Penanaman Padi Secara Tradisional di Kedah

Sistem Penanaman Padi

Sistem penanaman padi cara tradisional di Negeri Kedah dapat di kelaskan kepada
dua musim iaitu:
1. Musim Bersawah

2. Musim Menuai

Musim Bersawah
Masyarakat petani tradisional mula turun ke sawah apabila tibanya musim hujan. K
etika ini mereka
akan sibuk menyiapkan segala kelengkapan yang berkaitan dengan persawahan dan ju
ga memastikan
petak-petak sawah mereka di takungi air hujan secukupnya.
Dalam mengerjakan sawah, peralatan persawahan tradisional seperti tenggala, peny
isir (sisir),
cangkul, tajak, tenggiling dan lain-lain digunakan.
http://memori-kedah.net/imgthumb/3_6_1_pic_02_s.jpg

Alat teknologi persawahan

tradisional yang digunakan untuk
membersihkan rumput pada batas-
batas petak sawah dan juga di
tapak semaian.
http://memori-kedah.net/imgthumb/3_6_1_pic_01_s.jpg

Alat teknologi persawahan

tradisional yang digunakan untuk
menarik kapar di dalam petak
sawah ke tepi dan juga untuk
menarik badai batang pasang
semasa penyediaan tapak semaian.
http://memori-kedah.net/imgthumb/3_6_1_pic_03_s.jpg

Alat teknologi persawahan

tradisional yang digunakan selepas
kerja-kerja menggala (bajak)
sawah bertujuan untuk menghalus,
merata dan memecah ketulan-
ketulan tanah serta
membersihkannya dari rumput
rampai.
http://memori-kedah.net/imgthumb/3_6_1_pic_04_s.jpg

Alat teknologi persawahan

tradisional yang digunakan untuk
menggala (bajak) sawah dengan
ditarik oleh seekor kerbau.

1. Penyediaan Tapak (Petak) Semaian

Setelah siap segala peralatan yang diperlukan, para petani akan turun beramai-ra
mai ke sawah
masing-masing untuk memulakan kerja-kerja seperti menggala (membajak) dan member
sih petak-
petak sawah untuk dijadikan tapak semaian. Tapak semaian merupakan tempat menyem
ai benih-
benih padi untuk dijadikan semai (anak padi sebelum dipindah/ditanam di dalam pe
tak-petak sawah
yang disediakan).
Penyediaan tapak sawah memerlukan penelitian yang rapi. Tanahnya mestilah betul-
betul lembut dan
bersih daripada sebarang jenis tumbuhan air di dalamnya. Bagi merata dan melinci
nkan permukaaan
tanahnya, sejenis alat yang di namakan "Pembadai" digunakan. Pembadai ini kebias
aannya ialah
sebatang pokok pisang yang dipotong mengikut keperluan dan dibuang kulitnya dan
kemudian ditarik
dengan penyisir kecil (sisir kapar). Keadaan tanah yang lembut akan memudahkan k
erja-kerja
mencabut semai.

Keri, Tajak dan Sisir Kapar

Keri dan Tajak digunakan untuk
menajak tanah supaya batas sawah
Tenggala
Untuk membajak sawah
Diperbuat daripada kayu halban
menjadi rata. Manakala sisir kapar
digunakan untuk mencakar tanah
supaya menjadi lebih rata.
jenis keras. Alat ini terbahagi
kepada dua iaitu Tenggala Perlis
dan Tenggala Cina. Tenggala-
tenggala ini ditarik oleh seekor
kerbau dan ada yang ditarik oleh
dua ekor kerbau atau lembu.

2. Penyediaan Benih Padi

Benih padi yang terpilih akan diisi ke dalam guni (karung), kemudian direndam ke
dalam air selama 3
hari 3 malam. Selepas direndam, benih padi tersebut diangkat dan disejat ke dala
m bakul yang jarang
disebut sebagai "bakul lau", kemudian ditutup dengan guni dan dibiarkan selama 3
hari 3 malam
untuk proses percambahan mata tunas dan akar. Setelah benih tersebut bercambah,
ianya terus
ditaburkan ke dalam petak-petak semaian yang disediakan dan dibiarkan tumbuh men
jadi semai
(anak padi) selama jangka masanya 30 hingga 44 hari untuk tempoh cukup matangnya
.
Kebiasaannya 44 hari.

