FAKULTI SAINS SOSIAL DAN KEMANUSIAAN

SEM 2
SESI 2009/2010
TAJUK TUGASAN :

SISTEM EJAAN BAHARU

FONETIK DAN FONOLOGI

( BML 3043 )
PROGRAM : PENDIDIKAN GEOGRAFI
KUMPULAN : E
NAMA PENSYARAH : EN. RAZALI BIN AYOB
TARIKH HANTAR : 15 MAC 2010

NAMA AHLI KUMPULAN NO. MATRIK

Normah Binti Isa D20081032823
Noralia Binti Roslan D20081032827
Nordiyana Binti Jamil D20081032865

Norliyana Binti Saiddon D20081032898

ISI KANDUNGAN

BIL TAJUK HALAMAN

1
1.0 PENGENALAN m/s 1
2.0 SEJARAH PERKEMBANGAN DAN PROSES PERUBAHAN
SISTEM EJAAN BAHASA MELAYU m/s 2-4
3.0 LAMBANG VOKAL m/s 5
3.1 VOKAL RANGKAP
4.0 SISTEM KESELARASAN HURUF VOKAL m/s 6-7
4.1 POLA KESELARASAN HURUF VOKAL
4.2 KESALAHAN EJAAN
5.0 HURUF KONSONAN m/s 8-13
5.1 PERUBAHAN HURUF KONSONAN LAMA KE BARU
5.2 PENGGUNAAN TANDA KOMA
5.3 HURUF YANG DIPERKENALKAN
5.4 KONSONAN RANGKAP
5.5 PERUBAHAN HURUF KONSONAN LAMA KE BARU
6.0 KATA MAJMUK m/s 14-16
6.1 EJAAN CARA TERPISAH
6.2 EJAAN CARA TERCANTUM
6.3 EJAAN PENGGANDAAN KATA MAJMUK
7.0 KEKECUALIAN DALAM BAHASA MELAYU m/s 17-22
7.1 KEKECUALIAN KESELARASAN VOKAL
7.2 EJAAN KATA PINJAMAN
7.2.1 EJAAN KATA SERAPAN DARIPADA BAHASA INGGERIS
DAN BAHASA-BAHASA EROPAH.
8.0 KESIMPULAN m/s 23
BIBLIOGRAFI

1.0 PENGENALAN

2
Menurut Abdul Hamid Mahmood (2004), perubahan ejaan kerap berlaku sejak dari tahun
1701, iaitu Ejaan Rumi Thomas Bowrey, Ejaan Rumi J. Horison (1800), Ejaan Rumi William
Marsden (1812), Ejaan Rumi Negeri-negeri Selat (1878), Ejaan Rumi Swetthenham (1881),
Ejaan Rumi Maxwell (1882), Ejaan Wilkinson (1904) dan Sistem Ejaan Rumi Za’aba (1927).
Sistem Ejaan Rumi Za’aba telah digunakan dengan meluas di sekolah-sekolah. Sistem ini
menjadi begitu popular dalam kalangan guru dan murid sekolah sehingga ia terkenal sebagai
ejaan sekolah. Sistem ini digunakan sehinggalah berlaku perubahan sistem ejaan baharu.

Sistem ejaan baharu telah dirasmikan pada 16 Ogos 1972. Hal ini bermakna sudah
hampir 38 tahun ejaan baharu dilaksanakan dan digunakan. Sistem ejaan rumi yang
dilaksanakan pada tahun 1972 itu adalah hasil kesepakatan Majlis Bahasa Indonesia-
Malaysia, bagi pihak kerajaan Malaysia dan pemerintah Indonesia. Badan yang ditugaskan
menyelaraskan ejaan tersebut ialah Jawatankuasa Tetap Bahasa Malaysia yang dilantik oleh
Menteri Pelajaran, dan jawatankuasa ini diletakkan di bawah Dewan Bahasa dan Pustaka.
Perubahan dan penyusunan semula ini telah dapat membantu pengguna bahasa Melayu
mengeja atau menulis kata-kata dengan ejaan yang betul dan tepat. Apa yang jelas ialah
pelaksanaan sistem ejaan baharu itu telah banyak membantu mempertingkatkan lagi martabat
bahasa Melayu itu sendiri (Allen Waqn Asim 2009:109).

Sistem ejaan ini berjaya dicipta hasil kerjasama antara Jawatankuasa Bahasa dan
Ejaan Bahasa Melayu Malaysia yang diketuai oleh Syed Nasir bin Ismail dengan Kumpulan
Ahli Bahasa Indonesia yang diketuai oleh S.W. Rudjati Muljadi (Ensiklopedia
Malaysia,0000:00). Maka, terhasil satu bentuk ejaan daripada pemikiran yang matang yang
berlandaskan prinsip-prinsip perancangan bahasa yang baik. Ejaan Rumi Baharu merupakan
penyataan pertama daripada perancangan korpus pada peringkat supranasional yang menjadi
asas bagi pembinaan dan pengembangan bahasa Melayu serantau seterusnya. Sebagai sistem
ejaan yang dirancang untuk keperluan dua buah masyarakat bahasa yang berlainan latar
belakang sosiolinguistik dan sejarah pertumbuhannya, Ejaan Rumi Baharu dirumuskan
supaya dapat diterima oleh semua golongan pengguna. Rumusan Ejaan Rumi Baharu
memperlihatkan prinsip linguistik, ekonomi kesederhanaan, kejelasan dan fleksibeliti serta
taraf standartitasiyang tinggi berbanding sistem yang dulu. Sistem Ejaan Rumi baharu ini
merupakan sistem wahana yang cekap dan mudah untuk sistem ejaan rumi yang akan datang.
2.0 SEJARAH PERKEMBANGAN DAN PROSES PERUBAHAN SISTEM EJAAN
BAHASA MELAYU

