166

KULIAH 23 : FUNGSI LOGARITMA

BAB 6
FUNGSI LOGARITMA DAN FUNGSI EKSPONEN

Objektif :

Pada akhir kuliah ini, pelajar akan

1. Dapat mengenal sifat asas fungsi logaritma , takrif dan bentuk grafnya
2. Mencari terbitan dan kamiran yang membabitkan fungsi logaritma

Bahagian 1 : Fungsi Logaritma

Pengenalan

Takrif : Suatu fungsi logaritma L ialah satu fungsi yang bukan

pemalar dan boleh beza yang tertakrif di atas selang (0, ∞) , sedemikian
hingga bagi sebarang x , y ∈ (0, ∞)

L ( xy ) = L(x) + L(y)

Sifat Fungsi Logaritma

1. L(1) = L(1.1) = L(1) + L(1)

= 2 L(1)
 167

∴ L(1) = 0

2. Bagi x ∈ (0, ∞) ,
0 = L(1) = L( x . 1/ x )
= L( x) + L( 1/ x)
∴L (x) = - L ( 1/ x ) atau
L( 1/ x ) = - L( x)

∴ Bagi x , y ∈ (0, ∞) ,
L ( x/y ) = L( x) - L( y)

3. Fungsi logaritma adalah bolehbeza, daripada takrif terbitan kita tulis

L ( x + h ) − L( x )
L ′( x ) = had
h→ 0 h

Daripada sifat fungsi logaritma L(x) - L(y) = L(x/y) , kita perolehi

x + h
L( x + h) − L( x ) = L  = L1 + 
h
 x   x

L(1 + h / x ) L(1 + h / x ) − L(1)

∴ L ′( x ) = had = had
h→ 0 h h→ 0 h

1 L(1 + h / x) − L(1) 1 L(1 + h / x) − L(1)

= had . = had
h →0 x h/ x x h / x → 0 h/ x
1 1
= L ′(1) ⇒ Bagi sebarang fungsi log aritma L, L ′( x) = L ′(1)
x x

Perhatikan bahawa L ′(1) ≠ 0 kerana L bukan fungsi pemalar.

Fungsi logaritma asli

Fungsi logaritma yang paling mudah ialah fungsi yang mempunyai nilai
L ′(1) = 1 . Oleh yang demikian, daripada takrif terbitan kita telah perolehi
 168

1 1
L ′( x) = L ′(1) =
x x

Jadi, L( x) ialah antiterbitan bagi 1/ x . Daripada takrif antiterbitan, kita

x
1
dapati ungkapan ∫ dt juga merupakan antiterbitan bagi 1/x , jadi
1
t

x
1
L ′( x ) = ∫ dt + C
1
t

1 x
1 1
Oleh kerana 0 = L(1) ⇒ ∫1 t dt + C = 0 + C = C ⇒ L( x ) = ∫ t dt
1
.

Kita namakan fungsi L( x) di atas sebagai fungsi Logaritma Asli dalam x

Takrif : Fungsi Logaritma Asli bagi x ∈ (0, ∞) ditulis ln x dan

ditakrifkan sebagai

x
1
ln x = ∫ t dt
1

Kita namakan fungsi f(x) = ln x fungsi logaritma asli.

Graf bagi fungsi ln x

Daripada sifat fungsi ln x , kita dapati terbitan bagi ln x adalah positif

bagi x ∈ (0, ∞) , oleh itu ln x menokok di atas selang (0, ∞) . Kita ketahui
juga bahawa ln 1 = 0 ; maka ln x > 0 jika x > 1 dan ln x < 0 jika 0 < x < 1 .
x
1
Kita boleh juga mentafsirkan fungsi ln x = ∫ dt sebagai luas bagi rantau
1
t
1
dibawah lengkung y = didalam selang t = 1 dan t = x.
t
 169

y
y
y = 1/t

y = 1/t
luas = -ln x
luas = ln x

t
1 x t x 1 t
ln x > 0 jika x > 1 ln x < 0 jika 0 < x < 1

Rajah 1 : Luas rantau ln x

y
y = ln x

x
1

Rajah 2 : Graf bagi y = ln x

Satu lagi sifat bagi fungsi ln x diberi seperti berikut ;