Penyediaan Petak Semaian (Bekas

Semai)
Kerja-kerja penyediaan petak
semaian (bekas semai) sedang
dijalankan.Petak semai merupakan
tempat pembiakan benih padi untuk
dijadikan semai (anak padi)
sebelum dipindahkan ke petak
sawah yang disediakan.

Sabit
Untuk memotong rumput-rumput
yang tumbuh di atas batas sawah.
Sabit ini diperbuat daripada besi.
Penimba Air
Diperbuat daripada tong minyak
dan berhulukan kayu panjang serta
berkaki tiga. Ia akan digunakan
untuk menimba air masuk ke dalam
petak semaian.

Bakul Mengkuang
Digunakan untuk membawa biji
benih padi ke tapak semaian
semasa hendak menabur.
Ia diperbuat daripada mengkuang
yang dianyam rapi. Bagi peladang-
peladang, bekas-bekas lain seperti
tin tidak boleh digunakan untuk
mengisi benih oleh kerana
dipercayai boleh menghilangkan
semangat padi.

3. Mengerjakan Sawah

Sementara menantikan anak padi (semai) cukup tempoh matang, petani-petani akan t
erus
menjalankan kerja-kerja membajak dan membersihkan petak-petak sawah. Kerja-kerja
yang
seringkali dilakukan oleh mereka ialah:
1. Menggala (Membajak) Sawah
Peralatan persawahan tradisional yang digunakan ialah tenggala. Biasanya tenggal
a ini dibuat
daripada kayu-kayu terpilih yang senang dibentuk iaitu lazimnya kayu halban. Dal
am menjalankan
kerja-kerja ini selalunya tenaga kerbau digunakan tetapi ada ketikanya tenaga le
mbu digunakan.
Biasanya kerja-kerja yang dijalankan dengan kuasa lembu memerlukan 2 ekor lembu
kerana tenaga
lembu tidak sekuat tenaga kerbau. Fungsi alat tenggala ini ialah untuk membalik-
balikkan tanah
sawah.
2. Menyisir (Sisir)
Setelah selesai kerja-kerja menggala (membajak), ketulan-ketulan tanah semasa me
nggala akan
dibiarkan selama beberapa hari berendam air, bertujuan untuk melembutkannya. Unt
uk menghalus,
merata dan memecahkan ketulan-ketulan tanah serta membersihkannya daripada rumpu
t rampai,
sejenis alat persawahan tradisional yang disebut sebagai penyisir atau sisir dig
unakan. Ada tiga jenis
penyisir iaitu:
i. Penyisir Kayu
Penyisir ini dibuat daripada kayu cengal, halban atau kayu beruas dan mata atau
giginya
dibuat daripada batang pokok pinang atau pokok nibong yang diraut halus.

ii. Penyisir Besi

Penyisir ini berbentuk serupa dengan penyisir kayu. Ianya diperbuat daripada bes
i semuanya
kecuali pemegangnya sahaja dibuat daripada kayu.

iii. Penyisir Kapar / Sisir Kapar

Penyisir ini berbentuk T. Ianya dibuat daripada kayu dan matanya daripada batang
nibong
atau pinang.

Menggala (Membajak Sawah)

Kerja-kerja mengggala (bajak)
sawah sedang dilakukan oleh
seorang petani dengan
menggunakan tenggala yang ditarik
oleh seekor kerbau.

Kerbau
Boleh dianggap sebagai jentera
dalam proses membajak sawah. Ia
akan bertindak sebagai penarik
tenggala.

Sisir Besi
Peranan dan fungsinya seperti sisir
kayu iaitu untuk menghalus,
merata dan memecah ketulan-
ketulan tanah serta
membersihkannya daripada rumput
rampai.
Sisir Kapar
Untuk menarik kapar di dalam
petak sawah. Kebiasaannya,
peralatan ini digunakan untuk
menarik kapar di tempat-tempat
yang tidak boleh dimasuki oleh
kerbau. Tempat-tempat tersebut
ialah kawasan dalam dan penjuru
petak sawah. Sisir kapar lebih kecil
daripada sisir besar. Selain
membuang kapar ia juga dapat
meratakan tanah sawah.