3
Menurut Harun Aminurrashid (1996:74), Sistem Ejaan Rumi mula diperkenalkan oleh pihak
orientalis Inggeris yang menyusun aturan ejaan Rumi berdasarkan kaedah transliterasi
daripada ejaan Jawi pada pertengahan abad ke-19. Sistem transliterasi huruf Jawi kepada
huruf Rumi menurut kaedah bahasa Inggeris yang diiktiraf sebagai sistem ejaan Rumi bagi
kegunaan rasmi dalam urusan kerajaan Malaya pada masa itu antaranya termasuklah Ejaan
Rumi Negerinegeri Selat (dilaksanakan pada tahun 1878), Ejaan Rumi Maxwell
(dilaksanakan pada tahun 1882) dan Ejaan Rumi Swettenham (1881).
Menurutnya lagi, terdapat dua jenis tulisan bagi bahasa Melayu, iaitu (i) Tulisan Jawi,
dan (ii) Tulisan Rumi. Tulisan Jawi berasaskan huruf Arab alif-ba-ta, dan tulisan Rumi
berasaskan huruf Roman a-b-c. Aturan ejaan bagi Tulisan Jawi yang digunakan dalam bahasa
Melayu sekarang ialah Sistem Ejaan Jawi Yang Disempurnakan yang disahkan
penggunaannya bermula pada tahun 1996. Anda boleh melihat sistem ejaan Jawi tersebut
dalam beberapa dokumen rasmi yang telah diterbitkan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka.
Aturan ejaan bagi Tulisan Rumi yang digunakan dalam bahasa Melayu mutakhir pula ialah
Sistem Ejaan Rumi Baharu Bahasa Malaysia (selanjutnya disebut SERBBM) yang
dirasmikan penggunaannya pada 16 Ogos 1972. Sistem ini merupakan aturan ejaan Rumi
bersama bagi bahasa Melayu di Malaysia dan bahasa Indonesia, iaitu sistem yang berasaskan
aturan ejaan yang dirumuskan oleh Jawatankuasa Ejaan (Rumi) Bersama pada tahun 1967.
Perkembangan dalam sistem ejaan adalah sebahagian daripada perkembangan dalam
bahasa Melayu di Tanah Melayu dan di Kepulauan Timur Belanda. Keperluan kepada sistem
ejaan Rumi menjadi penting pada awal abad ke- 20 kerana ejaan Jawi tidak dapat
menggambarkan sistem bunyi bahasa Melayu yang sebenar bagi mereka yang tidak dapat
memahaminya. Ianya menjadi lebih penting apabila bahasa Melayu dijadikan sebagai bahasa
pengantar dalam sistem sekolah rendah atau sekolah dasar. Oleh itu, penyusunan satu sistem
ejaan Rumi yang seragam dan lebih mudah diperlukan untuk menggantikan tulisan Jawi pada
masa itu. Bagaimanapun, pengkajian tentang system bunyi bahasa Melayu sering dikelirukan
dengan pengkajian tentang sistem tulisan dan sistem ejaan. Grafem- grafem atau huruf- huruf
yang berbagai- bagai yang digunakan sebagai lambang bagi bunyi- bunyi dalam bahasa
Melayu, termasuk bunyi- bunyi serapan atau pinjaman daripada bahasa Sanskrit, Arab dan
Parsi yang digunakan dalam tulisantulisan oleh orang-orang Inggeris dalam abad ke-19
membuktikan wujudnya ketidakseragaman dalam ejaan.
Pada tahun 1902, perancangan ejaan yang pertama di Tanah Melayu dimulakan
apabila kerajaan Negeri- negeri Melayu Bersekutu mengambil inisiatif menubuhkan sebuah
jawatankuasa ejaan yang diketuai oleh R.J. Wilkinson, Nazir Sekolah-sekolah pada masa itu.
4
Sistem ejaan yang dikenal sebagai "Ejaan Wilkinson" itu dirumuskan dengan nama
Romanised Malay Spelling dan diterbitkan pada bulan Oktober 1904 dalam bentuk sebuah
laporan. Ejaan Wilkinson digunakan di semua sekolah umum. Pakatan Belajar-Mengajar
Bahasa yang ditubuhkan pada tahun 1888 di Johor telah memainkan peranan untuk
menggalakkan penggunaan bahasa Melayu di sekolah dan dalam masyarakat. Usaha ini telah
diteruskan dengan penubuhan Maktab Guru Perempuan di Melaka pada tahun 1900. Institusi-
institusi inilah yang menjadi pengasas perancangan penggunaan bahasa Melayu baku yang
kemudiannya diperkembang oleh Maktab Perguruan Sultan Idris (SITC) di Tanjung Malim
sejak tahun 1922.
Perkembangan dan pemantapan sistem ejaan Rumi berlaku seiring dengan
perkembangan bahasa Melayu dalam pendidikan dalam zaman penjajahan itu. Beberapa buah
buku bahasa dalam tulisan Rumi dan tentang tulisan Rumi yang memperluas penggunaan
sistem Ejaan Sekolah yang berasaskan Ejaan Wilkinson telah disusun dan diterbitkan oleh
beberapa orang tokoh bahasa dan pendidik di SITC. Di antaranya ialah : (i) Kitab Loghat
Melayu susunan R.O. Winstedt dan Ibrahim Dato’ Muda Linggi (1921), (ii) Kitab Pelita
Mengarang (Rumi) susunan O.T. Dussek dan Mohd. Hashim (1923), dan (iii) Kitab
Kumpulan Nama Melayu susunan Ibrahim Dato’ Muda Linggi (1924)( Ahmad Hafiz Wahy et
al,2005).
Sistem ejaan Rumi yang terkenal sebelum penggunaan sistem ejaan baru tahun 1972
ialah "Sistem Ejaan Rumi Za’ba" yang juga dihasilkan daripada SITC. Sistem Ejaan Rumi
Za’ba disusun dan diperkemas dan terdapat dalam beberapa buah buku pedoman bahasa
terbitan Pejabat Karang Mengarang SITC seperti : (i) Ilmu Bahasa Melayu Penggal 1 (1926),
(ii) Pelita Bahasa Melayu Penggal 1 (1941), dan (iii) Daftar Ejaan Melayu (Jawi- Rumi)
(1949), dengan judul "Petua-petua Ejaan Rumi", yang dikarang oleh Za’ba. Selain daripada
sistem ejaan Za’ba, dalam zaman pendudukan Jepun tahun 1942- 1945, terdapat penggunaan
"Ejaan Fajar Asia". Angkatan Sasterawan ’50 yang ditubuhkan sekitar bulan ogos 1950
kemudiannya menjadikan Ejaan Fajar Asia ini sebagai ejaan rasmi mereka. Tujuan
penubuhan angkatan ini adalah untuk menyedarkan masyarakat tentang perpaduan
kebangsaan dan menganggap kemerdekaan sebagai jambatan kearah keadilan dan keamanan
masyarakat.
Penggunaan pelbagai sistem atau aturan ejaan Rumi di Tanah Melayu dan Singapura
menunjukkan adanya kekurangan dalam sistem ejaan Za’ba dan ketidakpuasan pengguna
terhadap sistem itu. Pada tahun 1956, hasil daripada rumusan Kongres Bahasa dan Persuratan
Melayu Ketiga yang diadakan di Singapura, wujud pula "Sistem Ejaan Kongres". Perubahan-
5
perubahan seperti ini juga berlaku di Indonesia. Dengan ini dapat dikatakan bahawa kedua-
dua buah negara mengalami perubahan sistem ejaan dari semasa ke semasa. Perbezaan ejaan
yang wujud di Indonesia adalah menurut sistem ejaan cara Belanda sementara di Tanah
Melayu, lebih kepada cara Inggeris. Perbezaan ejaan yang wujud ini telah mendapat perhatian
ahli- ahli bahasa di kedua-dua buah negara untuk mengkaji dan menyemak semula sistem
ejaan yang digunakan)( Ahmad Hafiz Wahy et al,2005). Secara tidak langsung proses
penyatuan dan penyamaan sistem ejaan kedua-dua negara dapat dilakukan.
Beberapa pembaharuan yang agak radikal telah diusahakan oleh ahli- ahli bahasa
berdasarkan rumusan-rumusan Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu Ketiga. Usahausaha
ini mendapat perhatian kerajaan dan pada tahun 1957, sebuah Jawatankuasa Ejaan telah
dibentuk untuk menimbangkan ketetapan-ketetapan yang telah diambil dalam Kongres
tersebut berkenaan dengan ejaan Rumi dan penyatuannya dengan ejaan bahasa Indonesia.
Kemudian, satu rundingan telah diadakan di Jakarta di antara Jawatankuasa Ejaan Rumi
Persekutuan Tanah Melayu yang diketuai oleh (Allahyarham) Syed Nasir bin Ismail dengan
Panitia Pelaksanaan Kerjasama Bahasa Melayu-Bahasa Indonesia yang dipimpin oleh Dr.
Slametmuljana ( Ahmad Hafiz Wahy et al,2005). Hasil daripada pertemuan ini, wujudlah
pula "Ejaan Malindo". Akibat pergolakan politik, perkembangan selanjutnya tidak berlaku
sehinggalah pada tahun 1966 apabila rundingan kali kedua telah diadakan untuk mengkaji
dan memperbaiki Ejaan Malindo.
Pada 23 Mei 1972, satu Kenyataan Bersama telah ditandatangani oleh Menteri
Pelajaran Malaysia pada masa itu, (Allahyarham) Tun Hussein Onn dan Menteri Pendidikan
dan Kebudayaan Republik Indonesia, Bapak Mahsuri. Kenyataan Bersama tersebut
mengandungi persetujuan untuk melaksanakan asas yang telah dipersetujui oleh para ahli
daripada kedua-dua negara tentang Ejaan Baru dan Ejaan Yang Disempurnakan. Puncak
daripada segala kegiatan penyempurnaan sistem ejaan Rumi ialah perumusan dan
pelaksanaan bersama Sistem Ejaan Baru bagi bahasa Melayu dan bahasa Indonesia pada 16
Ogos 1972. Ejaan baru bersama ini dirujuk sebagai Ejaan Rumi Bersama (ERB) yang diguna
hingga kini.

