan sêpéda mótór iki lagi ngancík cicilan kapíng wólu.
Kamångkå aku kudu nyicíl kapíng patang pulúh wólu. Yå amargå uripé sing
srakah iki aku dadi katut kêcêmplung utang bank, pêndhak sasi ora tau nggåwå
mulíh blånjå. Kamångkå satêmêné aku iki kêpingín uríp mulyå sanajan múng
kanthi uríp kang prasójó, kósók baliné Dhík Sri wanodyå kang kédanan båndhå.
Karêpé pêndhak mêtu rêsèpsi jagóng utåwå acara arisan kampúng waé kudu
nganggo sayak anyar. Bisaku múng ngêlús dhådhå. Nangíng nalikå dhèwèké
malah njalúk supåyå sêpéda mótórku diijólké mobíl, nêsuku ora bisa tak ampêt
mênèh.

"Dhasar wóng wédók ora duwé utêk, mbók yó ngrumangsani awaké dhéwé iki
såpå!" untúng tanganku ora sida nêmpilíng rainé. Yå wiwit dinå iku aku ora
caturan karo Dhík Sri. Dhèwèké tak sêkarép, yèn isíh kêpingín dadi bojoku ya
kudu ngêrtèni kahané síng lanang síng kêrjané dadi PNS, ora susah dadi
gêgayuan síng mulúk-mulúk síng tundhóné múng nyêngsarakaké dhéwé, níng
mênåwå wís ora iså diatúr yå sakarêpmu, arêp lungå yå ora tak gondhèli.

Lamat-lamat aku krungu lapórané tånggå têparo, mênåwå yèn aku lagi lungå
nyambút gawé mênyang kantór, dhèwèké ugå lungå, malah jaré wís naté ånå
wêrúh dhèwèké goncèngan karo wóng lanang liyå mlêbú sakwènèhíng hotèl.
Ah..., dhasar wóng wadón síng ora ngêrti agåmå, mulå tinimbang kêbacút-
bacút luwíh bêcík tak jak ngadhêp ning kantór pêngadilan agama sak pêrlu tak
wènèhi layang pêgat. Mak gragap aku élíng såkå anggónku ngalamún, amargå
bojoku njiwít tanganku, jêbúl layang síng nêmbé tak tåmpå mau dudu layang
såkå Dhík Sri ing Bantúl, nangíng layang såkå Badan Kêpêgawaian Nêgara
Kantór Wilayah II Jógja, kang ngabaraké mênåwå aku saiki wis púrnå dadi
pènsiún. Aku bisa lulús såkå PNS kanthi slamêt lan dhuwèni hak pènsiún. Wóng
wadón síng ånå jèjèrku ora liyå yå bojoku tak rangkúl, sanajan ayuné ora kåyå
Dhík Sri, nangíng bêbudèné ora nguciwani. Bisaku múng nyênyuwún marang
Gusti Allah, mugå-mugå Dhík Sri lan kêluwargané di diparingi slamêt såkå
lindhu gêdhé iki.
Kadhúng Klêbús

Pirang-pirang dinå iki langité suntrút. Wiwít ésúk nganti soré praéné kaya
kalurúp pêtêng bêngi. Mênåwå tå udan blêbah. Móngsók mångså kêtiga ésúk-
ésúk udan. Rak yå ora pantês. Malah sók ånå unèn-unèn mêndhúng ésúk
kêtigå dåwå. Srêngéngé waé múng nginjên saklèlètan. Gèk hawané njêkút
sisan. Åpå yå ora marakaké ati dadi ngêkês.

Kabèh wóng pådhå têmandang ngåpå tå ngåpå. Síng mênyang sawah yå


mênyang sawah. Ora kétang ngubêngi galêngan thók. Banjúr lunggúh dhêlêg-
dhêlêg. Síng mênyang wadhúk yå mênyang wadhúk. Najan uga múng mêgóg-
mêgóg ånå mbranjang. Jalaran kêgåwå håwå síng angêt banyu gênthóng.
Sêmono ugå síng mênyang sêkolahan. Guru-guru sêkolah iku múng pådhå
nyêkukruk. Udad-udúd linthingan gawéyan.

Bédå manèh si Usúp. Amargå olèhé dódólan mênyang warúng ugå ramé wóng
nggódhóg wédang, warúng banjúr ditutúp krêkêp. Ditinggal bali ngomah,
banjúr thêngór-thêngór nyawang ingón-ingóné síng thêngór-thêngór nyawang
Usúp. Adaté såkå warúng digawakaké rambanan kalanjånå. Nangíng iki blas ora
digawakaké åpå-åpå. Gêdhèn-gêdhèn kalanjånå, gódhóng mlandíng
sakcoklèkan íng pinggír dhalan waé babar pisan ora.

Síng wédók wís suwé ora ånå síng wêrúh parané. Upåmå ånå ngomah ésúk-
ésúk åpå yå arêp jagóngan ngglênúk, wóng karo wóng lanang. Kåyå ora tau
kêpêthúk waé. Túr manèh athík kåyå têmantèn anyar, olèhé posah-pasihan
paribasan main kêtoprak. "Ora lho, Súp. Iki mau kók olèhé risik. Åpå olèhé
dódólan dibóróng uwóng apa piyé?" pitakóné êmbóké. Êmbók? Lumrahé wóng
jêjodhoan yå omah déwé. Lha kók isíh nggamblók karo êmbók. Nangíng piyé
manèh, wóng êmbóké wís tuwå. Wís ora kuwat nyambut gawé, kamångkå
Mbók Sutík isíh sênêng uríp. Åpå munggúhnå êmbók siji waé arêp dikono-kono.
Êndi jêjêré dianak-anakaké uwóng yèn banjúr nyiyå-nyiyå wóng tuwå.

"Ora nggagas, Mbók. Atiku iki lagi ora karu-karuwan. Judhêg dhêg yèn wís
ngéné iki." Êmbóké ora mangsuli. Wóng Mbók Sutik iku jané ora kêpingín
mudhêg åpå-åpå pêrkarané Usúp. Dhèk êmbèn mono, ndêk isíh roså tau élík-
élík. "Wóng ora dhuwé mbók ora usah dhuwúr-dhuwúr angên-angêné. Sêpirå
pêmêtuné wóng êbêr-êbêr. Kók ndadak mupu bocah nganti papat barang. Gèk
karêpé kabèh karêbèn pådhå kuliyah."
Barêng wís mêncit ruwêt rêntêngé, ora lidók síng loro dróp out. Gèk iki síng
kêmbar kèri mogak-magik. Pijêr mógók waé. Wragat nyaút kånå nyaút kono,
tambah pupóné sambat lårå. Wêrnå-wêrnå waé. Síng durúng bayar SPP, síng
êntèk kós-kósané, síng cumpèn sanguné, síng ora kåyå kanca-kancané,
numpak sêpédha anyar, ora dhuwé hp síng anyar dhéwé, ora iki ora iku.
Pungkasané mèlu-mèlu dróp out. Usúp dhéwé mèlu-mèlu wêgah-wêgahan arêp
ngåpå-ngåpå. Ngåpå répót-répót diréwangi rêkåså yèn síng diarêp-arêp wís
séjé gagasané. Mbók wís gèk ménakké awak. Najan ora tau ongkang-ongkang
kåyå wóng síng wís pikún. Géné ora ånå síng diurús awaké dhéwé yå pêrlu
diurús.

Kahanané Usúp tambah susah, anggêr nyawang langité isíh bruwêt. Íng kånå
kéné lamuké tambah kandêl. Najan ora tau dadi udan tênan. Saiki dhèwèké
kèlingan karo Rati , síng wédók. Bênêré wís kirå-kirå sêpulúh taún Usúp karo
Rati pisah ambèn. Pêgatan yå ora. Nangíng wóng jêjodhoan kok ora klóp iku yå
gèk piyé. Wóng loro atèn-atènané pancèn padha atósé. Usúp yå múng
ngguróni karêpé dhéwé, andan-andan gawé ngamal bêcík, wóng durúng duwé
mómóngan dhéwé. Nangíng síng wédók ora cócóg. Kåyå panêmuné êmbóké
Usúp. Gandhèng ora tau kêplók síng wédók pilíh ora awór karo Usúp. Gêdhèn-
gêdhèn opèn-opèn pupón nganti papat. Sêdhêng êmbóké ditêngênaké waé Rati
ora tau sarujúk. "Wóng ånå panti jompo lho, Mas Usúp. Mbók wís didókók kånå
waé. Karomanèh awakmu ya ora isa nyujupi butúhé êmbókmu. Sêsasi åpå róng
sasi pisan tilík mrånå rak yå biså. Bèn simbók dhéwé iså kawór karo kanca-
kancané," kandhané Rati zaman têmantèn anyar-anyarané.