C. Menggiling Tanah
Kaedah ini merupakan peringkat terakhir dalam penyediaan petak-petak sawah. Alat
yang digunakan
ialah tenggiling. Ianya diperbuat daripada batang kayu yang dipotong mengikut ke
perluan dan
berbentuk seperti belimbing segi. Tenggiling ini terbahagi kepada dua jenis iait
u "Tenggiling
Belangkas" dan "Tenggiling Belimbing". Cara penggunaannya sama seperti kerja-ker
ja menggala
(membajak) dan menyisir kerana kerbau digunakan untuk menariknya. Kegunaannya ia
lah untuk
meratakan tanah sawah dan melembutkannya bagi memudahkan kerja-kerja penanaman p
adi
dijalankan.
Setelah selesai semua kerja-kerja seperti menggala (membajak), menyisir (sisir)
dan menggiling, air
akan ditakung semula dalam petak-petak sawah untuk proses penanaman padi.

Tenggiling
Untuk memecahkan tanah yang

Diperbuat daripada kayu yang

berbentuk seperti belimbing segi.
Panjangnya antara 5 hingga 7 kaki
berketul dan meratakan tanah
selepas disisir. Proses meratakan
tanah belum begitu baik tanpa
menggunakan tenggiling.
dan bergaris pusatnya 6 inci.
Kerbau diperlukan untuk
menjalankan Tenggiling.

4. Memindahkan Anak Padi (Semai) Dari Tapak Semaian

Anak padi (semai) yang sudah cukup umur (tempoh) akan dicabut dan dijadikan "Cap
" atau "unti"
(ketul). Biasanya kerja-kerja ini dilakukan oleh kaum wanita secara berderau (go
tong-royong).
Semai-semai yang telah siap dijadikan ketul akan dipindah (angkut) ke petak-peta
k sawah oleh kaum
lelaki dengan menggunakan pengandar/salang yang diperbuat daripada buluh atau di
tarik
menggunakan palung (sampan kecil). Ketul-ketul semai akan diatur di petak-petak
sawah bagi
memudahkan kerja-kerja menanam padi dijalankan.

Mencabut Semai
Kerja-kerja mencabut semai sedang
dilakukan oleh kaum wanita

Semai-semai
Semai-semai yang telah diketulkan
di himpun, kemudian diangkat ke
petak-petak sawah yang disediakan
untuk proses menanam padi

Pengandar semai
Alat teknologi persawahan
tradisional ini digunakan untuk
mengangkut/memindahkan ketul-
ketul semai dari petak semaian ke
petak-petak sawah untuk ditanam.
Alat ini juga dikenali sebagai
pengandar rumput

Pengandar Semai
Pengandar akan digunakan untuk
mengangkut semai dari tapak
semaian ke sawah. Selalunya ia
diperbuat daripada batang kayu
yang keras.
5. Menanam Padi

Kerja-kerja ini dijalankan oleh kaum wanita secara berderau (gotong royong). Dal
am proses ini anak
padi (semai) yang cukup tempoh matang akan dipindahkan ke dalam petak-petak sawa
h yang
disediakan. Cara penanamannya dijalankan dengan empat atau lima jalur yang dipan
ggil "tekap".
Kerja-kerja menanam padi ini dijalankan dengan menggunakan tangan atau "Kuku" Ka
mbing iaitu
sejenis alat yang pemegangnya diperbuat daripada kayu. Manakala hujungnya daripa
da besi yang
dicabangkan sedikit untuk memudahkan semai diletak sebelum ditanam ke tanah.

Menanam padi
Kerja-kerja menanam padi dengan
menggunakan tangan sedang
dijalankan

Menanam Padi
Menanam padi cara lama dilakukan
oleh kaum wanita dengan
menggunakan alat Kuku Kambing

Kuku Kambing
Ia digunakan untuk menanam padi.
Diperbuat daripada besi dan
berhulukan kayu. Sementara di
bahagian hujung besi terdapat
cabang seperti kuku kambing.