3.0 LAMBANG VOKAL

Menurut Abdul Hamid Mahmood (1998:65), dalam bahasa Melayu terdapat enam fonem atau
bunyi vokal standard dan huruf-huruf yang melambangkan fonem-fonem tersebut ialah /a, e,
i, o, ә, dan u. huruf e melambangkan dua fonem iaitu fonem /e/ dan /ә/ . dalam system

6
Za’ba /e/ dan /ә/ diberi lambing yang berlainan iaitu e dan ě. Penggunaan ini menguntungkan
dalam mengajar sebutan dan dapat menentukan penyelarasan vocal. Kekeliruan ejaan yang
melibatkan e dan ě berlaku apabila ә tidak diberi lambing yang berlainan. Contohnya, kita
sukar membezakan sepak [sepak] dan sepak [sәpak]. System ejaan baharu tentu lebih
sempurna apabila e dikekalkan atau vocal /e/ diberi lambing baharu /é/ supaya kita dapat
membezakan perkataan seperti sépak’ tendang dan sepak’tempeleng. Seterusnya adalah contoh
penggunaannya adalah seperti rajah di bawah.

Huruf Fonem di depan di tengah di belakang

a [a] sapi badi lupa

e [ə] emak sena imperialisme
i [e] enak petak tauge
o [i] itu simpan sini
u [o] oleh kota pidato
[u] usang tunas siku

3.1 Vokal rangkap (diftong)

Di dalam bahasa Melayu ada tiga fonem diftong dilambangkan oleh tiga pasang huruf vokal.
Contoh penggunaannya adalah seperti jadual di bawah:

Huruf bunyi di depan di tengah di belakang

ai /ai/ aising ghairah pandai

au /au/ aurat saudara harimau

oi /oi/ oidium boikot amboi

4.0 SISTEM KESELARASAN HURUF VOKAL

Berdasarkan laman sesawang (http://www.scribd.comdoc14981267), sistem keselarasan huruf

vokal bererti sistem atau aturan mengikut kesesuaian dua huruf vokal yang membentuk dua
suku kata pada kata dasar, iaitu pasangan antara huruf vokal pada suku kata praakhir dengan
suku kata akhir penutup. Berlaku mengikut 3 syarat yang berikut:
1. Keselarasan antara dua huruf vokal pada kata dasar.
7
 2. Kata dasar hendaklah berakhiran suku kata penutup.
3. Bagi kata yang melebihi dua suku kata, yang terlibat dalam sistem keselarasan huruf
vokal hanyalah dua suku kata yang terakhir sahaja