"Ora, Dhík! Móngsók dhuwé wóng tuwå siji waé arêp dipantèkaké. Gèk ånå
ngêndi piwalêsé ånå diopèni wóng tuwå biyèn," wangsulané Usúp. "Lha têrús
aku piyé, Mas? Awan sliramu mênyang warúng. Bêngi ngopèni êmbókmu.
Durúng síng pupón-pupónmu. Åpå aku kók dadèkaké batúrmu ngono waé?"
"Dhík, wóng jêjodhowan iku ora múng nggathúkaké aku ora sliramu. Najan
simbók åpå sêdulúr yå kudu digathukaké. Yèn múng pêrlu aku karo sliramu
nyat ora ånå bédané, Dhík!". "Bédå síng kêpiyé hé, Mas? Síng ora ånå bédané
iku panêmumu åpå panêmuku? Yèn sliramu ajêg ngono iku síng ora ånå
bédané yå panjênêngan dhéwé tå, Mas?" "Ora, Dhík. Yèn ora cócóg yå uwís!".
"Yå uwís! Mumpúng durúng kasèp aku yå wêgah yèn múng kókdadèkaké kåyå
babumu waé. Jaman sakiki lho, Mas. Dudu jaman dhèk sêmånå. Jaman sakiki
iku wóng wédók jaré wênang ngatúr awaké dhéwé." Sangsåyå angêt ómóng-
ómóngané Usúp karo Rati dhèk sêmånå. Rina wêngi anggêr ånå wêktu lodhang
mêsti dibolan-balèni. Najan arêp mapan ånå paturón yå kobêr èyèl-èyèlan. Kèri-
kèri omah-omah iku múng kajat patang dhina. Rati trimå urip ijèn karo awaké.
Sêdhêng Usúp têtêp ngugêmi karêpé dhéwé. Ngabar-ngabaraké waé yå ora
tau. Tånggå-tanggané nganti pådhå ngråså. Usúp iku kók olèhé ora ngawaki.
Ora kèlingan åpå piyé jaman arêp éntuké Rati biyèn. Diréwangi bêngi-bêngi
grumutan mènèki cêndhélå diurak wóng akèh. Disênggúh arêp malíng.

Kabèh síng tau ditakóni kåyå kétók ngéglå. Saiki Usúp lagi ngrasakaké tênan
barêng kabèh síng digånthå gånthå buyar. Mênêng-mênêng warúng ugå wís
kadól. Kanggo mbayari utangé olèhé ngragati pupón-pupóné. Usúp múng kari
diwènèhi wêktu sêsasi manggón ånå kånå. Simpênan mas-masan tambah
mokal. Bubar buyar. Pupón-pupóné ugå mèlu-mèlu bubar-buyar golèk uríp
dhéwé-dhéwé. Kari êmbóké síng isíh sênêng nginang susuran mbako énak.
"Súp, ora kèlingan sisihanmu åpå? Mbók sók-sók iku diéndhangi. Wóng sisihan
wís sêprono-sêpréné kok ora tau gêpók sénggól. Yèn pisahan ora pisahan. Yèn
balèn ya ora balèn-balèn. Karêpmu iku piyé hé, Lé, Súp? Åpå tiru-tiru nggón
tilipisi kaé? Jêr rabi jêr pêgatan? Gèk síng diburu iku åpå jan-jané? Gonta-
gantiyå kaping sèkêt jaran kaé yå yå pådhå waé," grênêngané êmbóké.

Usúp tambah olèhé pêtêng ndhêdêt. Kåyå pêtêngé langít patang ndina iki.
Nyobå nggléthak ånå lincakan ya múng kêlap-kêlóp ora bisa mêrêm. Gagasané
mrånå-mrånå parané. Wóng tumindak, najan wís ditåtå mêning mêning jêbúl
sók ora mêsti lêmpêng dadiné. Kêsandhúng-sandhúng íng waråtå kêbêntús
bêntús íng tawang. Mênåwå tå ora jumbúh karo kêrsané Pangéran. Wís,
pókóké nanggóri jaman kåyå ngéné iki åpå-åpå sarwa angèl. Bêgjané síng
kêlakón dadi panggêdhé åpå wakilé rakyat. Kêpêrluan sêdinå-dinané ora dadi
soal, najan ora ånå síng diwakili. Pancèné dadi pårå-pårå iku glèthèk pêthèlé
múng pagawéyan kanggo ngurang-ngurangi pêngangguran. Dadi mokal duwé
pangarêp-arêp gêdhé karo wakíl-wakíl iku.

"Súp! Ngåpå sliramu iku?" panyêluké êmbóké manèh. "Ngåpå tå, Mbók. Aku
lagi putêg. Urípku saiki kók kåyå ora ånå gunané ta, Mbók. Arêp ngåpå-ngåpå
kók anané múng wêgah kåyå ngéné. Åpå aku iki lårå ta jané hé, Mbók. Wóng
aku ora lårå. Apa manèh kók ndêlah åpå ngênglêng. Ora sudi ngênglêng aku
lho, Mbók!" "Lha yèn ora iku yå gèk élíng. Aku iki kangên tênan lho, Súp, karo
sisihanmu. Biyèn omah-omah sliramu takragadi. Ora sithík. Lha kók pungkasané
diêntèn-êntèni rêmbugé kók ora tau cablúng." "Ora ngêndikå kangên lho,
Mbók. Mêngko rak ndaraki aku síng diarani ngono. Síng tak ngonokaké waé
apané. Wóng dhèwèké waé ora tau ngrasakaké åpå-åpå." "Ora krasa ya bèn
ora kråså. Nangíng wóng lanang iku wajibé ngluru, ora diluru. Aku kók tinggal
ora åpå-åpå anggêré aku ora kók pantèkaké. Ora kók nggaya, api-api ora butúh
wóng wadón."
Haaah! Aras-arasên, Mbók. Aku kuwatír yèn dhèwèké muni-muni kåyå ndisik
manèh. Pancèn aku iki yèn karo wóng wédók wêdi lho, Mbók! Wís ora tau
mènèhi åpå-åpå. Mêngko yèn têkå-têkå ditundhúng lungå åpå ora wirang?"

"Alah jabang bayik, Lé, Súp! Andikna ngaku dadi wóng lanang. Wêdi iku rak yå
mapan nggåwå êmpan ta, Nang! Yèn karo sisihan kók banjúr wêdi iku gèk
lanangmu kók dókók ngêndi? Karo macan waé paribasan kók wanèni barêng
karo wóng wadón kók kåyå..." Diunèni kaya mêngkono karo êmbóké Usúp dadi
njênggèlèk. Ududé diguwang banjúr ngadêg. Ngongkak-angkèkaké bangkèkan.
Ora suwé klithih-klithik njupúk sandal jêpít. Kók yå kêbangêtên wís sêpuluhan
taún ora éndhang-éndhang sisihan. Åpå síh dibacútaké åpå ora. Yèn isíh yå gèk
piyé mêsthiné. Yèn ora ya gèk kêpiyé ngono jaréné. Dadi wóng wadón iku yèn
nanggúng suwé-suwé ora bêcík. Dirasani kiwa têngên. Mêngko gèk mênêng-
mênêng wís suwé oléhé bukak dhasar.

Wóng yå múng nyangklêg. Pêrnak! Ngêpèk sanak. Mulå awan iku ugå Usúp wís
têkan nggóné síng wédók. Rékaké yå karo nggåwå ênthil-ênthil warúng. Bèn
kênå kanggo mbêsêli si Rati. Såpå ngêrti têkå-têkå ditundhúng lungå tênan.
Niyat ingsún olèhé mlaku rådå ndhêlík-ndhêlík bèn ora kêsawang wóng. Kuwatír
ugå yèn diarani arêp sêtór.
Têkan Panggónané síng wadón kók yå kaya dirancang. Si Rati yå wis tåtå-tåtå
arêp mênyang panggónané Usúp. Ora bédå Usúp, Rati ugå nggåwå ênthil-ênthil
apêl soklat sêkilo. Dhèwèké nggagas, åjå-åjå Usúp ora karênan ditêkani. Wóng
wís suwé bangêt ora gêpók sênggól. "Tujuné iki mau durúng budhal, Mas.
Athukå rak yå kêcélík." "Aku lagi ngandêl sakiki, Rat. Jêbúl sliramu duwé
prasaan tå?". "Síng takón iku sakjané dudu sliramu, Mas. Níng aku!" "Yèn bêngi
aku isíh limpang-limpung kèlingan sliramu dhèk êmbèn lho, Rat!"
"Uwah, gayamu!". Wóng loro pådhå mèsêmé. Banjúr rangkúl-rangkúlan kêkêt!
Wóng wís kadhúng klêbús gèk arêp piyé manèh. Thêlèk kêcêmplúng kalèn,
tinimbang golèk yå aluwúng balèn. Awan iku mandhúngé sumilak padhang.
Srêngéngéné bali mêncêngèh kaya adón-adón lêbar dikópóhi.
Kajirêt Alang Alang

Daksêkarêp angên-angên iki nlasak bêbóndhótan lêlakón síng kawuri. Dakjar


sakabèhé kabukak manèh íng alam wêwayangan. Dakujå råså iki têtêgaran
ngoyak marang rêrangkèn kêdadéyan síng wís mungkúr. Kêdadéyan síng pêpak
klawan mêndhak mêndhukulé kahanan. Såpå manèh yèn dudu uríp síng ajêg
sêsandhingan klawan Rêtno. Ya Rêtno.