Terendak
Digunakan sebagai tudung kepala
sewaktu bekerja di sawah untuk
berlindung daripada cahaya
matahari
Diperbuat daripada buluh yang
disulam begitu menarik sekali.
Biasanya dipakai oleh wanita.
6. Penjagaan

Kerja-kerja ini meliputi membaja, merumput, menyulam (menggantikan anak padi yan
g mati),
penjagaan air dan serangan penyakit padi, tikus dan burung. Kerja-kerja ini dija
lankan berterusan
sehinggalah padi masak. "Orang-orang" atau "Selayut" akan dipacak di tepi-tepi s
awah bertujuan
untuk menakutkan binatang seperti tikus dan burung daripada memusnahkan padi yan
g telah masak.

Menjaga Padi
Kerja-kerja penjagaan padi sedang
dilakukan.

Menyulam Anak Padi

Kerja-kerja menyulam (mengganti)
anak padi sedang dijalankan.

Musim Menuai
1. Dalam masyarakat petani tradisional, musim ini dikenali juga sebagai musim me
ngerat atau
mengiau. Musim ini kebiasaannya jatuh pada musim kemarau. Bagi mendapatkan hasil
padi,
beberapa kaedah tradisi telah digunakan seperti mengetam, mengiau dan mengerat.
Kaedah
ini merupakan satu proses untuk mendapatkan buah padi. Kerja-kerja ini dijalanka
n oleh
kaum wanita secara berderau (gotong-royong).
A. Mengetam
Kaedah ini menggunakan sejenis alat yang dibuat daripada kayu dan mempunyai mata
di
atasnya yang dikenali sebagai "renggam". Alat ini digunakan untuk memotong tangk
ai padi
yang masak untuk dijadikan gemai (gemal) padi.
B. Mengiau padi
Kaedah ini dijalankan dengan menggunakan "pisau pengiau". Teknik penggunaannya s
ama
seperti mengetam iaitu memotong tangkai (tengkok) pokok padi. Kaedah ini seringk
ali
dilakukan ke atas pokok padi yang rebah.
C. Mengerat/Memotong Padi
Kaedah ini dijalankan dengan menggunakan pisau mengerat. Batang pokok padi akan
dipotong dan kemudiannya dihimpun untuk dijadikan "kedap".
2. Menghirik (Mengirik)
Proses ini merupakan satu kaedah tradisional untuk meleraikan buah padi daripada
tangkainya. Kerja-kerja ini dijalankan setelah selesai kerja-kerja mengetam dan
mengiau padi
dijalankan. Terdapat beberapa cara yang digunakan. Antaranya:
A. Menggunakan Kerbau
Kaedah ini digunakan sekiranya petani-petani mempunyai bilangan petak-petak sawa
h yang
banyak. Lazimnya kerja-kerja ini dijalankan pada waktu malam hingga ke dinihari
secara
gotong royong (berderau). Mengikut kaedah ini, gemai-gemai padi akan dihimpun da
n
diletakkan di atas tikar dan selepas itu kerbau tersebut akan berjalan berulangk
ali di atasnya
sehinggalah buah padi terlerai.

Renggam
Diperbuat daripada besi dan
berhulukan kayu. Ia akan
digunakan untuk mengetam buah
padi yang akan dijadikan benih.

Gemai (Gemal) padi

Tangkai-tangkai padi diketam akan
dihimpun dan dijadikan gemai.
Gambar menunjukkan kerja-kerja
membuat gemai-gemai padi sedang
dilakukan.

Mengerat padi
Kerja-kerja mengerat padi sedang
dijalankan.
Pengiau
Hulunya diperbuat daripada ranting
kayu yang bengkok dan
melengkung manakala mata pisau
mengerat dipasak masuk ke ranting
tersebut . Ia akan digunakan untuk
menuai padi yang berkeadaan
rebah

Cekam
Ia diperbuat daripada ranting kayu
yang bercabang dan diasah tajam.
Ia juga digunakan untuk
mengangkat pokok padi yang rebah
sebelum proses menuai.

Mengetam padi
Kerja-kerja mengetam padi sedang
dijalankan

Pisau mengerat
Diperbuat daripada besi dan
matanya bergerigi serta berhulukan
kayu. Bentuknya melengkung
seperti huruf C dan ia digunakan
untuk mengerat padi.