Sistem keselerasan huruf vokal adalah untuk memantapkan sistem bahasa Melayu yang
lama kerana dalam Sistem Ejaan Za’ba, cara mengeja perkataan tidak diselaraskan pada
vokal. Vokal yang hadir pada suku kata pertama tidak di selaraskan dengan vokal yang hadir
pada suku kata kedua. Contohnya ejaan bagi “burong” (du+rong), “untok” (un+tok), dan
“bilik” (bi+lek) yang menunjukan tiada kedelarasan vokal dalam suku kata pertama dengan
suku kata kedua tertutup menjadi “burung” (bu+rung) seperti di dalam Sistem Ejaan Baharu.

4.1 Pola keselarasan Huruf Vokal

Dalam Sistem Ejaan Baharu Bahasa Melayu, terdapat 18 pola keselarasan huruf vokal seperti
yang berikut:

Jadual : 18 Pola Keselarasan Huruf Vokal dalam Sistem Ejaan Baharu Bahasa Melayu

Bil Suku Kata Suku Kata Akhir Contoh

Praakhir Tertutup
1 a a arah, panas, kalah, halaman

2 a i alih, gadis, habis, tarik, subangsih

3 a u asuh, datuk, halus, lembayung

4 e pepet a emak, kelam, selam, sembelih

5 e pepet i benih, lebih, betik, sembelih

6 e pepet u belum, tempur, telur, temenggung

7 e taling a enak, dewan, tewas, belerang

8 e taling e taling gelak, heret, leceh, selekeh

9 e taling o elok, esok, serong, selekoh

10 i a ingat, bilang, hilang, selinap

8
 11 i i intip, pilih, sisih, belimbing

12 i u cium, riuh, tiup, seliuh

13 o a olah, otak, borang,sekolah

14 o e taling oleh, korek, olah, celoteh

15 o o botol, kotor, borong, kelompok

16 u a ulat, ubat, tumpang, ketupan

17 u i usik, pulih, tulis

18 u u tujuh, tunduk, untuk, tengkujuh

4.2 Kesalahan Ejaan

Walau bagaimanapun, berlaku juga kesalahan dalam mengeja kata yang tidak mematuhi pola
keselarasan vokal. Hal ini berlaku disebabkan pengarug ejaan lama yang tidak mengikut pola
keselarasan vokal, seperti

Bil Pola Betul Salah

1 a–i adik Adek

2 a–u batuk Batok

3 e (pepet) – i cerdik Cerdek

4 e (pepet) – u sentuh Sentoh

5 e (taling) – i geletek Gelitek

6 e (taling) – o tengkok Tengkuk

7 e (taling) - a aneka Anika

8 i–I sirih Sireh

9 i–u bisul Bisol

9
 10 o–o bongkok Bungkuk

11 o–a sekolah Sekulah

12 o–e topeng Toping

13 u–I putih Puteh

14 u–u buruk Burok

5.0 HURUF KONSONAN

Menurut Abdul Hamid Mahmood (1998 : 78), dalam bahasa Melayu terdapat sebayak 26
huruf konsonan dan lima daripadanya merupakan gabungan huruf konsonan.

Bunyi Huruf di depan di tengah di belakang

/b/ b Bahasa sebut adab

/c/ c cakap kaca Mac

/d/ d dua ada abad

/f/ f fakir tafsir maaf

/g/ g guna tiga beg

/ğ/ gh ghaib maghrib mubaligh

/h/ h hari saham tuah

/j/ j jalan manja kolej

/k/ k kami paksa katak

/x/ kh khusus akhir tarikh

/l/ l lekas alas kesal

/m/ m maka kami diam

/n/ n nama anak daun

/ŋ/ ng ngilu angin pening

/ɲ/ ny nyata hanya -

10
 /p/ p pasang apa siap

/q/ q Qur’an wuquf buraq

/r/ r raih bara putar

/s/ s sampai asli lemas

/ś/ sy syarat isytihar Quraisy

/t/ t tali mata rapat

/v/ v vitamin universiti -

/w/ w wanita hawa -

/y/ y yang payung -

/z/ (i) z zaman lazat lafaz

(ii) x xenon - -

5.1 Perubahan huruf konsonan lama ke baru

Daripada 26 huruf konsonan terdapat lima perubahahan huruf konsonan daripada ejaan lama
kepada ejaan rumi baharu. Contohnya seperti berikut:
Huruf lama Huruf baru Contoh Pemakaian kini
ch c chacat cacat
mach mac
chuci cuci
dh d dharab darab
khadi kadi
mudharat mudarat
dz z dzalim zalim
bedza beza
dzat zat
Sh Sy shaitan syaitan
syarat syarat
meshuarat mesyuarat
th s mithal misal
ithnin isnin

11
 bahath bahas

5.2 Penggunaan tanda koma

Terdapat beberapa perubahahan dalam penggunaan huruf konsonan daripada ejaan lama
kepada ejaan rumi baharu iaitu tanda koma di atas (‘) digugurkan atau telah digantikan
dengan huruf konsonan yang baru. Contohnya seperti berikut :

Bil Penggunaan Tanda Koma Perkataan Lama Perkataan baru

1 Tanda koma di atas ( ‘ ), iaitu yang ‘alam alam
sepadan dengan huruf jawi ( ‫)ع‬, di rai’i rai
hapuskan jika membuka suku kata. ma’af maaf
Contohnya
2 Tanda koma di atas ( ‘ ), digantikan ma’na makna
dengan huruf konsosnan k jika menutup tama’ tamak
suku kata. Contohnya: ra’yat rakyat
3 Tanda koma di atas ( ‘ ), iaitu yang so’al soal
sepadan dengan huruf Jawi Hamzah ( ۶ ), masa’alah masalah
dihapuskan jika membuka suku kata.
Contohnya:

5.3 Huruf yang diperkenalkan

Daripada 26 huruf konsonan dalam dalam sistem ejaan bahasa Melayu terdapat tiga huruf
yang diperkenalkan supaya digunakan secara tetap, iaitu q, v, dan x.