Wanitå siji kuwi pancèn síng ajêg ngisi lêmbar uripku. Wanitå síng tansah biså
gawé ramé rikålå samún. Gawé bêníng rikålå bukêt, gawé padhang rikålå
pêtêng. Nangíng nadyan mangkono wiwít saiki aku kêpéngín nglalèkaké íng
siså-siså urípku. Awít aku ora kêpéngín lêlakón urípku ing salawasé kacêncang
klawan dhèwèké. Wiwít iki aku kêpéngín mardikå. Uríp síng roså ngadhêpi
êmbúh kåyå ngåpå wujudíng panguripan. Wiwít iki aku kudu nglênggånå yèn
Rêtno mokal bisa dakdarbèki sawutuhé. Umpåmå kêmbang dhèwèké kang
thukúl íng pinggír dalan, nadyan éndah ora ånå sijiå kang hak darbèni
sawutuhé. Såpå waé biså mêthík. Såpå waé bisa nikmati ganda arúm wanginé.
Nangíng... têtélå ora gampang. Sêlót suwé aku ngadóh sêlót ngêlak råså iki
kêpéngín bali kåyå síng wís naté karoncé dukíng uni.

Rikålå gagat rinå, wayahé bún isíh nêlêsi pasukêtan. Nalikå manúk-manúk sriti
kêkitêran ing sêla-sêlané gódhóng príng síng isíh antêng íng pójók déså iki.
Nalikå aku isíh têtêp lunggúh têkan ésúk iki ing pójók kampúng. Jalaran íng
têngah wêngi mau aku têtêp kaosík déníng wêwayangané wanitå siji kuwi. Ing
tlapukanku datan biså ngipataké anané wêwayangané, såkå pakulitané kuníng,
kanthi mripat bêníng, rambút dåwå, èsêm paít madu lan andhêng-andhêng
cilík-ing sisíh kiwå irúng kang bangír. Ati iki kêpagút wêwayangan wanitå sing
patang taúnan iki tansah nyiram tlatah cêngkar ati iki.

"Tênan, sampéyan kêpéngín nglalèkaké aku, Tuan?" bêngi kuwi swarané


nggodhå. "Yå, nglalèkaké! Jalaran tangèh tå aku bakal darbèki awakmu,"
wangsulanku cêkak. "Ha...ha...," Rêtno ngguyu ngakak. "Aku iki dagangan,
Tuan. Siapa saja bolèh bawa pulang," kandhané wóng wadón iku karo
ngrubúhaké awaké íng pundhakku. "Nangíng généyå kowé nolak yèn daktuku
lan dakgåwå bali," aku mbujúng omongané. "Lho-lho..., kowé kuwat mbayar?"
pitakón iku síng pijêr gawé aku klimpungan. Pancèn, aku dudu bós síng dhuwít
dadi pêrkara gampang. Aku wóng ngangguran síng íng dina-dinané amúng isi
abúríng angên-angên. Sasat kåyå layangan pêdhót, íng dinå-dinaku amúng
kléyangan êmbúh têkå ngêndi parané. Såkå kuwi aku nganti kêtêmu Rêtno.
Wóng wadón síng mapan íng póncót jêjêl riyêlé kuthå iki. Sulak abang wís
kawistårå ing brang wétan.

Daklólós rókók síng kari saklêr, nuli bungkús kuwi dakrêmêt lan dakuncalaké
íng kali cilík sangarêpku lungguhan. Bubar dakêmpak lan daksêdhót landhúng.
Pêgå daksêbúl bantêr, prasasat nguncalaké wêwayangan síng gumandhul íng
råså. Éwasêmånå pambudi kuwi datan kuwåwå buncang råså kapang. Aku
jumangkah nyêdhaki klarahan dluwang síng gumléthak íng sukêtan. Gambar
síng kåyådéné ilustrasi sawijiné critå dadi narík kawigatènku. Kanggo nglipúr ati
nuli dakwåcå crítå síng ana suwèkan dluwang tilas buntêl pangan kayané.
Ndulu basané nganggo båså Jåwå mêsthiné iki såkå buku pêlajaran båså Jåwå.
Wís ora ånå judhulé, níng íng kono kênå daksêmak kåyå critané kêthoprak síng
naté dakrungu såkå radhio. Pangéran Jayèng Rasa síng matèni Dèwi
Rêtnóníngsíh, jalaran trêsnané ditolak wanitå síng luwih trêsnå klawan kadangé
sêpúh Pangéran Jayèng Kusumó.

Nyêmak critå kuwi dumadakan atiku dadi kêtarík. Sawijiné råså síng ora naté
dakråså salawasé iki. Iyå, pokalé Jayèng Rasa, kåyå-kåyå pawèh gêgambaran
tumrap aku. Bênêr, ora ånå cårå liyå aku dudu ngilangi Rêtnó. Ilangé Rêtnó,
têgêsé tékadku kêpéngín mardikå såkå wêwayangané biså dadi kanyatan. Yèn
aku ora bisa ngukúp, wóng liyå ugå kudu ora kêna ngukúp. Minångkå laku
muríh kabèh mau katêkan, aku kudu ngilangi wanitå kuwi såkå sêla-sêlané
urípku. Aku mênyat såkå lungguhan, dluwang sasuwèk mau dakbantíng lan
dakilês sora.

Srêngéngé angslúp íng brangkulón. Lakuné wêktu dinå iki kåyå-kåyå palíng
suwé dakråså. Pancèn sêdinå wutúh aku ngarêp-arêp srêngéngé énggal cêpêt
angslúp íng jêrón bumi. Bêngi iki aku kêpéngín énggal mêthuki Rêtnó. Pisan
manèh dhompètku takungak, dhuwit atusan siji asil dódólan pit ónthèl awan
mau isíh wutúh sumlêmpit. Dhuwít kuwi wís cukúp kanggo nyêdhaki Rêtnó,
biyasané sêprapaté kuwi waé wís cukúp. Mancík bubar wayah Isak aku
jumangkah. Sangu sawènèh sêdya anèh aku mlaku gagah tumuju papan
pinggír gang síng rupak kuwi. Kumêluné pêgå rókók síng dakakêp kêsaut angín
wêngi nguntabaké lungaku. Têkan prapatan ngarêp omahku kêbênêran Paiman
tukang parkír liwat, sisan lakuné anggóné nunút dhèwèké. Kadêrêng lakuku
énggal têkå papané Rêtnó.

Lampu limang watan ora kuwawa madhangi papan síng riyêl íng gang pinggir
kuthå iki. Bocah-bocah síng ora kêtiban bêgjå, katón rêgêt lan pucêt nglipúr ati
kanthi dolanan íng sêla-sêlané gang. Nalikå aku têkan íng papané Rêtnó,
Sulasíh sing mêthukaké têkaku. "Nggólèki Rêtnó, Bós?" kandhané nanggapi
têkaku. "Iyå, ånå tå?" aku balík takón. "Rókóké sík," tangané bocah wadón iku
agé nggramang íng sakku lan nyaút bungkús rókók. "Lagi ånå tamu, ditunggu
waé," Sulasíh nêrusaké klawan nyêdhót rókók. "Mångså wayah ngéné wís
nåmpå tamu?". "Kowé yå wayah ngéné wís têkå kéné. Tamuné, Santoså, supír
truk pêlabuhan. Kawít jam papat soré mau nganti saiki durúng mêtu,"
kandhané Sulasíh karo sèndhèn témbók. "Sêmprúl, bêtah-bêtahé têmên," aku
gêdumêl. Kêpêksané aku kudu nunggu nganti Santosa mêtu. Supír kuwi pancèn
sugíh dhuwít, mulå tutúg yèn barêngan karo Rêtnó.