B. Menggunakan Kayu (Dong)

Ianya diperbuat daripada kayu dan berbentuk melengkung. Mengikut kaedah ini, gem
ai-gemai padi
akan dilonggokkan di atas tikar pada satu tempat. Kemudian para petani secara be
ramai-ramai akan
memukul gemai-gemai tersebut dengan "dong" sehinggalah buah padi terlerai. Di sa
mping itu
terdapat juga di setengah-setengah tempat kaum wanita melakukan kerja-kerja ini
dengan
menggunakan kaki. Kesimpulannya walau apa kaedah yang digunakan adalah bertujuan
untuk
meleraikan buah padi daripada tangkainya.
Dong
Alat ini digunakan semasa kerja-kerja menghirik (mengirik) dijalankan bertujuan
untuk meleraikan buah padi
daripada tangkai.

3. Memukul (Membanting) Padi

Proses ini juga merupakan satu kaedah untuk memisahkan buah padi daripada tangka
inya. Dalam
proses ini sebuah tong padi yang di lengkapi dengan sehelai layar yang diperbuat
daripada tikar dan
sebuah tangga kecil di dalamnya berserta dengan kayu (buloh) yang mencekangkan l
ayar yang di
kenali sebagai "turus layar" akan digunakan. Kedap-kedap padi akan dipukul ke da
lam tong padi dan
buah padi akan terlerai masuk dan terhimpun di dalam tong tersebut. Buah padi ke
mudiannya akan
diisikan ke dalam guni (karung).

Tong padi dan Layar digunakan

untuk memukul padi

Kedap padi
Gambar ini menunjukkan kedap-
kedap padi diikat sebelum dipukul
ke dalam tong.
Memukul padi
Kerja-kerja memukul padi sedang
dijalankan

4. Mengangkut Padi
Buah-buah padi yang telah diisi ke dalam guni kemudiannya akan diangkut dengan m
enggunakan
"anok" atau kereta kerbau. Kedua-dua jenis alat pengangkutan ini menggunakan ten
aga kerbau
untuk menariknya.

Anor (Anok) dan Kereta Kerbau

Merupakan alat pengangkutan padi
yang digunakan dengan bantuan
tenaga kerbau untuk membawa
hasil padi ke rumah

5. Menghuroi (Menguroi)
Alat yang digunakan untuk proses ini ialah nyiru jarang yang diikat (gantung) pa
da tiga batang buluh
sebagai penyangga untuk berdiri. Proses ini dijalankan bertujuan untuk membersih
kan buah padi
daripada daun-daun padi kering (kambu) dan hampa bagi mendapatkan buah padi yang
bersih.
Proses ini dijalankan di kawasan tanah lapang dengan menggunakan bantuan angin.
Buah padi yang
telah siap dihuroi akan dijemur sehingga betul-betul kering supaya tidak rosak s
emasa disimpan.

Menghuroi padi
Kerja-kerja menghuroi padi sedang
dijalankan

Nyiru Jarang
Ia juga merupakan anyaman buluh
tetapi jarang dan mempunyai kaki
yang bercabang tiga. Nyiru jarang
digunakan untuk membersihkan
padi.

Menjemur padi
Padi-padi yang telah dibersihkan
(dihuroi) akan dijemur sehingga
kering sebelum disimpan di dalam
jelapang padi.

Cakar Bara
Diperbuat daripada kayu dan ia
digunakan untuk mencakar padi
dijemuran.

Nyiru Kerap
Digunakan untuk menampi padi
 Menganginkan padi dengan
menggunakan Nyiru Kerap bagi
mengasingkan padi berisi dengan
hampa padi.
bagi mengeluarkan hampa padi.

Kipas Pengangin Dan Penguroi Padi

Untuk mengasingkan antara hampa
dengan padi yang elok untuk dibuat
benih.

6. Menyimpan Padi
Buah-buah padi yang telah kering dan bersih kemudiannya akan diisikan atau diang
kut ke dalam
bekas padi (jelapang) manakala gemai-gemai padi pula akan diisi ke dalam kepok (
kerubung) yang
diperbuat daripada buluh yang selalunya di letakkan berhampiran bekas padi.

Jelapang Padi
Alat ini digunakan untuk
menyimpan buah-buah padi yang
telah dibersihkan (dihuroi)

Kepok
Alat ini berbentuk bulat. Dibuat
daripada buluh. Ianya digunakan
untuk menyimpan ketul-ketul padi
(gemai padi)
7. Penghasilan Beras
Penghasilan beras secara tradisional dijalankan dengan menggunakan lesung hindik
(lesung kaki),
lesung tangan, pengisar dan penampi padi.