Bil Huruf Konsonan Huraian Contoh

1 q Huruf q digunakan sebagai padanan Quran
kepada huruf ( ‫ ) ﻕ‬untuk mengeja kata atau qadak dan qadar
istilah agama yang asalnya daripada bahasa wuquf
Arab. Contohnya:
2 v Huruf v digunakan untuk mengeja kata vitamin
pinjaman daripada bagasa inggeris dan revolusi
bahasa asing yang lain. contohnya: vokal

12
  huruf –ve pada akhir kata ditukar
menjadi huruf f. contohnya:
- active = aktif
- positive = positif
3 x Huruf x hanya digunakan pada pangkal xenom
kata, khususnya yang tidak ditukat menjadi
z. Contohnya:

5.4 Konsonan rangkap

Konsonan rangkap ialah gabungan huruf konsonan yang masing-masing melambangkan satu
bunyi konsonan. Terdapat lima jenis huruf gabungan, iaitu gh,kh,ng,ny dan sy. Huruf-huruf
ini dikenal pasti melalui lafaz dan ejaan perkataan yang mengandungi huruf-huruf
ini. Contohnya : ghaib, khawatir, kumbang nyamuk, syarat dan yang seumpama dengannya.

Gabungan Contoh Pemakaian dalam Kata

Huruf
Konsonan Di Awal Di Tengah Di Akhir

Gh Ghaib Maghrib Mubaligh

Kh Khusus Akhir Tarikh

Ng Ngilu Bangun Senang

Ny Nyata Hanyut -

Sy Syarat Isyarat Quraisy

Konsonan-konsonan yang berurutan di dalam sesebuah kata tanpa ada vokal yang disisipkan
di antaranya. Dalam perkataan Melayu asli, rangkap konsonan terbatas kepada konsonan
jenis sengauan iaitu m,n, ŋ(angan) dan ŋ(tanya). Pada mulanya, rangkap ini hanya terdapat
dalam lingkungan tengah kata.

Konsonan rangkap Contoh pemakaian (di tengah)

mp Hampa

mb Hamba

nt Nanti

13
 nd Tanda

ngk Pangkah

Dengan adanya pengaruh dari bahasa asing, maka timbullah rangkap-rangkap seperti: ks, tr,
dr, lm dan sebagainya. Wujud banyak istilah baru melalui Pedoman Ejaan Rumi Baru
Bahasa Malaysia. Rangkap-rangkap jenis baru tidak terbatas unsurnya kpd 2 sahaja kerana
kadang kala tdpt 3 unsur. Rangkap ini boleh berfungsi pada awal, tengah, dan akhir kata.
Contohnya:

Konsonan rangkap Contoh Pemakaian

Di depan Di Tengah Di Akhir

Ks

Tr Kontraktor

Dr Dram

Lm Palma

Thm Logarithma

Rtz Quartz

5.5 Perubahan huruf konsonan lama kepada baru

Terdapat lima perubahan huruf konsonan daripada ejaan lama kepada ejaan rumi baharu. Contohnya seperti
berikut :

Huruf lama Huruf baharu Contoh Pemakaian kini

ch c Chacat Menjadi cacat

Mach Menjadi Mac
Chuci Menjadi cuci

Dh d Dharab Menjadi darab

Khadi Menjadi kadi
Mudharat Menjadi Mudarat

Dz z Dzalim Menjadi zalim

14
 Bedza Menjadi beza
dzat Menjadi zat

sh Sy Shaitan Menjadi Syaitan

Syarat Menjadi syarat
meshuarat Menjadi mesyuarat

th th Mithal Menjadi misal

Ithnin Menjadi isnin
bahath Menjadi bahas

6.0 KATA MAJMUK

Menurut Abdul Hamid Mahmood (2004:47), kata majmuk adalah kata yang terbentuk
daripada dua kata dasar atau lebih yang membawa satu makna. Hubungan makna antara kata-
kata dasar yang membentuk kata majmuk itu, bentuknya adalah sangat erat hinggakan tidak
boleh menerima sebarang penyisipan unsur lain.

Contohnya, kata majmuk “kereta lembu” tidak boleh disisipkan dengan perkataan itu atau
yang menjadikan “kereta itu lembu” ataupun “kereta yang lembu”. Kata majmuk berbeza
dengan rangkai kata atau frasa kerana rangkai kata atau frasa boleh menerima penyisipan
unsur lain, misalnya rangkai kata ‘rumah besar’ boleh disisipkan dengan perkataan yang
menjadikan ‘rumah yang besar’. Pengejaan kata majmuk dilakukan melalui dua cara iaitu
cara terpisah dan cara tercantum.

6.1 Ejaan cara terpisah

Kata majmuk yang dieja secara terpisah ini terdiri daripada kata majmuk yang terbentuk
daripada dua kata bebas. Contoh :

Air batu Enam ratus ribu Mesin jahit

Air hujan Empat puluh lima Nasi minyak

Alat tulis Guru besar Nuzul Quran

Baju kemeja Ikan keli Peti besi

Balai raya Imam besar Periuk nasi

Bandar raya Jalan raya Pukat tunda

15
 Bom tangan Jam tangan Ratu cantik

Burung merpati Kapal terbang Terima kasih

Daging lembu Kapal korek Topi keledar

Daun pandan Kereta api Tukang besi

Dasar laut Kereta kebal Tukang emas

Duta besar Kereta kuda Ulat bulu

Gempa bumi Meja tulis Ular sawa

Kata majmuk yang terdiri daripada kata-kata istilah khusus sama ada daripada dua atau tiga
kata bebas yang dieja terpisah. Contoh :