Dakungak såkå jam témbók síng cumanthèl ora adóh papanku lungguh
nuduhaké sêtêngah sêpulúh bêngi. Édan, supír truk kuwi lagi mêtu såkå
kamaré Rêtnó. Nalikå wóng mau liwat aku api-api turu. "Bêtah têmên wóng
mau ånå kéné?" pitakónku nalikå mlêbu kamaré Rêtnó. "Suwé, bayaré ugå
lumayan," wangsulané Rêtnó.
"Saiki aku yå wani mbayar suwé," aku nuduhaké dhompètku. "Isiné pirå wani
nudúh-nudúhaké dhompèt, gåwå mréné," Rêtnó têrús nyaút dhompètku,
dhèwèké mèsêm nalikå wêrúh ing kono katón lêmbaran atusan éwón. "Saiki
piyé?" aku wani kêmaki. "Karêpmu...," Rêtna kåyå kêthèk kêtulúp anané amúng
manút, "Níng iki dhompèt kudu dakgåwå dhisík, kanggo jaminan," kandhané
karo ngglédhag ånå dhipan. "Oké," aku ngrubúhaké awak íng sisihé. Nganti
sawêtårå aku lan Rêtnó jêjagóngan. Rancangan síng wís dakracík ånå ngomah
ndilalahé biså mlaku rancag. Niyat sakawít sansåyå nóthól nalikå supir truk mau
sauwèn-uwèn ånå kamar iki. Jam íng kamar wis nudúhaké jam sêwêlas bêngi.
Íng njåbå wis katón sêpi. Swarané bocah-bocah wís ilang kalindhih déníng
wêngi. Amúng kålå-kålå kêprungu swårå cêkikikan ing sadawané gang, síng
disêlani swårå sêsênggóran dadi wiråmå primitip bêngi iku.

Aku ngawiti ucul klambi, Rêtnó ora suwålå nalikå dakaras. Dhèwèké mêrêm
nalikå aku tumindak sansåyå nakal. Lan..., wêngi iki wanitå iku ora nggrahitå.
Bantal íng sandhingku rikat daksaút kanthi sarosané dakkêkêpaké íng rainé
Rêtnó. Wanitå kuwi mau bånggå, nangíng aku luwih rosa. Suwéníng suwé
karosané Rêtnó sêlót ringkíh lan sabanjuré mênêng. Éwasêmånå aku durúng
kêmbå, rainé isíh dakkêkêp bantal. "Mati kowé!" kandhaku nalikå nyawang
wanita sing sasuwéné iki nggodhå atiku. Wêruh Rêtnó wís tanpå nyåwå aku
marêm. Nangíng sabubaré kuwi råså bingúng wêrúh-wêrúh mrambat ing
dhådhå. Ånå råså panglênggånå yèn bêngi iki aku wís tumindak salah
mungguhé ukúm. Têgêsé aku wís mlêbu ing bundhêtaning pêrkårå.
Nglênggånå kuwi kabèh atiku dadi kuwúr, råså gêtêr tumanjêm íng dhådhå.
Klambi daksaút lan aku agahan njranthal mêtu såkå kamaré Rêtnó. Aku ora
kêpêngín polisi ngonangi tumindakku. Aku kudu mlayu.

Sêwêngi mupút aku ora turu. Aku têrus mlaku lan mlaku têrus. Mancík íng
gagat rinå aku wís mancík íng sawènèh pasar sing adóh såkå kutha. Êmbúh ånå
pasar ngêndi iki, aku ora ngêrti. Dumadakan aku ngrasakaké luwé. Aku kudu
ngisi wêtêng dhisík, sadurungé aku nutúgaké playuku. Kabênêran ing pójók
pasar ånå warúng wédang, lakuku tumuju kono. Sawusé lunggúh aku aba tèh
panas klawan mangan. Kåyå sêlak ora sråntå wédang dakombé lan sêga
dakpangan klawan råså kêsusu. Sêga sêpiríng waé rasané kaya pahít, aku ora
kuwåwå ngêntèkaké. Tibå wêktuné mbayar, édan! Jêbúl dhompètku kèri ånå
kamaré Rêtnó. Têrús nganggo åpå aku arêp mbayar, aku bingúng. Nolèh rånå
nolèh réné. Åpå aku kudu mlayu? Mêsthi waé aku sêngsara yèn nganti mlayu,
pasar iki wis ramé aku bakal gampang dicêkêl yèn nganti mlayu ngéndhani
bayaran.
Tujuné ånå wóng apikan íng sandhingku síng kåyå-kåyå ngêrti klawan njêrón
pikiranku. Pawóngan iki pancèn nyólóng pêthèk, nóntón rupané, panganggóné
lan pawakané wóng kuwi gênah préman. Iring-iringan klawan têkaku. Nangíng
jêbúl apikan. "Kowé mangan åpå Mas, aku síng mbayar," wóng mau nglólós
dhuwít atusan èwu salêmbar kanggo mbayar.
"Matúr nuwún yå Mas, aku wís dibayari," kandhaku. Wóng mau nyandhak
pundhakku klawan kåndhå, "Dudu aku síng mbayar, dhuwit iki dhuwítmu
dhéwé. Harak iki ta dhompètmu?" wóng mau nudúhaké dhompèt lan bênêr iku
dhompètku. Généyå? Durúng ilang råså kagètku wóng kuwi kanthi cêpêt
ngrungkêt awakku. Sarosané aku suwålå, nangíng wóng mau luwíh roså. "Kowé
såpå? Salahku åpå?" aku njolå. "Kowé tå síng matèni Rêtnó?" kandhané karo
bórgól tanganku.
Wadi

Mas Pramónó, têkaku íng rumah sakít iki, mêsthiné panjênêngan pírså dhéwé,
mênåwå iki dudu karêpku, nangíng kahanan síng mêkså aku kudu kêtêmu
panjênêngan íng papan iki. Aku njalúk pangapurå mênåwå têkaku ing rumah
sakít iki bakal nggugah critå lawas síng ndadèkaké ati panjênêngan gorèh. Kênå
åpå panjênêngan kåyå nduwèni råså isín nalikå sapêngarêp karo aku,
kamångkå yèn dak råså panjênêngan saiki kåyå déné kêbak dåyå sêmangat
síng makantar-kantar, trêngginas sajroníng makaryå lêladi paríng usådå íng
rumah sakít iki.

Mas Pramónó, panjênêngan isíh katón gagah, grapyak sêmanak, humorís lan
isíh prasåjå kåyå mbiyèn. Múng bédané, saiki luwih kopèn malah manút
panyawangku yèn nganggo sêragam kêrjané tambah mêrbawani. Nangíng
sêpisan manèh, ngåpå panjênêngan kåyå duwé råså mindhêr yèn ånå
ngarêpku? Coba dêlêngên Mas Pramónó, nganti sêpréné aku isíh lêgan, mbók
mênåwå panjênêngan kêbak pitakónan, såpå sêjatiné priyå síng dak êntèni. Ora
ånå priyå síng dak êntèni Mas, panjênêngan lupút pangirå mênåwå aku pilíh-
pilíh marang priyå.

Mas Pramónó mêsthi wís pírsa dhéwé mênåwå ora múng panjênêngan síng dak
tampik katrêsnané. Wiwít aku sêkolah ånå SMA akèh bocah lanang síng golèk
kawigatènku, yèn aku gêlêm digoncèngké sêpéda mótóré waé, dhèwèké
rumångså móngkóg atiné. Aku biså ngrasakaké kåyå ngåpå abóté panandhang,
nalikå katrêsnané ditampik. Wís ånå priyå pirå waé síng dadi korbanku, nangíng
sêjatiné aku dhéwé nêlångså mênåwå sabên-sabên aku kudu nampík
katrêsnané priyå. Malah nalikå ana kåncå cêdhak mangêrtèni mênåwå
katrêsnané Mas Pramónó dak tampík, kåncå mau nganggêp aku wís ora waras,
sinthíng, sêbab wóng kåyå Mas Pramónó iku idham-idhamané kêmbang déså,
sabên wóng tuwå síng duwé anak prawan rêbutan olèhé arêp ngêpèk mantu.
Uríp bêbrayan iku abót sanggané, ora múng babagan kêbutuhan sandhang
pangan íng sabên dinané síng kudu olèh kawigatén, nangíng akèh prakårå síng
bakal diadhêpi minångkå ujiané uríp bêbrayan.