Bagi sebarang nombor nisbah n dan bagi sebarang nilai x ∈ (0, ∞) ,

ln x n = n ln x
 170

Untuk membukti sifat di atas , kita mulakan dengan penggunaan takrif asas
fungsi ln x, di mana

xn
1
ln x = ∫ t dt
n

Dengan kaedah gantian t = u n ⇒ dt = nu n−1 du ;

Bila u = 1, t = 1 dan bila u = x, t = x n , maka

x x
1 1
∫1 u n nu du n∫
n −1
ln x n = = du = n ln x
1
u

Terbitan bagi ln x

1 1
Dx (ln x ) = atau d (ln u) = du .
x u

Secara amnya, kita boleh tulis

1
Dx ln x =
x

Kita ingat kembali bahawa

 x bila x > 0 
x =  
− x bila x < 0 

d 1
Bila x > 0 , kita perolehi (ln x) =
dx x

Dx ( ln( − x ) ) =  −
1 1
Bila x < 0 , Dx (ln x ) =  ( −1) =
 x x
 171

f ′(x)
Dengan kaedah yang sama Dx ln f (x) =
f (x)

Contoh :

Cari Dx ln x2 −1

Penyelesaian :

2x
Dx ln x2 −1 =
x −1
2

Contoh :

Cari f ′( x ) jika f ( x ) = x 2 ln 1 − x

Penyelesaian :

Gunakan petua hasildarab,

−1 
f ′( x ) = 2 x (ln 1 − x ) + x 2  
1 − x
x2
= 2 x ln 1 − x −
1− x

Contoh :

Jika y = ln | sek x + tan x | , dari y′

Penyelesaian :

Andaikan f( x) = sek x + tan x

 172

f ′( x ) = sek x tan x + sek 2 x . Jika y = ln f( x) , maka

f ′( x ) sek x (tan x + sek x
y′ = ∴ y′ = = sek x
f ( x) sek x + tan x

Contoh :

x +1
Gunakan sifat logaritma untuk mencari y ′ jika y =
x −1

Penyelesaian :

Tulis
1
x +1  x +1  2
ln y = ln = ln  
x −1  x −1 
1 1
= ln x +1 − ln x −1
2 2
1 1 1 1 1
∴ y′ = −
y 2 x +12 x −1
y y
∴ y′ = −
2(x +1) 2(x −1)
−y
y′ = 2
x −1

Antiterbitan bagi 1/u

1
Daripada rumus d (ln u ) = du
u

Kita perolehi

1 f ′(u )
∫ u du = ln u +c ⇒ ∫ f (u )
du = ln( f (u )) + c

Contoh :
 173

1
Cari ∫ x + 3dx

Penyelesaian :

Gantikan u = x + 3 , du = dx

1 1
∴ ∫ x + 3 dx = ∫ u du = ln u + c = ln x + 3 + c

Contoh :

Cari ∫ tan x dx

Penyelesaian :

sin x
tan x dx = dx
cos x
sin x
∴∫ tan x dx = ∫ kos x dx
Gantikan u = kos x ∴ du = − sin xdx
1
∴ ∫ tan x dx = −∫ u du = − ln u + c = − ln kos x + c

Jawapan ini boleh juga ditulis sseperti berikut :-

1
− ln kos x + c = ln +c = ln sek x + c
kos x
 174

1 1 3
Contoh : Cari luas rantau di bawah lengkung y = di dalam selang  , 
x 2 2

Penyelesaian :

3 3

∫ dx = [ln x ]12 = ln − ln = ln 3
2 1 3 1
Luas A = 1
x 2
2 2
2

∫
1
Contoh : Cari dx
x ln x

Penyelesaian :

1
Andaikan u = ln x , maka du = dx
x

∫ x ln x dx = ∫ u du = ln u + C = ln(ln x) + C
1 1
Oleh yang demikian,