Batu kapur Lesung sendi Peledakan gambut

Garis pusat Lintasan cahaya Rumput ternak

Kanta tangan Lintasan bebas min Susu pekat manis

Kaedah bayar balik Mata pelajaran Susu terpasteur

Kawasan pinggiran Min jangka masa Tanah gambut

Kertas kerja Model linear Telefon dail terus

Kultur mutiara Nisbah bayar balik Tempoh pinjaman

Kata majmuk yang terbentuk dari kata yang digunakan sebagai gelaran juga dieja secara
terpisah. Contoh :

Duta besar Naib Presiden Timbalan Perdana Menteri

Ketua Menteri Pegawai Daerah Raja Muda

Ketua Setiausaha Negara Profesor Madya Setiausaha Politik

Menteri Besar Perdana Menteri

6.2 Ejaan cara tercantum

16
Dalam Bahasa Melayu terdapat sebilangan kecil kata majmuk yang dianggap sudah mantap
sebagai satu perkataan yang utuh, walaupun mempunyai dua kata dasar. Menurut Nik Safiah
Karim dan rakan ( 2003:75) antara kata majmuk yang mantap dan dieja secara tercantum adalah seperti
berikut :

Adakala Darihal Kerjasama Sediakala

Antarabangsa Daripada Manakala Senjakala

Apabila Dinihari Matahari Sepertimana

Warganegara Dukacita Olahraga Setiausaha

Apakala Hulubalang Padahal Sukacita

Bagaimana Jawatankuasa Peribadi Sukarela

Barangkali Kadangkala Peribahasa Suruhanjaya

Beritahu Kakitangan Perikemanusiaan Tandatangan

Bumiputera Kepada Pesuruhjaya Tanggungjawab

Menurut Tatabahasa Dewan Edisi Baru (2003:75) telah menyenaraikan 15 perkataan

yang terdiri daripada kata majmuk yang penggunaanya sudah mantap sebagai satu perkataan
yang utuh, walaupun mempunyai 2 kata dasar. Perkataan tersebut dieja sebagai satu
perkataan. Bentuk-bentuk perkataan tersebut adalah :

Antarabangsa Kerjasama Suruhanjaya

Beritahu Olahraga Tandatangan

Bumiputera Matahari Tanggungjawab

Jawatankuasa Setiausaha Warganegara

Kakitangan Sukarela Pesuruhjaya

6.3 Ejaan penggandaan kata majmuk

Penggandaan kata majmuk melibatkan penggandaan unsur pertama kata majmuk itu sahaja.
Ejaannya dilakukan dengan meletakkan tanda sempang pada kata yang digandakan. Contoh :

Alat-alat tulis Ketua-ketua Menteri

17
 Balai-balai raya Menteri-menteri Besar

Kapal-kapal terbang Naib-naib Canselor

Garis-garis pusat Perdana-perdana Menteri

Guru-guru besar Timbalan-timbalan Perdana Menteri

7.0 KEKECUALIAN DALAM BAHASA MELAYU

Kekecualian menurut Kamus Dewan Edisi Ketiga, ialah sesuatu yang menyimpang, iaitu
berlainan dan terasing daripada yang umum. Kecualian didefinisikan juga sebagai sesuatu
yang dibebaskan, iaitu yang terkeluar dan terasing daripada sesuatu peraturan atau ketentuan.
Hal ini bermakna bahawa kekecualian membolehkan peraturan tertentu atau syarat yang sedia
ada tidak perlu dipatuhi. Yang dapat juga dikatakan ialah bahawa kecualian menyebabkan
sesuatu yang bertentangan dengan kebiasaan dianggap betul dan boleh menjadi peraturan
baharu.

Bahasa Melayu mempunyai beberapa kecualian dalam pembentukkan unsurnya.

Beberapa kecualian dapat ditemukan dalam sistem pengejaan dan tatabahasa. Menurut Nik
Safiah Karim et al. dalam Tatabahasa Dewan Edisi Baharu, tindakan membenarkan adanya
kecualian dilakukan kerana, antaranya, faktor kelaziman penggunaan. Contohnya, dalam
pengejaan kata majmuk dan untuk membezakan bentuk, lazimnya yang melibatkan proses
pengimbuhan. Wujudnya kecualian menyebabkan lahirnya variasi dalam proses penerbitan
kata terbitan.

7.1Kekecualian Keselarasan Vokal

Menurut Abdul Hamid Mahmood (1998 : 52), Sistem ejaan Rumi baharu bahasa Melayu
yang mula dikuatkuasakan pada 16 Ogos 1972 menetapkan bahawa terdapat 18 pola
keselarasan vokal, iaitu a – a, a – i, a – u, e pepet – a, e pepet – i, e pepet – u, e taling – a, e
taling – e taling, e taling – o, i – a, i – i, i – u, o – a, o – e taling, o – o, u – a, u – i, dan u –
u. Penggunaan sistem baharu itu telah memansuhkan pola lama. Namun begitu, pada masa
18
yang sama, menurut Ismail Dahaman dalam Pedoman Ejaan Rumi Bahasa Melayu, sistem
ejaan Rumi baharu ini masih menggunakan pola lama ini, iaitu a – e taling, a – o, e pepet – e
taling, e pepet – o, i – e taling, i – o, u – e taling, dan u – o bagi perkataan yang diserap
daripada bahasa asing, khususnya bahasa Inggeris, bahasa Eropah yang lain, dan bahasa di
Nusantara. Menurut Nik Safiah et al., hal yang demikian terjadi kerana ejaan bagi istilah
serapan atau pinjaman dikekalkan bentuk ejaan asalnya seboleh mungkin.