Jêjodhoan panganggêpku ora watón rupå ayu lan bagus pawitané, nangíng
luwíh wigati såkå iku, anané råså ajèn-ingajènan, ugå kudu pådhå bisa njågå
martabat kêluwargané. Nangíng, åpå síng dak råså sasuwéné iki, pårå priyå
síng kêpéngín ngajak uríp bêbrayan karo aku, múng krånå kêpincút karo
rupaku. Layang-layang katrêsnan såkå pårå priyå síng dak tampa mèh kabèh
ngatónaké råså pangalêmbana marang aku, yå mêrga iki aku tambah nêlångså,
sêjatiné såpå aku iki, såpå síng biså mènèhi wangsulan marang pitakónku iki?
Kålå-kålå aku nyawang potoné kang masku lan mbakyuku, yèn dak sawang
kanthi pêrmati ora ana miribé babar pisan karo praupanku, pakulitanku,
rambútku uga mripatku. Mangêrtiå Mas Pramónó, mêrgå aku nduwèni praupan
síng séjé karo sêdulúr-sêdulúrku iki, aku dadi kuwatír mênåwå íng batín
pênjênêngan mêngko bakal kêbak pitakónan. Aku kuwatír mênåwå
pênjênêngan gêlå, mulå aku kudu nampík katrêsnanmu. Yèn dak råså abót
Mas, nangíng kudu kanthi cårå iki síng dak tindakné, amríh aku lan
pênjênêngan pådhå slamété. Narti unjal ambêgan landhúng, nalikå mungkasi
pangréntahé marang lêlakóné. Driji-drijiné síng alús lan mringin síng sêkawít
uthak-uthik tanpå iråmå, kanthi aras-arasên kanggo ngêlap luhé, síng ora
diråså mili íng pipiné.

Wanitå tuwå síng nglêmprak tanpå dåyå ånå dhipan, síng sêkawít saré anglêr
dumadakan ngolèt, såkå mripaté sing cówóng alón-alón diêlèkaké. "Ndhúk,
awakku rasané panas, mårå coba tépasånå... Ndhúk Narti, åpå tå síng mbók
pikirké, Ibu wís éklas mênåwå aku dipundhút sawayah-wayah...mênåwå iki wís
garisé pêpêsthi, múng síng dadi ganjêlaning atiku sasuwéné iki, kênå ngåpå
kowé ora gèk énggal gêlêm omah-omah. Dêlêngên mbakyumu lan masmu,
sanajan ora mubra-mubru nangíng têntrêm,...putu-putuku katóné nyênêngké...
ugh... ugh... ugh... Narti...ånå åpå tå Ndhúk, kók malah nangís?" swarané
wanitå tuwå iku mèh-mèh ora kêprungu. Astané síng buyutén nyobå ngranggèh
tangané Narti.

"Ora ånå åpå-åpå kók Bu, åjå mênggalíh wêrna-wêrna tå, karêbèn Ibu énggal
mari. Sêdhéla manèh Mas Tónó lan Mbak Tutik têkå, malah jaré arêp pådhå
sêkaliyan, mulå digêdhèk-gêdhèkaké pênggalihé Ibu," Narti nyobå nyarèhné
pênggalihé Ibuné. Yèn ndulu ragané ibuné síng wís lêmah tanpå dåyå Narti ora
mêntålå arêp blåkå åpå síng dadi pikirané. Pitakónan sing disimpên mataún-
taún nganti sêpréné durúng ånå síng biså awèh jawaban. Ånå wêwadi åpå síng
mbók simpên rapêt sasuwéné iki ibu, jaré aku, Mas Tónó lan Mbak Tutik iku
tunggal båpå ibu, nangíng kênapa kasunyatané, kåyå déné bumi karo langit.
Pancèn aku palíng ayu, nanging kahanan iki malah ndadèkaké ora têntrêm
urípku. Ibu åpå aku anak olèhé nêmu ånå ndalan, mêrgå diguwang wóng
tuwané, yèn mangkono... luhúr têmên bêbudènmu Ibu, åpå malah Ibu síng tau
tumindak nalisír såkå anggêr-anggêríng kautaman, sêlingkúh, åpå Ibu síng dadi
korban wêngisé suwargi Bapak, Ibu ditêmpilké wóng..., åpå pangiraku iki ånå
síng bênêr, åpå malah lupút kabèh?

"Ibu...". Éwuh åyå Narti anggóné arêp mbukak åpå síng dadi pikirané marang
Ibuné. Bingúng anggóné ngrakit têtêmbungan síng pantês ånå têngahíng
kahanan kåyå mangkéné. Durúng kêconggah anggóné ómóng, wís kêdhisikan
lúh dlèwèran ing pipiné. Saupåmå Ibu dipundhút... ah...kêlakón pêtêng wêwadi
iki sêlawasé. Sirah rasané abót síng wiwít mau tansah disèlèhaké ånå pójóking
dhipan, tangané kiwå ngêlús-ngêlús sikilé ibuné.
"Ndhúk, kênå ngåpå kók nangís? Åjå nangís cah ayu, sêjatiné åpå síng mbók
tangisi kuwi. Åpå mêrgå kêtêmu nak Pramónó, banjúr atimu gorèh?". "Ora Bu,
Ibu åjå ngungkít-ngungkít Mas Pramónó... aku njalúk pangapurå Ibu, mênåwå
aku sawéné iki ora bisa nggawé marêmé pênggalihé Ibu. Aku wawang
ngadhêpi uríp bêbrayan klawan priyå, yèn priyå mau trêsnå marang aku múng
mêrgå ayu rupaku. Ibu, kênåpå aku bédå karo mbakyu lan masku? Ånå wêwadi
åpå Ibu? Aku wís dhéwåså...wís kuwat ngadhêpi kasunyataning uríp iki. Ayo
Ibu, ngêndikå," tambah sêru Narti anggóné sêsênggukan.

Sakålå ibuné tumlawúng pênggalihé, awak rasané sêmplah, balúng-balúng kaya


dilólósi. Ibuné arêp nyoba mbukak pêpêtêng iki, nanging bola-bali dicoba têtêp
ora têkan pênggalihé. Kasunyatan síng diadhêpi ibuné, Narti wis dhéwåså, bédå
karo Narti sêpulúh taún kêpungkúr, mênthèl lan trêngginas. "Ndhúk Ti,
pitakónmu siji iku simpênên rapêt íng têlêngíng atimu, paít yèn dak bukak
lêlakón urípku, ora apík munggúh aku lan kowé. Wís bèn aku dhéwé síng ngêrti
sêjatiné såpå kowé. Kêpriyéa waé Ibu ora arêp mbukak wadi iki. Panjalukku
Ndhúk, åjå dadi atimu." Wanitå tuwå iku têtêp pugúh ora kénggúh marang åpå
síng dadi gêganjêlaning atiné anaké wadón. "Ibu! Dadi bênêr pangiråku
sasuwéné iki? Aku dudu anaké suwargi Bapak? Oh...banjúr såpå síng ngukir
jiwå ragaku iki? Såpå?

"Narti kowé ora susah wawang nåmpå priya sing bakal dadi sisihanmu, mênåwå
sisihanmu mêntålå nglarah nglarah såpå sêjatiné awakmu. Têrsêrah anggónmu
ngrakit ukårå, ngarang critå." Narti múng biså ndómblóng mangêrténi åpå síng
lagi waé dirungu. Wêwadi iki bakal sinimpên rapêt, pêtêng ndhêdhêt samångså
Ibu kapundhút déning Gústi ingkang Måhå Kawåså. Gênêp-gênêping isi donyå,
manungså ora ånå síng sêmpurnå.
Jangan Tumpang

Srêngéngéné pas ånå ndhuwúr sirah, kurang luwih jam 12.00, hawané panas
ora mêkakat kåyå-kåyå yèn dituruti arêp ngombé ngêntékaké banyu sak
kêndhi. Mak brabat Pak Sardi mlaku tumuju pawón arêp ngombé lan mangan
awan. Ènèng méja wís sumadiyå unjukan lan dhêdhaharan kang dicawisaké
déníng Sumiyêm abdiné. Anggóné Pak Sardi mangan wayah awan iki katón
níkmat lan sêgêr bangêt. Yå, nêmbé wêktu-wêktu saiki anggóné mangan
ngrasakaké énak.