Lesung hindik kaki dan lesung

tangan
Alat-alat ini digunakan untuk
menumbuk buah padi bagi
menghasilkan beras. Beras yang
dihasilkan bercampur dengan antah
, sekam dan lain-lain.

Proses menumbuk padi dengan

lesung tangan

Lesung Kisar
Untuk Mengisar padi. Diperbuat
daripada buluh atau kayu. Raga
buluh dibuat untuk mengisi tanah
busut yang telah dicampur garam
dan dihentak dengan kuat untuk
menahan mata pengisar. Mata
pengisar daripada kayu bakau
dibelah nipis lebih kurang 3-4 mm.
Panjang mata pengisar lebih kurang
4 inci (10 cm).
Penampi Padi
Penggunaan alat ini bertujuan
untuk memisahkan biji beras dari
kulitnya selepas ditumbuk dan
dikisar setelah memusingkan kipas
di dalamnya. Angin yang dihasilkan
melalui kipas tersebut akan
menerbangkan kulit biji padi yang
lebih ringan dari biji beras. Disinilah
wujud proses pengasingan di mana
biji beras akan keluar daripada
corong pertama (besar) manakala
kulitnya keluar melalui corong
kedua (kecil)

8. Menampi
Beras yang telah siap ditumbuk atau dihasilkan melalui proses penghasilan beras
tradisi kemudiannya
ditampi dengan menggunakan sejenis alat penampi yang dikenali sebagai "nyiru tel
or buaya" yang
diperbuat daripada buluh untuk mengasingkan antah, sekam dan dedak beras bagi me
nghasilkan
beras bersih.

Menampi
Selain menggunakan kaedah mesin menampi padi, padi yang telah ditumbuk dan dikis
ar juga boleh dipisahkan biji
beras dan kulit dengan kaedah menampi menggunakan nyiru atau badang yang diperbu
at daripada buluh dan
berbentuk bulat. Melalui kaedah ini kulit biji padi akan keluar dan yang tinggal
di dalam nyiru tersebut ialah beras.
Antara Bahasa Yang Digunakan Oleh Petani Dengan Kerbau Semasa Mengerjakan
Sawah Padi
1. Ha'ih - Maknanya menyuruh kerbau berjalan

2. Chah - Maknanya menyuruh kerbau ke arah kanan

3. Sok - Maknanya menyuruh kerbau kearah kiri

4. Diam - Maknanya menyuruh kerbau berhenti

5. Serot - Maknanya menyuruh kerbau undur ke belakang

6. Paling Chah - Maknanya menyuruh kerbau pusing ke kanan

7. Paling Sok - Maknanya menyuruh kerbau pusing ke kiri

Peralatan-Peralatan Tradisional Tanaman Padi

A. Alat-alat Untuk Tanaman Padi

1. Tenggala Perlis dan Tenggala China

2. Kuku Kambing

3. Cangkul

4. Tajak

5. Sisir Besi

6. Sisir Panjang (Sisir Kapar)

7. Palong

8. Tenggiling
9. Terendak

10. Pencakar/Pencakar Bara

B. Alat-alat Untuk Menuai/Selepas Menuai

1. Tong Pukul Padi, Tangga dan Layar

2. Ketam (Renggam)

3. Sabit (Berbagai Jenis)

4. Pengangin Padi/Tikar Mengkuang

5. Guni/Tali/Jarum
C. Alat Proses Padi
1. Lesong Tangan/Halu

2. Lesong Kaki/Hindik

3. Nyiru Penampi Padi/Penampi Beras

4. Pengisar Beras

D. Alat Penyimpanan Padi/Beras

1. Kepok/Jelapang Padi

2. Berbagai jenis Gebok

3. Berbagai jenis Tempayan

E. Alat Pengangkutan Padi

Pengangkutan darat:
1. Basikal

2. Beca

3. Kereta Tolak

4. Bakul Junjung

5. Anok

6. Kandar

7. Kereta Lembu

Pengangkutan Air:
1. Sampan/Perahu kecil

F. Alat Penyimpanan/Sukat Padi dan Beras

1. Pikul

2. Kilo

3. Kati

4. Gantang

5. Cupak

6. Leng

7. Kopi

8. Kepoi

Disusun dari : http://memori-kedah.net