Asmah Haji Omar (2004 :34) juga menyatakan bahawa, kekecualian keselarasan
vokal berlaku pada kata-kata asing, khususnya bahasa-bahasa di Nusantara (Jawa) dan bahasa
Inggeris. Prinsip kekecualian vokal sama dengan prinsip keselarasan huruf vokal. Pola-pola
kekecualian yang dimaksudkan adalah seperti berikut: 

Bil  Pola   Contoh Bahasa Nusantara  Contoh Bahasa Inggeris 

Vokal 
1.  a-e taling  Aneh, kaget, pamer  Kabaret, panel 
2.  a-o  Calon, lapor, perabot  Atom, faktor 
3.  e pepet – e taling  gembleng   
4.  e pepet – o  Bendok, jempol  Gabenor, interkom 
5.  i-e taling  imlek  simentiket 
6.  i-o  Ijon, pilon  Diftong, transistor 
7.  u-e taling  Tulen, ulet  Subjek, dokumen 
8.  u-o  Bunglon, lelucon  Kupon, konduktor 
9.  a-e pepet  pakem  teater 
10.  e taling    Hipotesis, objektif 
11.  e taling-u    Petroleum, spektrum 
12.  e pepet – e pepet  Demdem, pepet   
13.  i-e pepet  iseng  Artikel, filem 
14.  o-i    Fosil, hipokrit 
15.  o-u    Bonus, forum 
16.  u-e pepet  lumer  skuter 
17.  e taling – e pepet    meter 
18.  o-e pepet    Oktober 

Rajah : Menunjukkan pola-pola kekecualian keselarasan vokal

Sumber:http://74.125.153.132/search?
q=cache:8SZjzbNBEvUJ:staff.iiu.edu.my/mascitah/sistemejaan.doc+kekecualian+dalam
+bahasa+melayu&cd=2&hl=en&ct=clnk&gl=my

19
7.2 Ejaan Kata Pinjaman
7.2.1 Ejaan Kata Serapan daripada Bahasa Inggeris dan Bahasa-bahasa Eropah
 Penyesuaian ejaan bagi kata serapan daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain yang
ditulis dengan huruf Roman dibuat menurut peraturan penyesuaian huruf seperti dalam daftar contoh yang di
bawah:

Bil. Bahasa Inggeris Bahasa Melayu Contoh Penggunaan

1. a a Abstract :abstrak
Plate : plat
2. ae ae aerial: aerial
aerograph : aerograf
3. ae e aesthetics: estetika
haematite: hematit
4. ai ai aileron: aileron
trailer: trailer
5. au au automatic: automatic
auditorium: auditorium
6. b,bb b barbecue: barbeku
lobby: lobi
7. c s cent: sen
cylinder: silinder
8. c,cc k carbon: karbon
classic: klasik
9. cc ks accent: aksen
vaccine: vaksin
10. ch s echelon: eselon
machine: mesin
11. ch,cch k chelore: kolera
technique: teknik
12. d,dd d dividend: dividen
13. e e effective: efektif
system: sistem
14. ea ea bearing: bearing
idealist: idealis
15. ea I beaker: bikar
grease: gris
16. ee I beer: bir
jamboree: jambori
20
 17. ei ei atheist: ateis
protein: protein
18. eo eo geometry: geometri
stereo: stereo
19. eu eu europium: europium
petroleum: petroleum
20. f,ff f factor: factor
traffic: trafik

21. g,gg g geology:geologi

aggressive: agresif

22. h h harmony: harmoni

hotel: hotel
23. I I identity: identity
textile: tekstil
24. ia ia dialect: dialek
criteria: kriteria
25. ie I calorie: kalori
26. ie ai pie: pai
27. ie ie diesel: diesel
diet: diet
28. io io iodine: iodin
29. iu iu premium: premium
stadium: stadium
30. J,jj J journal: jurnal
jury: juri
31. K,kk K kilo: kilo
Selain daripada kekecualian ejaan di atas, ada beberapa prinsip lain yang digunakan untuk
mengeja kata-kata pinjaman. Antara prinsip yang digunakan seperti yang dijelaskan dalam
Pedoman Umum Ejaan Rumi Bahasa Malaysia ialah seperti berikut:
a) Pengejaan kata-kata pinjaman mementingkan bentuk visual atau bentuk ejaannya.
Dengan demikian perubahan fonem asing ke dalam bahasa Melayu hanya dilakukan
apabila perlu sahaja. Contohnya:  

Bahasa Inggeris Bahasa Melayu

21
 structure jadi struktur bukan strakcer
industry jadi industri bukan indastry
tuition jadi tuisyen bukan tiusen  

b) Gugus konsonan yang ada pada bahasa Inggeris harus dikekalkan pengejaannya
dalam bahasa Melayu. Bagaimanapun penyesuaian harus dilakukan. Antara gugus
konsonan yang sering terdapat dalam bahasa Inggeris ialah:  

bl -blok, blazer, blaus, blender

br -broker, brek, briged, brandi, brahman, braille
dr- dresar, dril, drama, drebar, draf, dramatik
fl -fluorin, flora, fluorida, fluokarbon, fleksibel
gl -glukos, glu, glob, glasier, glotis, gladiator
gn -gneis
gr -graviti, granit, graduan, graf, gram, gred, gris
kl -klasik, klausa, klise, klinik, klasifikasi, klorida
kn -knot
kr -kritik, krisis, kriket, kren, kredit, kreatif,
pl -plat, plaster, plagiat, planet, plasma, plaza,
pr -proses, pracetak, prakata, praktis, pramugara,
sf -sfera, sferik, sferometer
sk -skala, skim, skirt, sketsa, skema, skuad, skuter
skr -skrip, skru, skrap, skrum, skrol, skrin
sm- smoking (jahitan), smes
sn -snuker, snek, snekbar
sp -spises, span, spektrum, spekulasi, sperma,
spr -spririt, spring
st -status, staf, stabil, stadium, standard, stor
str -straw, strategik, straberi, struktur, stategi
tr -trafik, tragedi, tragik, trailer, transitif
ts -tsetse  

c) Sebagai kekecualian daripada pengekalan gugus konsonan ini, beberapa kata tertentu
telah ditetapkan supaya mengikut ejaan lama yang memakai huruf e. Kata-kata yang
telah ditetapkan oleh jawatankuasa Tetap Ejaan Bahasa:
22
 Bahasa Inggeris Bahasa Melayu
class kelas bukan klas
club kelab bukan klab, klub
plan pelan bukan plan  

d) Unsur asing selain gugus konsonan yang sudah diserap ke dalam bahasa Melayu dan
sudah lazim dieja mengikut bahasa Melayu tidak perlu diubah ejaannya. Contohnya:

Bahasa Inggeris Bahasa Melayu

bureau biro bukan bureau
custom kastam bukan kustom
godown gudang bukan gudown
station stesyen bukan stasion  

e) Unsur-unsur daripada bahasa Inggeris berikut hendaklah dikekalkan penulisannya

dalam bahasa Melayu iaitu:  

au - audit, auditorium, automatik, autobiografi, audio

elek - elektrik, elektromagnet, elektron,elektronik
psi - psikologi, psikografi, psikiatri, psikoanalisis,
dia - diagram, dialek, diagnosis, dialektik, dialog,
tele- telefon, telekomunikasi, televisyen, telekom,
dwi - dwimingguan, dwitahunan, dwiisyarat, dwimusim
tri - trilogi, trigonometri, tribunal, triniti  

f) Semua huruf g yang diucapkan /j/ dalam kata istilah Inggeris tetap diterima sebagai
huruf g juga di dalam bahasa Melayu. Umpamanya:  

Bahasa Inggeris Bahasa Melayu

agenda agenda bukan ajenda
psycology psikologi bukan psikoloji
technology teknologi bukan teknoloji  

g) Sebagai kekecualian, huruf g yang diucapkan /j/menurut sebutan bahasa Inggeris dan
sudah disesuaikan menjadi huruf j dalam bahasa Melayu terus dikekalkan.
Umpamanya:  
23
 Bahasa Inggeris Bahasa Melayu
agent ejen bukan ejen
engine enjin bukan engin
ledger lejar bukan leger  

8.0 KESIMPULAN

Kesimpulannya, Perubahan dan penyusunan semula ini telah dapat membantu pengguna
Bahasa Melayu mengeja atau menulis kata-kata dengan ejaan yang betul dan tepat. Apa yang
jelas ialah pelaksaanaan sistem ejaan baru itu telah banyak membantu mempertingkatkan lagi
martabat bahasa Melayu itu sendiri. Satu perkara yang menarik dalam sistem ejaan baru
bahasa Melayu ini ialah perubahan dari Sistem Ejaan Rumi Za’aba, atau ejaan lama kepada
bentuk ejaan baru (1972). Walaupun begitu perubahan sistem ejaan ini tidaklah banyak atau
jauh berbeza, kecuali beberapa perubahan dan penyelarasan yang telah dibuat.

Salah satu perubahannya ialah huruf gabungan yang digunakan dalam sistem ejaan
Rumi Za’ba, iaitu ch, dh, dz, sh, dan th telah diubah menjadi "c, d, z, sy, dan s". Contoh:
chinchin = cincin / dharab = darab / dzalim = zalim / sharat = syarat / mithal = misal
contoh lain : ayer = air. Berdasarkan penjelasan diatas juga, maka jelaslah kepada kita bahaw
perubahan yang nyata dalam Sistem Ejaan Rumi Baharu ini adalah perubahan 8 pola
keselarasan vokal daripada 18 pola kesemuanya. Demikian juga dengan sistem ejaan yang
digunakan dalam konsonan dan beberapa kekecualian dalam ejaan bahasa Melayu.
Ringkasnya, Sistem Ejaan Baharu Bahasa Malaysia adalah antara yang termudah di dunia
kerana hampir seratus peratus bersifat fonemik.

BIBLIOGRAFI

Abdul Hamid Mahmood (2004). Kuasai Sistem Ejaan Baharu Bahasa Melayu melalui
Latihan. Tanjong Malim: Universiti Pendidikan Sultan Idris.
Abdul Hamid Mahmood (1998). Menguasai ejaan baharu bahasa Melayu. Kuala Lumpur:
Allen Waqn Asim (2009). Sistem Ejaan: pengenalan kepada huruf vokal. Diperoleh pada
Mac 1, 2010 daripada http://www.slideboom.com/presentations/80338/SISTEM-
EJAAN-KONSONAN
Asmah Haji Omar (1993). Perancangan bahasa dengan rujukan khusus kepada perancangan
Asmah Haji Omar (2004). Muafakat bahasa: sejarah MBIM/MABBIM sebagai
pembinabahasa.
Bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Bahasa Melayu: Sistem Keselarasan Huruf Vokal. Diperoleh pada Mac 7, 2010 daripada
httpwww.scribd.comdoc19227154bahasa-melayu-pola-keselarasan-vokal
24
 Bintang Baru Sdn. Bhd.
Ensiklopedia Malaysia (0000). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka
Harun Aminurrashid (1996). Kajian sejarah perkembangan Bahasa Melayu. Singapura:
Kursus Latihan Mengajar Tahunan Nov/Dis 2006: Bahasa Melayu, Huruf Konsonan.
Diperoleh pada Mac 3. 2010 daripada :
Mohd Ra’in Shaari, Alias Mohd Yatim & Abdullah Yusuf (2009). Pembelajaran Tatabahasa
Bahasa Melayu Morfologi dan Sintaksis. Kuala Lumpur: Psctaka Salam Sdn. Bhd.
Pustaka Melayu
Sistem Keselarasan Huruf Vokal. Diperoleh pada Mac 5, 2010 daripada
http://www.scribd.comdoc14981267asigmen

Sumber internet

Diperoleh pada 2 Feb 2010, dari :

http://74.125.153.132/search?
q=cache:8SZjzbNBEvUJ:staff.iiu.edu.my/mascitah/sistemejaan.doc+kekecualian+dalam+bah
asa+melayu&cd=2&hl=en&ct=clnk&gl=my

Diperoleh pada 4 Feb 2010, dari :

http://infolib.bernama.com/equip-bernama/images/nota_ejaan.pdf

Diperoleh pada 10 Feb 2010, dari :

http://www.e-learn-dot.com/downloadcorner/PDF/bm_training.pdf

Diperoleh pada 16 Feb 2010, dari :

http://www.scribd.com/doc/22101843/Sejarah-dan-Sistem-Ejaan-Bahasa-Melayu Kuala
Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

25