Pancèn Yu Sumi abdiné kang wis mèlu sapungkuré ibuné bocah-bocah kondúr
nèng pangayunaning Pangéran iki wóng wadón kang pintêr olah-olah.
Sakabèhíng mangsakan kråså énak lan sêdhêp. Sanajan múng wujudé jangan
asêm níng rasané níkmat lan sêgêré ora karuwan kåyå-kåyå arêp ngêntèké
sêgå sak cêthíng, åpå manèh yèn mangsak jangan tumpang wah,...rasané pas
bangét, sêdhêp mantêp. Ora pati pêdhês, níng rådå asín sithík.
Cêkak aós Yu Sumi prigêl babagan mangsak. Bab iki Pak Sardi lan pårå putrané
kabèh ngakóni, malah sak wènèhíng dinå anaké Pak Sardi kang aran Parwati
wis naté pitakón "Åpå Yu Sumi dhisik wis naté kúrsús masak?" Yu Sumi ora
awèh wangsulan síng gumathók malah múng ngguyu. Yu Sumi, mêngkono
kabèh kéluargané Pak Sardi nyêlúk. Sanajan múng jêjêré réwang, nangíng
rupané ayu, pawakané sêmók túr pakulitané kuning rêsík.

Ora atêgês ngrèmèhaké jênaté Bu Sardi wanitå kang ora pintêr utåwå ora biså
mangsak, nangíng abót-abót Bu Sardi nyukupké blanjané Pak Sardi pinangka
PNS rêndhahan bèn biså cukúp sêwulan, mulå Bu Sardi sabên dinå múng
mangsak lawúh åpå anané. Sabên dinå múng mangsak osèng-osèng utåwå
jangan sóp lan nggorèng tahu lan témpé. Bu Sardi ora naté tindak pasar
sapêrlu blånjå kêbutuhan pawón, nangíng cukúp mênyang dhasarané Mbók
Narsíh bakúl idêran síng mangkal ånå sak pójóké prapatan. "Åjå nganti aku
blånjå kêbutuhan pawón nyang pasar, biså-biså bayarané Pak Sardi êntèk
múng kanggo nyukupi pawón," mêngkono sêmauré Bu Sardi nalikå ånå tånggå
têparo kang takón. Wís dadi wataké wóng wadón yèn wêrúh åpå-åpå nèng
pasar mêsti kêpingin têtukón lan njalari bórós. Yå wiwít såkå pintêré Bu Sardi
anggóné ngatúr blanjané Pak Sardi, putrané cacah ênêm kabèh bisa sêkolah
dhuwúr. Jókó si mbarép wís lulús såkå UGM kanthi nggóndhól titêl insinyur
Tèknik Sipil, saiki wis nyambút gawé anèng PT Waskita Karya. Parwati kang
nómêr loro ora kalah karo kangmasé. Sanajan bocah wadón níng mujúdaké
sarna wanitå tèknik nuklír kang sêpisan, saiki nyambút gawé anèng BATAN.

Prasêtyå kang nómêr têlu mèh rampúng såkå STTT, malah wís nampa ikatan
dinas såkå PT Télékomunikasi, Catúr Púrnama putrå kang nómêr papat lagi
sinau ning Magêlang, dhèwèké taruna Akmíl sing wis gênah masa dêpané, déné
kakang ragíl lan ragíl isíh sinau ånå SMA. Yå kabèh mau såkå hasilé
pêrjuwangané Bu Sardi anggóné ngatúr pamêtuné bojoné. Yå múng émané
sakdurúngé Bu Sardi bisa nyawang pårå putrå pådhå mêntas wís dipundhút
karo Kang Måhå Kuwåså. Prasasat kåyå wóng nggéndhóng kapúk sak gêgêm,
Pak Sardi rumångså ènthèng bangêt sanggané saiki. Putrå cacah ênêm wís
mêntas papat, déné síng loro wís diragati mbakyu lan kangmasé, mulå sabên
dinå Pak Sardi bisa dhahar lan ngunjúk síng énak ngématké ilat mangsakané Yu
Sumi.

Sanajan sanggané wís ènthèng, nangíng uríp dadi dhudhå kuwi yå dikapakna
waé mêkså ora kêpénak. Babagan mangan lan umbah-umbah ora ånå masalah,
wís ånå Yu Sumi síng prigêl mangsak lan sakabèhing gawéyan rumah tangga.
Banjúr yèn awakku pinuju masúk angín? Ora kråså luh têmètès såkå mripaté
Pak Sardi. Wêwayangan nalikå masúk angín lan dikêróki bojoné gawang-
gawang. Pikirané Pak Sardi såyå nglangut ngåmbrå-åmbrå kèlingan dhèk
jaman isíh dadi mantèn anyar, ing pangråså kåyå arêp kêpingín omah-omah
manèh, níng åpå yå patút sak umur-umuranku rabi manèh, banjúr åpå yå
kabèh anak-anaku nyarujuki? Rumangsané Pak Sardi pårå putrané pådhå
ngumpúl íng pêndhåpå, pådhå nganakaké pasamuan kêluargå.

"Pókóké aku ora sêtuju mênåwå Bapak arêp kråmå manèh, aku sanggup
ngopèni Bapak mênåwå gêrah!" mêngkono pêngucapé Jókó sipêmbarêp karo
lungå klépat såkå ngomah. Dhasar putra mbarêp, karêpé åpå pênêmuné njalúk
dituruti kabèh adhi-adhiné. Ganti anak nómór loro, Parwati nduwèni usul.
"Mênåwå Bapak arêp kråmå manèh aku sêtuju Yu Sumi síng kudu dadi sulihé
Ibuku, amargå sakêluarga wís ngêrti ati lan bêbudiné.". Kuwi pênêmuné
kangmas lan mbakyu, saiki aku duwèni pênêmu mangkéné, Prasêtyå putrå
nómór têlu urún rémbúg. "Aku sêtuju mênåwå Bapak arêp kråmå manèh, bèn
ånå síng ngopèni, asal sulihé Ibuku dudu Yu Sumi, aku isín nduwèni ibu batur,
aku sanggúp nggolèkaké wanitå síng luwíh têrhórmat!"

Saiki tibå giliran putra nómór papat, Catúr Púrnåmå, priyayiné bagús lan gagah
sêdhélå manèh pundhaké nyandang bintang, bakal promosi dadi brigadir
jèndêral. "Bab såpå síng dadi bakal pilihan Bapak iku yå gumantúng síng bakal
nglakóni, månggå sumarah Bapak, kulå namúng nyarujuki mawón!" Giliran
putrå kakang ragíl kang aran paraban kyainé Påncå mènèhi panêmu: Mênåwå
aku sêtuju Bapak ora kråmå manèh, wóng wís sêpuh waé arêp golèk åpå?
Salah-salah diarani gaplèk pringkilan, tuwèk-tuwèk pêthakilan," sabubaré
ngucap kåyå mêngkono, mak nyat kyainé Påncå nglungani pasamuan, pêrsis
kåyå kangmasé mbarêp. Suwasånå dadi sêpi, kabèh pådhå mikír dalan kang
bêcík. "Ayo apa pênêmumu ragil?" préntahé Catúr Púrnåmå barêng wís nunggu
sawêtårå suwé si ragíl têtêp mênêng durúng awèh pênêmu. Nyawang putrané
síng ragíl iki, Pak Sardi såyå tambah kêråntå-råntå atiné, sanajan mijíl lanang,
nangíng watak lan praupané pêrsis cèplês kåyå Bu Sardi síng wís swargi. Karo
mbênêrké anggóné lunggúh, dr Nugróhó, ora liya si ragíl awèh pênêmu:
"Babagan Bapak arêp kråmå utåwå ora arêp kråmå yå gumantúng Bapak,
mênåwå arêp kråmå manèh yå gumantúng Bapak såpå síng dadi pilihané, åpå
haké awaké dhéwé para putra iki?" Têmbungé mung sakêcapan, nangíng kabèh
dadi sadhar mênåwå babagan omah-omah iki ora biså dipêkså. Pasamuan
kêluargå bubar, ora ånå kêputusan síng gumathók. Pårå putrå kabèh banjúr
pådhå nyuwún pamít arêp bali mênyang omahé dhéwé-dhéwé. Sakwènèhíng
kéwan cilík mlêbu mripaté Pak Sardi, mak gragap, Pak Sardi sadhar såkå
anggóné ngalamún. "Wé...jêbúl aku lagi ngalamún tå?" karo ngucêk-ucêk
mripaté síng kråså pêrih.

Kåyå padatan yèn dinå riyåyå, omah sing sabên dinané katón sêpi iku kêbak
pawóngan, kabèh putrané kang ånå njaban kutha kota pådhå ngumpúl. Ånå
pawóngan síng isíh ênóm jêmagar, ånå síng isíh bocah cilík, swarané kåyå
pasar. Gunggúng kêprúk lanang lan wadón kabèh cacah wóng sêlawé, kabèh
mau ora liyå anak lan putuné Pak Sardi. Bubar Salat Id diadani sungkêman, lan
sakrampungé sungkêman diadani kêmbúl bujånå. Dinå riyåyå iki kiprahé Yu
Sumi anggóné mangsak-mangsak ora baèn-baèn. Mangsak kanggo batíh cacah
sêlawé lan manéka rupa pênjaluké. Ånå síng njalúk dimangsaké jangan
tumpang, ånå síng njalúk dimangsaké bróngkós, sambêl gorèng, gadho-gadho
lan sakpanunggalé. Ånå bab wigati síng arêp dirémbúg dinå riyåyå iki. Kabèh
pårå putrané wís sarujúk mênåwå Pak Sardi arêp pålåkråmå manèh lan Yu
Sumi dadi sulihé Bu Sardi. "Punåpå Yu sumi sampún sagúh Pak?" pitakóné si
pêmbarêp marang Bapaké.

"Durúng ånå walêsan rêmbúg síng gumathók!" Bubar bakdå, Yu Sumi pamít
mulíh mênyang ndésané, kabèh sandhangan lan duwèké digåwå mulíh, wis
sawêtårå wêktu ditunggu nangíng ora ånå kabaré, mbúh åpå síng ånå pikirané,
jêroné sêgårå bisa dipétung, jêroné ati angél anggóné ngêrténi.
Diwayuh

Senthong papan anggone turu katon resik, kordhen jendela werna jambon
ditambah kembang melati sing disebar sakdhuwure sprei nyebar ganda kang
arum ngresepake ati. Ing pojokan senthong diwenehi vas kembang arum ndalu
sing gandane ngambar-ambar, lampu bolam limang watt nambahi swasana
romantis.
Anggone nunggu rawuhe Mas Broto kanthi tenanan, kabeh tinata kanthi
permati aja nganti nguciwani, uga anggone ngudi sarira tansah permati. Adus
kanthi sabun wangi, uga sabun sing ngandhung suruh kanggo ngosoki
perangan awak sing wadi, ora lali jamu sari rapet.

Ah, apa ya wengi iki mung liwat kanthi muspra? Mengkana panggresahe
Weningati. Wis udakara telung Minggu iki Mas Broto ora nate kondur, sanajan
tiba gilirane kudu kondur ning omahe Weningati, Mas Broto mesti blenjani janji,
kudune telung dina ana omahe Dhik Murti lan telung dina ana kene, bab sisa
wektu sedina sumarah Mas Broto sing arep kondur. Nanging nyatane? Ana wae
alesane, sing putrane lagi lara, utawa wengi iku kentekan kendaraan kepeksa
mulih menyang omahe Dhik Murti garwane anyar.

Ah, ya kaya mengkene nasibe dadi mbok tuwa kaya wis ora dikanggokake
maneh. Sanajan rupaku iki ora kalah ayu yen ditandhingke karo Dhik Murti,
nanging kepriye maneh aku ngrumangsani yen dadi wong wadon ora bisa
menehi keturunan. Sakliyane kuwi Dhik Murti pancen isih luwih enom, lagi
ngancik pitulikur tahun.
Kagungan putra kang soleh apa solekah wis dadi kepinginanku lan Mas Broto
wiwit isih pacaran.
"Suk yen diparingi momongan Dhik Wening kepingin lanang apa wadon ya?"
pangucape Mas Broto nalika isih temanten anyar.

Anggone selak kepingin momong putra, kaya-kaya wis ora bisa diempet maneh,
ya amarga wis limang tahun kliwat anggone omah-omah kok durung ana
tandha-tandha arep diparingi momongan. Ora kurang-kurang Mas Broto
apadene Weningati anggone mbudi daya, menyang dhokter wis tepung gelang
kabeh wis diparani, srana pijet urut wong kang ahli uga ora kurang-kurang.
Pungkasane menyang dhokter spesialis ahli kandhungan kang mratelakake
menawa ana penyakit tumor sing manggon ana kandhungane Weningati kang
kudu diangkat amarga ndrawasi uripe Weningati. Prasasat kaya ana gludhug
nyamber sirahe Weningati nalika krungu yen rahime kudu diangkat kang
wusanane ndadekake Weningati ora bakal bisa kagungan putra saklawase.
Yuswane Mas Broto wis ngliwati 35 tahun, kamangka kepinginane kagungan
putra ora bisa dikendhakake maneh, mula siji-sijine dalan Weningati kudu
ngiklasake Mas Broto nikah maneh.

Nalika arep omah-omah maneh, prasetyane Mas Broto ora arep nglalekake
Weningati, ora arep mbedak mbedakake bab rejeki lan sakebehing bakal
digawe adil. Nanging apa wekasane? Preeet,... wong lanang angger wis
keturutan karepa mesthi lali kabeh janjine. Weningati bisane mung nangis
sesenggukan. Telung Minggu lawase Weningati ora disenggol kakunge. Atine
krasa keranta-ranta, apa ya kudu mengkene wong-wong wadon sing diwayuh
kae ya? Tinimbang nangisi nasibe sing nrenyuhake ati, dheweke nonton siaran
teleisi sinambi teturon. Siaran Empat Mata kang digiyarake sakwenehing TV lan
dipandhu Thukul Arwana bisa nglelipur ati sawetara wektu.

Lamat-lamat gambar lan swara televisi mau saya suwe saya ilang, mak les,...
Weningati keturon angler.
Ana sakjeroning pangimpen Mas Broto kondur nyangking oleh-oleh samubarang
apa wae sing disenengi Weningati, ora lali nggawa gethuk lindri lan klepon. "Iki
lho Dhik tak tukokake kalung berliyan modhel anyar!" kandhane Mas Broto
sinambi nganggokake kalung ana gulune Weningati, ora lali karo ngesun pipine
Weningati sing alus. Dhasar wis pirang-pirang ndina Weningati ora disenggol
kang garwa, mula nafsu birahine kaya kepancing dadi makantar-kantar.

Mula ora elet suwe wong sakloron padha nindakake saresmi. Kaya neng alam
swargan rasane, malah impene saya lumaku adoh, aduoh... banget, malah saiki
bale somahe bali ayem tentrem maneh kaya wingi uni.
"Mas saiki aku wis mbobot lho, ngancik wulan kaping sanga!" ujare Weningati
sajak rada aleman.
Sore iku Mas Broto ngajak Weningati mlaku-mlaku menyang toko sakprelu
blanja keperluan kanggo ngadhepi babaran.

Popok bayi, kemul bayi, wedhak bayi kabeh diborong Mas Broto. Wong sakloron
wis gawe rencana menawa mbesuk arep babaran neng rumah sakit bersalin
sing wis kondhang, Rumah Sakit Bersalin Sayang Putra.
Atine wong sakloron katon mongkog jalaran kepinginane kagungan putra bakal
kaleksanan. Mawarna-warna jeneng kanggo bakal putrane wis rinakit. Yen sing
bakal lair mbesuke lanang, jeneng Broto Putranto, utawa Broto Sena, utawa
Tapa Broto, kabeh mau sing duwe hak maringi asma Mas Broto. Yen sing bakal
lahir mijil wedok uga wis dicawisake jeneng Tyas Sulistyaningsih, utawa Endang
Larasati, utawa Putri Ken Utami, kabeh mau sing duwe hak maringi asma
Weningati.

Putra kang bakal lair digadhang-gadhang tembene mbesuk dadi putra putri
kang soleh utawa solekah.
Ing pangrasa Weningati mbobot wis sangang sasi punjul sepuluh dina. Awake
krasa lara kabeh, pegel-pegel, jabang bayi rasane kaya wis nendhang-
nendhang lan atine krasa dheg-dhegan. Apa ya kaya mangkene iki rasane wong
arep babaran? "Mas, rasane kok aku kaya arep babaran, terna nyang rumah
sakit!" mengkono penjaluke Weningati marang sing kakung. Mak jranthal kaya
asu digitik, Mas Broto gage-gage ngetokake mobile saka garasi. Anggone nyetir
mobil kanthi rikat, nyalib mengiwa nyalib menengen amrih tekan rumah sakit
amarga selak ora kuwat krungu sambate Weningati.
Tekan ing rumah sakit Weningati ditumpake kereta dhorong lumebu kamar
bersalin. Para dhokter, bidhan apadene perawat padha ribut anggone nulungi.
"Adhuh... Gusti nyuwun kekiyatan.". "Aduh... Mas Broto tulungana aku Mas, iki
priye rasane aku kok ora kuwat tenan," sambate Weningati ngaruwara. Ya
nembe sepisan iki awake ngrasakake larane dadi wong wedok. Dheweke
rumangsa gela banget kelingan nalika wani marang emboke sing wis nglairke
dheweke, jebul kaya ngene rasane wong nglairke. Lamat-lamat kaya emboke
sing wis swargi marani Weningati. "Wis Ndhuk, aku wis ngapurani kabeh
luputmu, wis ayo dikuwat-kuwatke kareben jabang bayi enggal metu." Mak
plong rasane ati, Weningati kaya entuk kekuawatan anyar, dheweke unjal
ambegan landhung. "Ayo Bu, sepisan maneh sing ngeden!" swarana bidhan
mrentahake, nanging jabang bayi kaya mbandhel isih kepingin ana wetenge
ibune. Saya suwe Weningati ora kuwat nandhang lara, rasane wong kang arep
nglairake kaya wong lagi sakaratul maut. Alon-alon mripate Weningati merem,
ambegane sethithik mbaka sethithik sansaya arang lan banjur mandheg. Ing
pangrasa ana kereta kencana mudhun saka wiyati marani dheweke. Para
widodari padha ndherekake Weningati numpak kereta kencana nuju
swargaloka.

Wanci jam wolu esuk, tangga teparone Weningati padha cingak, omahe isih
kencar-kencar lampune, swara televisi uga isih muni nanging Weningati ora
katon. Ora biyasane Weningati durung tangi, mula ana sakwenehing tangga
kang ndhodhogi lawang, lan nginjen apa sing lagi kedadeyan ana ing
sakjeroning omahe wong wadon kang urip ijen iku. Ana ing pandulu, Weningati
katon gumlethak ana klasa ora obah sanajan diceluki kanthi swara banter.
Lawang omahe didhobrak, Weningati ditemokake wis kaku ora ana nyawane.
Ing praupane kang resik sajak mesem kaya wong turu kae.
Lemah

Mbok Atmo nembe lungguhan ana kursi emperan omahe, katone rada ngantuk,
dadi olehe liyer-liyer katon kepenak banget, apamaneh karo ngrungokake
giyaran klenengan saka radio. Mbok Atmo kuwi yuswane udakara sangang
puluh tahun. Nanging wonge isih waras, lan pikire isih lantip. Wis duwe
canggah loro, putune patlikur, anake enem sing wis mati loro. Kabeh anake wis
mapan uripe. Pekarangan sing saiki dienggoni dadi siji karo anake ragil wadon.
Jenenge Yani. Yani iki sing ngopeni Mbok Atmo. Anak-anak liyane ana kutha
kabeh.

Sawijining dina Mbok Atmo rada sekel penggalihe. Jalarane wit jati sing ana
pereng pekarangane ditegor tanggane. Tanggane mau jenenge Karso. Nalika
Mbok Atmo nggenahake kepriye karepa kok kayu jati mau ditegor, wangsulane
Pak Karso ora genah, jare lemah kuwi mlorot mudhun, lan wit jati sing ditegor
kuwi dadi duweke. Mbok Atmo ora nerusake pitakone, dheweke mung ngelus
dhadha karo unjal ambegan landhung, banjur mlaku mulih alon-alon, awit
pancen wis ora bisa dirembug maneh, Mbok Atmo mung trima ngalah.
Tekan ngomah Mbok Atmo ngudarasa, mbokmenawa bener prekara lemah kuwi
bisa dadi mala lan yen ora ngati-ati bakal dadi dredah sing ora kena dianggep
entheng. Mulane Mbok Atmo mung tansah ngalah lan pasrah marang Gusti
Allah Sing Gawe Urip. Mbok Atmo isih duwe kaprecayan marang paribasan sapa
salah seleh. Mula dheweke uga banjur mupus sakabehe.

Udakara limang sasi sabanjure, ana kedadeyan maneh sing gawe sekel
penggalihe Mbok Atmo. Critane, Mbok Atmo kuwi uga duwe lemah pategalan.
Nalika lemah pategalan duweke tanggane sing penere ing sisih kiwa tegale
Mbok Atmo diukur dening BPN jare kanggo ngurus sertipikat, Mbok Atmo ora
dikabari, lan ngerti-ngerti lemahe wis diiris karo tengah meter sing dawane
udakara satus meter. Mbok Atmo sing pancen ora ngerti tulis kuwi iya mung
meneng wae. Ora mung cukup kuwi wae, nalika kabeh wis rampung, kayu jati
sing ana tapel wates pategalan uga ditegor dening tanggane mau, jare arep
kanggo gawe omah anake lanang.
Tanggane mau sing jenenge Pak Sukat pancen wonge ngeyel lan nggugu
karepe dhewe. Nalika Mbok Atmo krungu kabeh kuwi banjur kandha karo
mantune yen kayu jati sing ana tapel wates tegal ditegor Pak Sukat.

Mantune Mbok Atmo sing jenenge Pak Roto waringuten, dheweke banjur gawe
surat katrangan kelangan. "Kurang ajar wong-wong iki, awake dhewe iki wis
terus-terusan ngalah, Mbok. Iki ora kena ditokake ngono wae. suwe-suwe kok
malah arep ngidak-idak cengel!" "Sareh dhisik, ngger. Coba dipikir dhisik, aja
nganti mung amarga lemah lan kayu sacuwil njalari paseduluran dadi bubrah, "
Mbok Atmo isih katon sareh, sanadyan atine sekel. Pak Roto banjur ngudarasa
yen kabeh iki diterusake mesthi bakal ana dredah, lan kuwi dudu sing
dikarepake.
Mulane Pak Roto uga banjur kandha karo Mbok Atmo menawa kabeh dililakake
wae. Mbok Atmo sarujuk lan banjur ndonga ndremimil,embuh apa dongane.
Sawise ndonga, Mbok Atmo banjur unjal napas landhung, pasuryane katon
tentrem. Esem sumringah ngrenggani pasuryan tuwa kuwi. Mbok Atmo duwe
karep kepengin ngedum lemah pekarangan lan lemah tegal marang anak-
anake. Lemah pekarangan diedum loro, sisih lor bageyane Sugeng anake
mbarep Mbok Atmo, dene sisih kidul bageyane Yani anake wadon sing ragil.
Lemah pategalan diedum telu. Lemah pategalan sing sewu meter persagi
diwenehake Mbok Tuki sing biyen nate diopeni Mbok Atmo lan wis dianggep
kaya anake dhewe. Turahane diedum loro, yakuwi bageyane Jatmo karo Timuk.
Sawise kabeh dijlentrehake marang anak-anake lan kabeh wis sarujuk, Mbok
Atmo katon tentrem pangrasane.

Nanging kuwi mung sedhela, lha piye? Nalika Mbok Tuki dikandhani yen
diwenehi lemah tegal dening Mbok Atmo, Mbok Tuki sanalika banjur kongkon
wong babat alas, prasasat kabeh kayu ing tegal sing diwenehake marang Mbok
Tuki dibabat entek. Kamangka durung genah lemah sisih ngendi sing bakal
diwenehake marang dheweke. Upama lakon wayang ngono mbok menawa
kaya Babat Alas Wana Marta ngono kae. Nalika krungu kabeh kuwi Mbok Atmo
mung bisa mbrebes mili, sedhih, sing dirasa wis ora bisa diampet. Waspa sing
tumiba banget nrenyuhake. Mbok Atmo ngudarasa geneya aku lan anak-anakku
kok mung tansah diidak-idak dening liyan. Kahanane Mbok Atmo dadi sangsaya
ringkih. Pungkasane dheweke lara, lan nganti diopname barang. Nanging
sepuluh dina sabanjure dheweke bali waras maneh.

Lan nganti saiki isih katon seger sanadyan yuswane wis lungse. Anak-anak lan
putu-putune tansah bisa nglipur.
Sore katon endah, Mbok Atmo lungguhan ana emperan omahe, atine katon
sansaya tentrem. Katone wis siyaga ngadhepi urip sing kepriye wae. "Arep
menyang endi, Thole. Kok wis katon mlithit?" pitakone marang aku, nalika aku
liwat ngarep omahe. "Ajeng latihan karawitan dhateng Wonogiri, Mbah,"
wangsulanku cekak.
Mugi panjenengan tansah pikantuk kanugrahan ing gesang punika lan
kanugrahan ingkang langgeng, Mbah. Ngono kuwi dongaku.

You might also like